Te Rangi Motuhake o Matariki
Te Rangi Motuhake o Matariki
Mānawatia a Matariki
Kia tirohia e tātau te whakatūnga o te hararei tūmatanui ā-tau o Matariki. Ka ako ngā ākonga i te hiranga o ngā kaupapa i whai wāhi ai ki te whakatūnga o Te Ture Hararei Tūmatanui o Te Kāhui o Matariki 2022. Ka wānanga ngā ākonga i ngā take tōrangapū o Aotearoa, i ngā kaupapa Māori hirahira, me te whakaturenga o te hararei tūmatanui i Aotearoa.
Torohia te pouaka "Mō te rauemi" ki raro nei e kitea ai ngā rauemi hāngai:
- Mahere-Ako-8-Te-Rangi-Motuhake-o-Matariki-Māori.pdf
- Mahere-Ako-8-Te-Rangi-Motuhake-o-Matariki-English.pdf
- Mahere-Ako-8-Te-Rangi-Motuhake-o-Matariki.docx
- Mahere-Ako-8-Tama-Tū-Reo-Ora-Timeline.pdf
Kawenga Mahi
Kemu - Mekameka
He kēmu āpiti kupu tēnei.
Tukuna tētehi kupu ki tētehi ākonga pēnei i te ‘Mataora’, ko tā taua ākonga rā he whakaputa i tētehi atu kupu e tīmata ana ki ngā kū e rua whakamutunga o te kupu rā pēnei i te kupu ‘oranga’. Kātahi te ākonga tuarua ka whai i te ia o ngā ture ka whakaaro ake ai pea ki tētehi atu kupu pēnei i te ‘rangatira’, arā noa atu, arā noa atu.
Me toru rawa, neke atu rānei ngā kū i ia kupu.
Word list:
- Tupu-ā-nuku
- Matariki
- Tāpuapua
- Rehua
- Waipunarangi
- Kūmara
Whakapuakitanga
He mea whakamana a Matariki e Te Kāwanatanga o Aotearoa hei hararei tūmatanui ā-tau i te whakatūnga o Te Ture Hararei Tūmatanui o Te Kāhui o Matariki 2022.
Tēnā i ētehi atu hararei ā-tau i Aotearoa nei, ko te mātauranga Māori me te tirohanga Māori te tūāpapa o hararei nei. 12 katoa ngā hararei tūmatanui o te hōtaka o Aotearoa. Ko Matariki anake te hararei e whakanui ana i tētehi āhuatanga Māori.
Hei mahi 1
Me whakarāpopoto e ngā ākonga te āhua o ngā kaupapa tōrangapū i ngā tau i tae ai ki te whakatūnga o te hararei o Matariki.
He hei mahi rangahau tēnei e whakautua ai e ngā ākonga ngā pātai e whai iho nei:
- Inahea a Pirimia Jacinda Ardern i whakapaoho ai i tana hiahia kia whakatūhia tētehi anō hararei tūmatanui i te hōtaka hararei o Aotearoa?
- He aha a Pirimia Jacinda Ardern i pīrangi ai ki te whakatū i tētehi anō hararei tūmatanui?
- Ko wai a Laura O’Connell Rapira, ā, he aha tāna mahi i te whakatūnga o te hararei?
- E hia katoa ngā waitohunga i kohia ai i te petihana o te Hararei o Matariki?
- I te tau 2020, e hia katoa ngā tūru i riro ai i a Reipa i te kōwhiringa pōti?
- E hia ngā tūru i riro ai i Te Pāti Māori i te kōwhiringa pōti i te tau 2020?
Anei te pūrongo mō te hararei:Labour Party signals Matariki public holiday on horizon (youtube.com)
Te wāhanga tuarua o te whakapuakitanga
Kia āta tirohia e tātau ngā kaupapa i ngā tau i tae ai ki te whakatūnga o te hararei o Matariki i te tau 2022.
Me puta te kōrero, kāore te angitu o tēnei hararei i ahu noa i ngā tau tata. Heoi, ko ia kaupapa Māori, ko ia petihana, ko ia porotēhi, ko ia aha rānei i ngā tau e rua rau kua mahue nei i whai wāhi ai ki te whakatūnga o tēnei hararei nei.
Me mātua mihi ēnei tāpaetanga hirahira.
Ki te titiro tātau ki te hītōria o ngā huihuinga Māori me ngā kaupapa i te rua rau tau, me tūtohu ēnei hei kaiāwhina nui o te āhukahukatanga o te hararei o Matariki.
1840 - Te Tiriti o Waitangi
1972 - Te Petihana Reo Māori / Te Ture Reo Māori
1975 - Te Whakatūnga o Te Wiki o te Reo Māori
1982 - Te Whakatūnga o Te Kōhanga Reo
1985 - Te Whakatūnga o Te Kura Kaupapa Māori
1987 - Kua whai mana te reo Māori i Aotearoa
2004 - Te Whakatūnga o Whakaata Māori
2022 - Kua whakamāorihia te kiriwaituhi a Disney ‘Te Kīngi Raiona’.
He aha ētehi atu kaupapa hirahira i whai wāhi ai ki te whakatūnga o te hararei o Matariki?
Whakamāramahia te āhua o te hoatu i mana ai te kaupapa nei.
Hei mahi 2
Waiata ai, haka hoki ai te Māori e ora tonu ai ngā kōrero hei waka ki te akiaki i te hunga kia maharatia tonuhia ngā kōrero tuku iho ā haere ake nei.
Anei ētehi tauira: Ka Mānu Official Music Video
Nā te porotēhi i Ihumātao te kaitito o tēnei waiata i whakaaweawe.
Rob Ruha, 2019
“In the face of great adversity, faith is a powerful agent; Faith in the divine, yourself, your purpose, your kaupapa, your supporters, your atua and the core beliefs that maintain your aroha and your mana in times of great hardship. “ (He mea tango tēnei whakamārama i te whārangi Tiriata a Rob Ruha i te 18 o Hūrae, 2023)
Manako - by MAIMOA (Official Music Video)
Nā Maimoa. He mea tito tēnei waiata mō Matariki te take i te tau 2022
“Mānawatia a Matariki! Tēnei te whakanui i te tau hou Māori me te whakaaro hoki ki ō tātou mātua tīpuna. Mō rātou, mō ngā tamariki, mō tātou tēnei waiata hou.” (He mea tango tēnei whakamārama i te whārangi Tiriata a Maimoa i te 18 o Hūrae 2023)
Nā Pere Wihongi, rāua ko Hirini Melbourne
“The Ministry of Education celebrates 50 Years of the Te Reo Māori petition with theofficial ‘Tama Tū, Reo Ora’ campaign.
Hei Mahi ā-rōpū:
Titoa tētehi haka, tētehi waiata rānei hei tohu whakanui i te whakatūnga o te hararei o Matariki. Kia toru hoki ngā kaupapa hei kōrero mā koutou i roto i te titonga i whai wāhi ai ki te whakatūnga o te hararei.
Mānawatia a Matariki - Kōpaki Whakaako
Ahakoa nui, ahakoa iti rānei te mōhio o tēnā, o tēnā ki a Matariki, kua whakaritea tēnei kōpaki e taea ai e ngā kaiako te panoni ki tā rātau e mōhio nei mō te kaupapa nei. Ko te āta whāngai i te kaiako ki ngā kōrero katoa et aea ai e ia te kaupapa nei te whakaako ki tōna taumata tiketike, koia tēnei...
1 of 16He whakaurunga ki a Matariki
He whakaurunga tēnei akoranga ki te kaupapa e kīia nei ko Matariki e aro pū ana ki te whakapapa o Matariki. Ko tā ngā ākonga he whakarite i tētehi ataata e whakaatuhia ai ō rātau mōhiotanga ki te whakapapa o Matariki.
2 of 16Ngā Whetū o Matariki
Ko ngā whetū o te kāhui o Matariki me ngā tikanga o ia whetū te tino aronga o tēnei akoranga. Ka riro mā ngā ākonga e wānanga te taha pūtaiao, te ahurea, ngā whakamāramatanga noa, me ngā whakamāramatanga hōhonu o ia whetū. Me waihanga e ngā ākonga tētehi pikitia whakanikoniko mō ngā whetū hei whakaa...
3 of 16Te Tautoru Nui o Matariki 1
Ko te māramatanga me te hononga o te maramataka ā-whetū me Matariki te aronga matua o tēnei whakaakoranga. Ka ako ngā ākonga i ngā marama 13 o te maramataka ā-whetū me te āhua o tā ō tātau tūpuna whai i te āhua o ngā whetū i te rangi, o ngā mata o te marama, me te taunga o te rā ki te whakarite i n...
4 of 16Te Tautoru Nui o Matariki 2
Ka wānangahia ngā marama katoa o te tau Māori e mārama ai tātau ki ngā āhuatanga ahurei o tēnā marama, o tēnā marama. I aha ō tātau tūpuna i ēnei marama nei? He pēhea te āhua o te taiao i ēnei marama nei? Tau ai ngā marama ki ēhea kaupeka o te tau, ā, mā te aha e mōhio ai tātau ki ēnei āhuatanga?
5 of 16Whakamoe Tau
E aro ana tēnei akoranga ki te mārama o ngā ākonga ki te Whakamoe Tau. Matariki atu, Matariki mai, huritao ai ō tātau tūpuna ki ngā hui i te tau kua mahue e taea ai e rātau te whakarite mahi hei whakatutuki mā rātau ā te tau e heke nei e hora ai te houkura ki te iwi whānui. Ka mārama ngā ākonga ki...
6 of 16Ngā whakataukī mō Matariki
I tēnei whakaakoranga, ka arongia ngā whakataukī mō Matariki. Ka ako ngā ākonga i ngā āhuatanga o te whakataukī, ā, mā ō rātau pūkenga reo rātau e ārahi kia āta wetehia te tikanga o ia whakataukī kātahi rātau ka āta tito anō i ētehi whakataukī rongonui i ā rātau ake kupu.
7 of 16Te Reo o ngā Whetū
Ko te ako kupu hou, te aroā pānui, me ngā pūkenga whakapākehā te aronga matua o tēnei whakaakoranga. Ka pānui ngā ākonga i tētehi wāhanga o te pukapuka “Te Tāhū o Ranginui Whakatūria Te Whare Kōkōrangi” i tuhia rā e Hōhepa Tuahine i te tau 2015 nōna i Te Whare Wānanga o Waikato. Koia tēnei ko te tu...
8 of 16Te Pūtake o te Riri
Koia tēnei ko te wāhanga tuarua o te whakaakoranga ‘Te Rangi Motuhake o Matariki’ e wānangahia ana ngā whakatutukihanga tōrangapū e eke ai te iwi Māori, a Aotearoa hoki i tētehi mahi iti noa iho nei. Ka ako ngā ākonga i te whakatūnga o “Te Pūtake o te Riri” me te whakaurunga o “Te Takanga o te Wā” k...
9 of 16Mānawatia a Matariki - Karakia 1
E aro ana tēnei whakaakoranga ki te hiranga o ngā whakaritenga ngā karakia o te Hautapu. Ka mātaki ngā ākonga i a Tā Pou Temara rātau ko Ahorangi Rangi Mātāmua mā i te Hautapu ā-motu ōkawa tuatahi i whakanuia ai a Matariki hei hararei tūmatanui o te motu i te tau 2022. Ka ako ngā ākonga i ngā wāha...
10 of 16Mānawatia a Matariki - Karakia 2
Ko tā ngā whakaakoranga nei he whakarite i ngā ākonga kia whakaritea tētehi Hautapu hei whakaari mā rātau i te kura. Ko te aronga matua o te tēnei akoranga ko te mārama ki te hiranga o te whai wāhitanga o te karakia ki ētehi whakahaerenga Māori pēnei i te Hautapu i te wā o Matariki. Mā Tā Pou Temara...
11 of 16Mānawatia a Matariki - Karakia 3
E aro ana tēnei whakaakoranga ki te hiranga o ngā whakaritenga ngā karakia o te Hautapu. ngā karakia o te Hautapu. Ka ako ngā ākonga i ngā karakia titoa ai, i hōmiromirohia hoki ai e Tā Pou Temara rātau ko Ahorangi Rangi Mātāmua, ko Mataia Keepa hei taki mā ngā tohunga i te Hautapu i te wā o Matar...
12 of 16Matariki Hunga Nui
Ngā whakaritenga o te Hautapu: Ko te ‘umu kohukohu whetū’ me te ‘heri kai’ i ngā whakanuitanga o Matariki te aronga matua o tēnei whakaakoranga. Mā tēnei whakaakoranga e taea ai e ngā ākonga te whakaatu atu ō rātau māramatanga ki te ‘umu kohukohu whetū’ me te tito i ā rātau ake ‘heri kai’.
13 of 16Hautapu
Ko te Hautapu te aronga matua o tēnei whakaakoranga. I ngā wiki tata kua taha ake nei, kua ako ngā ākonga i ngā waehanga o te Hautapu e riro ai mā rātau ngā āhuatanga nei e whakaatu atu i tētehi Hautapu ka tū ki te kura. Ko tā ngā ākonga he whakaatu atu i tā rātau e mārama nei ki ngā whakahaerenga ...
14 of 16Kōrero Tene
Ka whakaatu atu ngā ākonga i tā rātau e mārama nei ki ngā kōrero me ngā kaupapa mō Matariki kua ākona i ngā wiki e waru i tētehi kōrero tene.
15 of 16Mānawatia a Matariki - He Aromatawai
He whakamātautau haratau tēnei hei whakaatu mā ngā ākonga i ō rātau māramatanga ki ngā mahi i oti rā i ngā wiki e waru kua taha ake nei e hāngai ana ki te kaupapa e kīia nei ko Mānawatia a Matariki. He whakamātautau tēnei e whai wāhi nei te pānui, te tuhi, te whakarongo, me te kōrero. Ka whakamāta...
16 of 16
Mō te rauemi
Wāhanga Ako: Te Reo Māori, Tikanga ā-Iwi, Te Ao Haka
Taumata: Taumata 6, Taumata 7, Taumata 8
Whāinga Ako: Ka wānanga ngā ākonga i ngā take tōrangapū o Aotearoa, i ngā kaupapa Māori hirahira, me te whakaturenga o te hararei tūmatanui i Aotearoa.
Rauemi: Kauhau, Ataata, Pepa Mahi
Kaupapa: Te Mātahi o te Tau Matariki Ahunga Nui
Kohinga: Mānawatia a Matariki