Ngā Kai o te Raumati - Kūmara - Taumata 4

Te Hanga Atua Kiato

Torohia te pouaka "Mō te rauemi" ki raro nei e kitea ai te rauemi hāngai:

• Atua-Kiato.pdf

Ko te mahi i konei, ko te hanga atua kiato ki te pungapunga (ki te kōrari rānei). Me mea atu ki ngā ākonga kia tūpato rātou i a rātou ka whāwhā i ngā taputapu koi. He kino hoki te puehu pungapunga mō ngā pūkahukahu, nō reira me mau ārai e uhi ana i te waha me te ihu.   

Ngā mea e hiahiatia ana

• He Kōrero mō te Kūmara (tātai pukapuka 11023)
• He pungapunga roroa (he kōrari rānei)
• He māripi iti, he whao, he nēra – kia āhua koi tonu (he taputapu whao, tārai, whakairo)
• He penerākau
• He ārai puehu mō te kanohi
• He pepa hōanga 

Ngā mahi

• Whakamāramatia atu ki ō ākonga:

Ko te atua kiato he rākau o mua. Ko Pani rāua ko Rongo ngā atua o te kūmara, ā, ka whakaahuangia rāua mō te māra. He mana nui ō rāua, koinā i whakairohia ai a Pani, a Rongo rānei (hoki rānei?) hei atua kiato. Ka takina te atua kiato ki ngā kokonga o te māra kūmara hei manaaki i te māra me ōna hua katoa.

• Pānuitia tahitia te pukapuka He Kōrero mō te Kūmara me ō ākonga. Matapakia ngā atua e whai hononga ana ki te māra me ngā kai ka āta whakatipuria.
• Ka noho tahi te akomanga ki te tirotiro i ētahi whakaahua o ngā ‘atua kiato’. Whāia tēnei hononga hei tirotiro i tētahi kei Te Ara. http://www.teara.govt.nz/en/object/17373/atua-kiato
• Whakarahia ake ēnei whakaahua hei ārahi i ngā ākonga.

Torohia te pouaka "Mō te rauemi" ki raro nei e kitea ai ngā rauemi hāngai:

• Atua-Kiato-1.pdf
• Atua-Kiato-2.pdf
• Atua-Kiato-3.pdf

• Me whiwhi ia ākonga i ēnei mea: he pepa, he penerākau, he taputapu whao/whakairo, he pungapunga.
• Ka mātua tuhia he hoahoa ki te pepa. Me āta tirotiro te rahi o tēnā, o tēnā wāhanga o te atua kiato, me te hanga o te pungapunga. Ka tāia atu te hua o te atua kiato ki te pungapunga.
• Ripiripia atu te pungapunga kāore e hiahiatia ana, kia āhua kitea atu ai te hanga o te atua kiato.
• Āta tāraia ināianei te tinana. Kia tūpato – ina whāiti, ina angiangi te pungapunga, tērā pea ka whati.
• Āta tāraia te pito whakarunga o te pungapunga/atua kiato. Mahia mai te upoko, ngā taringa, ngā whatu, te ihu, te waha. 
• Ko te pepa hōanga hei whakamaheni i te mata o tō atua kiato. Ki te hiahia ngā ākonga ki te whakapaipai i ā rātou atua kiato ki te peita, e pai ana (mehemea e pai ana ki a koe).

Torohia te pouaka "Mō te rauemi" ki raro nei e kitea ai te rauemi hāngai: 

• Atua-Kiato-4.pdf

A Tūmatauenga rāua ko Rongomaraeroa

Torohia te pouaka "Mō te rauemi" ki raro nei e kitea ai te rauemi hāngai:

• A-Tūmatauenga-rāua-ko-Rongomaeroa.pdf

Ngā mea e hiahiatia ana

• He tauira o te kōrero: A-Tūmatauenga-rāua-ko-Rongomaeroa.pdf

Maie te Tupua 

Ako ā-Kākā

• Ka ako ā-kākā i te karakia Maie te Tupua. Ka tākina i roto i ngā mahi a te akomanga i ōna wā anō e tika ana. 

He karakia nō roto mai o Waikato ka tukuna i te hauhakenga o te kūmara

"Maie te tupua, maie te taniwha

I haere mai koe i whea?

I a Whakaotinuku, i a Whakaotirangi

Ko tō manawa, ko taku manawa

E Tāne ka irihia

Whano, whano, haramai te toki

Haumi e!

Hui e!

Taiki e!"

• Mehemea me āwhina ō ākonga ki te tito tuhinga mihi, ko ngā wāhanga o te rauemi He Manu Tuhituhi, a He Tuhinga Mihi, (whārangi 10–22), hei arataki i a rātou.
• Ka titiro ngā ākonga ki ētahi atu karakia e mōhio ana rātou, e pai ai te whiriwhiri he aha te kaupapa o tēnā, o tēnā.
• I ō rātou rōpū, ka tito karakia ngā ākonga e whakamihi ana i a Rongo, i a Pani me te kūmara. Tēnā tirohia ēnei – he āwhina anō pea kei reira:
  • A Tūmatauenga rāua ko Rongomaraeroa
  • He Kōrero mō te Kūmara
  • Pōpō
  • Te Ara 
• Ka whakaaturia e ia rōpū tāna karakia ki te akomanga nui tonu. 

Kāore te kūmara e kōrero mō tōna māngaro

E rangona ana tēnei whakataukī i ngā tōpito katoa o te motu. He whakamahara i te tangata kia kaua e pākiwaha, e kōrero mō ōna anō painga. Waiho mā ētahi kē koe e mihi. 

Parāoa Kūmara

Torohia te pouaka "Mō te rauemi" ki raro nei e kitea ai te rauemi hāngai:

• Parāoa-Kūmara-Tohutuhu.pdf

Kei te pukapuka mā ngā ākonga Te Kūmara – Kātahi nā te kai reka! tēnei tohutao (tātai pukapuka 11024).
E rua ngā wāhanga o te tohutao – ko te tuatahi, ko te kōhua i te kūmara kia māoa; ko te tuarua, ko te mahi tonu i te parāoa.
He tino reka te parāoa kūmara nei ina kainga i te wā e mahana tonu ana. Ki te kore e pau i muri tonu i te putanga i te umu, me tōhi pea, kātahi ka tino reka anō. 

Ka mahi takirua ngā ākonga ki te mahi i te parāoa.

Ngā taputapu

• He karapu umu
• He kōhua rahi
• He māripi koi
• He oko whakaranu
• He papa tapahi/kotikoti
• He papa tunu/paepae tunu
• He pune rākau
• He taputapu waru rīwai
• He tātari
• He umu

Ngā kai o roto

• Kia 4 ngā kūmara rahi
• 25 g pata
• 150 ml miraka
• 350 g puehu parāoa whakapiki
• 1 tīpune pēkena paura
• He hinu, he pata rānei hei pani i te papa/paepae tunu
• He tote, he pepa 

Ngā mahi

• Whakaweraina te umu kia 200˚C te paemahana.
• Waruhia, kotikotia kia rua ngā kūmara.
• Meahia aua kūmara, me te tīpune tote, ki te kōhua, ka tāpiri ai i te wai māori kia ngaro rawa te kūmara ki te wai. Whakakoropupūtia, ka tuku ai kia āta koropupū mō te 15–20 meneti (kia ngohe te kūmara).  
• Putua atu te wai o te kōhua, ka penupenu tahi ai i te kūmara me te pata.
• Kuorotia ērā atu kūmara e rua, ka whakaranu ai ki te miraka. Tāpiria atu tēnei ki te kūmara kua penupenua. Whakaranua anō.
• Hoatu he tote, he pepa.
• Tātaria atu te puehu parāoa me te pēkena paura ki te ranunga kūmara. Kauroria, kia oti mai ai he ranunga e taea ana te poke. Me he hāpiripiri rawa, tāpiria atu he puehu parāoa anō (kia paku nei). Me he maroke rawa, tāpiria atu he paku miraka atu anō. 
• Putua atu tēnei ranunga ki te papa kua ruiruia ki te puehu parāoa, ka poke ai.
• Weheruatia te pokenga parāoa nei kia rua kē ngā parāoa, ka paku poke anō kia pai ai te hanga.
• Meatia anō ngā parāoa nei ki te papa/paepae kua oti te pani ki te hinu, ka tunu ai mō te āhua 25–30 meneti (ko te tikanga kua piki, kua āhua rauwhero anō te mata).