Ngā whakataukī mō Matariki
Ngā whakataukī mō Matariki
Mānawatia a Matariki
I tēnei whakaakoranga, ka arongia ngā whakataukī mō Matariki. Ka ako ngā ākonga i ngā āhuatanga o te whakataukī, ā, mā ō rātau pūkenga reo rātau e ārahi kia āta wetehia te tikanga o ia whakataukī kātahi rātau ka āta tito anō i ētehi whakataukī rongonui i ā rātau ake kupu.
Torohia te pouaka "Mō te rauemi" ki raro nei e kitea ai ngā rauemi hāngai:
- Mahere-Ako-6-Ngā-whakataukī-mō-Matariki-Māori.pdf
- Mahere-Ako-6-Ngā-whakataukī-mō-Matariki-English.pdf
- Mahere-Ako-6-Whakataukī-Kāri-Pikitia-Pepa-Mahi.pdf
Kawenga Mahi
Ngā Whetū Heri Kai
He kēmu tēnei e whakaatuhia ai ētehi pikitia o ngā momo kai e hāngai ana ki ngā whetū heri kai o Matariki.
Whakarōpūhia te karāhe kia rua, kia toru rānei ngā kāhui. Mā ia rōpū ā rātau ake karanga whakautu e whakatau. Ki te hia whakautu i ngā pātai, me whakaputa i te karanga whakautu, ā, kei te rōpū nāna te karanga tuatahi te mana whakautu. Ki te tika te whakautu, ka whiwhi piro te rōpū. Ki te hē, ka tukuna kēhia te mana whakautu ki tētehi atu rōpū whai muri tonu i te whakaputanga o tā rātau karanga whakautu.
Whakamāramahia ‘Ngā Whetū Heri Kai Mai o Matariki’.
Whakautu:
- Ko Tupu-ā-nuku te tohu o ngā kai e tupu ana i te papa.
- Ko Tupu-ā-rangi te tohu o ngā kai e tupu ana i te papa, otirā ko ngā hua rākau me ngā manu.
- Ko Waitī te tohu o ngā kai nō roto i te wai māori pēnei i ngā puna, i ngā awa, me ngā roto.
- Ko Waitā te tohu o ngā kai nō roto i te wai tai.
Kūmara - Tupu-ā-nuku
Tāmure - Waitā
Taraute - Waitī
Tuna - Waitī
Ārani - Tupu-ā-rangi
Kererū - Tupu-ā-rangi
Kūtai - Waitā
Kina - Waitā
Kākahi - Waitī
Rīwai - Tupu-ā-nuku
Tītī - Tupu-ā-rangi
Te Whakapuakitanga o te Kaupapa me te Whakamāramatanga
Ko ngā whakataukī o Matariki te aronga matua.
He aha te tikanga o ngā whakataukī? He aha hoki e hirahira nei te whakataukī?
Me whakatauira mai e te ākonga tētehi whakataukī e mōhiotia ana e ia.
He kōrero hirahira te whakataukī e kitea nei, e rangona nei te hōhonutanga o te whakaaro Māori.
Ahakoa e rua, e rua te whakataukī me te whakatauākī, kotahi tonu te rerekētanga.
He aha te rerekētanga o te ‘whakataukī’ me te ‘whakatauākī’?
Kua kīia he whakatauākī mēnā e mōhio tonuhia ana te kaitito. Hei tauira, nā Te Wharehuia Milroy te kōrero, “Ko te whakaiti te whare o te whakaaro nui” e kīia ai he whakatauākī.
Manohi anō ētehi atu kōrero pēnei i tētehi e mea ana, “ahakoa he iti, he pounamu”. Ahakoa e kīia tonuhia ana he whakatauākī, kāore e maharatia ana tana pūtaketanga mai e kīia kēhia ai he whakataukī.
Whakatauirahia mai tētehi whakataukī me tētehi whakatauākī.
Wānangahia te whakataukī e whai iho nei.
Tauira 1: Hauhake tū, ka tō Matariki
Whakamāramatanga 1: Ka tō tahi a Matariki me te rā ki te uru i te marama o Haratua. He tohu tēnei kua hurumutu te wā o te hauhake. Puta ai tēnei kīanga i mua i te taunga o te takurua kia huri ai te iwi ki te whakarite i a rātou anō mō ngā marama makariri ka whai ake.
Tauira 2: Kua haehae ngā hihi o Matariki
Whakamāramatanga 2: Puta ai tēnei kōrero i ngā wā e kaha ana te pīata mai o Matariki i te pō, ka mutu, ka kawea e ngā hihi o ōna whetū ngā kōrero ki te iwi.
Hei Mahi 1 - Mahi ā rōpū
Ko tā te rōpū he whakamahi i ngā kāri pikitia kia whāia ngā takirua. Kei tētehi kāri ko te whakataukī, kei tētehi atu ki tōna whakamāramatanga. Kaua e wareware ki te whakawhenumi i ngā kāri.
Kia pau te 15 miniti, hoki atu ki te akomanga ki te wānanga tahi i ngā whakautu.
Hei Mahi 2
Me tuhi, me āta raweke hoki e ngā ākonga ngā whakataukī i raro iho nei i ā rātau ake kupu.
Hei tauira, ka huri te whakataukī: “Matariki hunga nui” ki te kōrero “Matariki whakapiripiri kia rukuruku”, ki te kōrero “Matariki whakahuihui, Matariki whakapiripiri” rānei.
Panonihia ēnei whakataukī ki āu ake kupu:
- Matariki kanohi iti
- Ka kitea a Matariki, ka rere te korokoro
- Ka rere a Matariki, ka rewa te hinu
- Matariki ahunga nui
- Matariki kāinga kore
- Matariki tāpuapua
Mānawatia a Matariki - Kōpaki Whakaako
Ahakoa nui, ahakoa iti rānei te mōhio o tēnā, o tēnā ki a Matariki, kua whakaritea tēnei kōpaki e taea ai e ngā kaiako te panoni ki tā rātau e mōhio nei mō te kaupapa nei. Ko te āta whāngai i te kaiako ki ngā kōrero katoa et aea ai e ia te kaupapa nei te whakaako ki tōna taumata tiketike, koia tēnei...
1 of 16He whakaurunga ki a Matariki
He whakaurunga tēnei akoranga ki te kaupapa e kīia nei ko Matariki e aro pū ana ki te whakapapa o Matariki. Ko tā ngā ākonga he whakarite i tētehi ataata e whakaatuhia ai ō rātau mōhiotanga ki te whakapapa o Matariki.
2 of 16Ngā Whetū o Matariki
Ko ngā whetū o te kāhui o Matariki me ngā tikanga o ia whetū te tino aronga o tēnei akoranga. Ka riro mā ngā ākonga e wānanga te taha pūtaiao, te ahurea, ngā whakamāramatanga noa, me ngā whakamāramatanga hōhonu o ia whetū. Me waihanga e ngā ākonga tētehi pikitia whakanikoniko mō ngā whetū hei whakaa...
3 of 16Te Tautoru Nui o Matariki 1
Ko te māramatanga me te hononga o te maramataka ā-whetū me Matariki te aronga matua o tēnei whakaakoranga. Ka ako ngā ākonga i ngā marama 13 o te maramataka ā-whetū me te āhua o tā ō tātau tūpuna whai i te āhua o ngā whetū i te rangi, o ngā mata o te marama, me te taunga o te rā ki te whakarite i n...
4 of 16Te Tautoru Nui o Matariki 2
Ka wānangahia ngā marama katoa o te tau Māori e mārama ai tātau ki ngā āhuatanga ahurei o tēnā marama, o tēnā marama. I aha ō tātau tūpuna i ēnei marama nei? He pēhea te āhua o te taiao i ēnei marama nei? Tau ai ngā marama ki ēhea kaupeka o te tau, ā, mā te aha e mōhio ai tātau ki ēnei āhuatanga?
5 of 16Whakamoe Tau
E aro ana tēnei akoranga ki te mārama o ngā ākonga ki te Whakamoe Tau. Matariki atu, Matariki mai, huritao ai ō tātau tūpuna ki ngā hui i te tau kua mahue e taea ai e rātau te whakarite mahi hei whakatutuki mā rātau ā te tau e heke nei e hora ai te houkura ki te iwi whānui. Ka mārama ngā ākonga ki...
6 of 16Te Reo o ngā Whetū
Ko te ako kupu hou, te aroā pānui, me ngā pūkenga whakapākehā te aronga matua o tēnei whakaakoranga. Ka pānui ngā ākonga i tētehi wāhanga o te pukapuka “Te Tāhū o Ranginui Whakatūria Te Whare Kōkōrangi” i tuhia rā e Hōhepa Tuahine i te tau 2015 nōna i Te Whare Wānanga o Waikato. Koia tēnei ko te tu...
7 of 16Te Rangi Motuhake o Matariki
Kia tirohia e tātau te whakatūnga o te hararei tūmatanui ā-tau o Matariki. Ka ako ngā ākonga i te hiranga o ngā kaupapa i whai wāhi ai ki te whakatūnga o Te Ture Hararei Tūmatanui o Te Kāhui o Matariki 2022. Ka wānanga ngā ākonga i ngā take tōrangapū o Aotearoa, i ngā kaupapa Māori hirahira, me te ...
8 of 16Te Pūtake o te Riri
Koia tēnei ko te wāhanga tuarua o te whakaakoranga ‘Te Rangi Motuhake o Matariki’ e wānangahia ana ngā whakatutukihanga tōrangapū e eke ai te iwi Māori, a Aotearoa hoki i tētehi mahi iti noa iho nei. Ka ako ngā ākonga i te whakatūnga o “Te Pūtake o te Riri” me te whakaurunga o “Te Takanga o te Wā” k...
9 of 16Mānawatia a Matariki - Karakia 1
E aro ana tēnei whakaakoranga ki te hiranga o ngā whakaritenga ngā karakia o te Hautapu. Ka mātaki ngā ākonga i a Tā Pou Temara rātau ko Ahorangi Rangi Mātāmua mā i te Hautapu ā-motu ōkawa tuatahi i whakanuia ai a Matariki hei hararei tūmatanui o te motu i te tau 2022. Ka ako ngā ākonga i ngā wāha...
10 of 16Mānawatia a Matariki - Karakia 2
Ko tā ngā whakaakoranga nei he whakarite i ngā ākonga kia whakaritea tētehi Hautapu hei whakaari mā rātau i te kura. Ko te aronga matua o te tēnei akoranga ko te mārama ki te hiranga o te whai wāhitanga o te karakia ki ētehi whakahaerenga Māori pēnei i te Hautapu i te wā o Matariki. Mā Tā Pou Temara...
11 of 16Mānawatia a Matariki - Karakia 3
E aro ana tēnei whakaakoranga ki te hiranga o ngā whakaritenga ngā karakia o te Hautapu. ngā karakia o te Hautapu. Ka ako ngā ākonga i ngā karakia titoa ai, i hōmiromirohia hoki ai e Tā Pou Temara rātau ko Ahorangi Rangi Mātāmua, ko Mataia Keepa hei taki mā ngā tohunga i te Hautapu i te wā o Matar...
12 of 16Matariki Hunga Nui
Ngā whakaritenga o te Hautapu: Ko te ‘umu kohukohu whetū’ me te ‘heri kai’ i ngā whakanuitanga o Matariki te aronga matua o tēnei whakaakoranga. Mā tēnei whakaakoranga e taea ai e ngā ākonga te whakaatu atu ō rātau māramatanga ki te ‘umu kohukohu whetū’ me te tito i ā rātau ake ‘heri kai’.
13 of 16Hautapu
Ko te Hautapu te aronga matua o tēnei whakaakoranga. I ngā wiki tata kua taha ake nei, kua ako ngā ākonga i ngā waehanga o te Hautapu e riro ai mā rātau ngā āhuatanga nei e whakaatu atu i tētehi Hautapu ka tū ki te kura. Ko tā ngā ākonga he whakaatu atu i tā rātau e mārama nei ki ngā whakahaerenga ...
14 of 16Kōrero Tene
Ka whakaatu atu ngā ākonga i tā rātau e mārama nei ki ngā kōrero me ngā kaupapa mō Matariki kua ākona i ngā wiki e waru i tētehi kōrero tene.
15 of 16Mānawatia a Matariki - He Aromatawai
He whakamātautau haratau tēnei hei whakaatu mā ngā ākonga i ō rātau māramatanga ki ngā mahi i oti rā i ngā wiki e waru kua taha ake nei e hāngai ana ki te kaupapa e kīia nei ko Mānawatia a Matariki. He whakamātautau tēnei e whai wāhi nei te pānui, te tuhi, te whakarongo, me te kōrero. Ka whakamāta...
16 of 16
Mō te rauemi
Wāhanga Ako: Tikanga-ā-Iwi
Taumata: Taumata 6, Taumata 7, Taumata 8
Whāinga Ako: Ka ako ngā ākonga i ngā āhuatanga o te whakataukī, ā, mā ō rātau pūkenga reo rātau e ārahi kia āta wetehia te tikanga o ia whakataukī kātahi rātau ka āta tito anō i ētehi whakataukī rongonui i ā rātau ake kupu.
Rauemi: Kauhau, Ataata, Kāri Pikitia, Tirohia ngā whārangi 93 ki te 97 o te pukapuka a Ahorangi Rangi Mātāmua e kīia nei ko 'Matariki: Te Whetū Tapu o Te Tau' e kite ai koe i te whakataukī o tēnei whakaakoranga.
Kaupapa: Te Mātahi o te Tau Matariki Ahunga Nui
Kohinga: Mānawatia a Matariki