Te Reo o ngā Whetū

Whakapuakitanga

Ko te aroā pānui te aronga matua o tēnei whakaakoranga.

Ka pānui ngā ākonga i tētehi wāhanga o te pukapuka “Te Tāhū o Ranginui Whakatūria Te Whare Kōkōrangi” i tuhia rā e Hōhepa Tuahine i te tau 2015 nōna i Te Whare Wānanga o Waikato.

Ko te mātākōrero te tūāpapa o te mātauranga Māori. E kaha whakawhirinaki nei te iwi Māori ki ngā kōrero i roto i ngā waiata, i ngā karakia, i ngā whakataukī, i ngā whaikōrero, me ngā karanga kia tukua ngā kōrero o tua ki ngā reanga tēnei te haramai nei.

Ka arotakengia ētehi wāhanga i te tuhinga tuatahi i tuhia rā i te reo Māori e Hōhepa Tuahine mō Te Whare Kōkōrangi i Te Whare Wānanga o Waikato i te tau 2015.

Ko tā Tuahine hei kairangahau i raro i ngā manaakitanga a Ahorangi Rangi Mātāmua he āta wetewete i ngā kura huna e hāngai ana ki ngā whetū i roto i ngā mōteatea, i ngā karakia, i ngā waiata, i ngā whaikōrero, i te aha rānei.

He aha ngā kōrero mō ngā whetū i tukuna mai ai e ō tātau tūpuna?

Kia tirohia e tātau ngā wāhanga o te tuhinga.

Hei Mahi 1

Pānuihia ngā wāhanga o te tuhinga ka whakautu ai i ngā pātai i te pepa mahi.
Ngā pātai:

• Whakamāramahia tēnei mea te tohi.
• He aha te tikanga o te kupu tītina? He aha hoki tana hiranga i te tohi?
• He aha tā Ngāi Tūhoe e kaha whakapono nei mō Matariki.
• E ai ki te Māori, ko wai a Auahitūroa.
• E ai ki te Māori, whakamāramahia te hononga o te Auahitūroa me te pakanga.

Te Wāhanga Whare Kōkōrangi:

• He aha e hirahira nei tā te Māori tuhi i ā rātau kōrero?
• He aha e hirahira nei tā tātau tuhi i ngā kōrero rerekē mō Matariki.
• Whakamāramahia te hiranga o tā ngā iwi o te motu ū ki ā rātau ake kōrero mō Matariki, tēnā i te whai i ngā kōrero a iwi kē?

Hei Mahi 2

Ka pānui ngā ākonga i te mōteatea e whai iho nei ka whakapākehātia ai tā Tuahine whakamāramatanga.

“He waiata tangi mō Te Whao rāua ko Tū-poki, nā Kauhoe (2005, pp. 560-563)

Ngāti Hine-tuhi hapū o Ngāti Mutunga, Taranaki

Tērā te uira hikohiko ana mai
Hoehoe ake rā ngā rahi o Te Whao
I raro Te Hikuwai, e
Ka tika i te ia o Orohue i tai.
Ka ripa ki waho rā, e Atu-tahi koa, Te whetū tārake o te rangi
Ka kopi te kukume,
Ka hahae Mata-riki
Puanga, Tautoru
Nāna i kukume koutou ki te mate, e. Wāhia i waenga i te angaanga
O Ngāti Mahuta, nāna te wahine,
To kiri pīataata kia whakapakia
Ki te ahi mānuka, e.