Skip to main content
Ngā Kai o te Raumati – Kānga – Taumata 1

Ngā Kai o te Raumati – Kānga – Taumata 1

PUKAPUKA

Ngā Kai o te Raumati – Kānga – Taumata 1

Ākona te Tau - Hine Raumati

Atua

Rongomātāne

He kai kei aku ringa

Whakapapa

Te whakapapa o Rongomātane.

Torohia te pouaka "Mō te rauemi" ki raro nei e kitea ai te rauemi hāngai:

  • Rongomātane-Whakapapa.pdf

Pūrākau 

Ngā Kōhine e Toru

He mea tuhi nā Rā Pōmare, he mea whakamāori nā Hēni Jacob.

Kei Te Whakatipu Kānga, whārangi 3–9 (tātai pukapuka 710880).

Kua meatia anō hei App, hei PDF hoki: http://hana.co.nz/online/te-whakatipu-kanga/

Rongomātane.png

Te Whakapapa o Rongomātāne

Torohia te pouaka "Mō te rauemi" ki raro nei e kitea ai te rauemi hāngai: Rongomātāne-Whakapapa.pdf

Ako ā-Kākā

Ka ako ā-kākā ngā ākonga i te whakapapa māmā o Ranginui rāua ko Papatūānuku me te tokoono o ā rāua tamariki e mōhio nuitia ana.

Ka moe a Ranginui i a Papatūānuku,
ka puta ko Tāwhirimātea, rātou ko Tūmatauenga, ko Tānemahuta, ko Tangaroa, ko Rongomātāne, ko Haumiatiketike.

Ko Rongo Tēnei … 

Ngā mea e hiahiatia ana

  • He whakaahua o ‘Rongo’ mai i roto i ngā moheni (ētahi atu puna whakaahua rānei)
  • He kāri mā, ko ngā kupu mō Rongo kua tuhia atu ki runga (he kupu e hāngai ana ki te puna pikitia kua whakakaongia e koe)
  • He kutikuti
  • He kāpia, he tēpa rānei
  • He pene whītau, he penerākau karakara, he penehinu karakara 

Ngā mahi

  • Tuhia ētahi o ngā tino kupu o ‘Rongo’ ki ētahi tapahanga kāri mā. Anei ētahi e pai ana:
    • Māra kai 
    • Hua whenua 
    • Kūmara
    • Hua rākau
    • Rongomātāne      
    • Kō 
    • Kāheru
    • Oneone 
    • Āio 
    • Rongo 
    • Mauri
       
  • Whakakaohia ētahi whakaahua e tohu ana i a Rongo (kia hāngai ngā kupu kua tuhia ki ngā whakaahua ka kao mai). Anei ētahi whakaahua pai:
    • Ko Rongomātāne tonu
    • Tētahi waitohu o te rangimārie
    • Ētahi momo huarākau
    • Ētahi momo huawhenua
    • He māra
    • He taputapu ngaki māra, kari māra
  • Tuhia te hua o Rongomātāne te atua ki tētahi pepa parauri rahi tonu (he ‘pepa pūtia’, tētahi pepa āhua pērā rānei). Tapahia mai tōna āhua.
  • Ka kōwhiria e ia ākonga te pikitia e pai ana ki a ia, ka hoatu e te kaiako te kupu e rite ana. Ka tapahia mai e te ākonga te hanga matua kei tōna pikitia e hāngai ana ki a Rongo. 
  • Ka karakarangia e te ākonga tana kupu mō Rongo.

Whakapiria atu ngā whakaahua o Rongo ki te āhua o Rongo i mahia ki te pepa paraone. Whakairia ki te pakitara, me te whakapiri atu i ngā kupu kia karapoti i te whakaahua.  

Ka Pīoioi

Ākona te waiata, ka hiki ai i tā koutou ake hākari kānga!

http://folksong.org.nz/ka_pioioi/index.html 

Nau mai e Rongo 

Ākona te karakia. Tākina. Me whakatenatena ngā ākonga kia mātua taki i te karakia i te ata, i te ahiahi, i mua anō i ngā kai tahi.

Nau mai e Rongo

Nā Nuki Tākao i tito.

"Nau mai e Rongo
Tau mai e Rongo
Tau mai ko te āiō
Tau mai ko te aroha
Tau mai ko ngā hua o te ora
E Rongo whakairia ki runga
Kia tina, tina
Hui e. Tāiki e."

Āta tirohia ngā kupu tauhou:

  • Tau
  • Nau
  • Āio
  • Hua
  • Rehua 

He Ngohe mō ngā Wāhanga Kupu

He Hītoki Tahi me ngā Wāhanga Kupu

  • Whakamārama atu ko te hītoki tahi me te whakahua wāhanga kupu te mahi.
  • Whakamaharatia atu he aha tēnei mea te wāhanga kupu. Whakatauiratia atu te mahi ki a rātou.
  • Mehemea e mārama pai ana rātou ki te mahi, māu pea te kupu e whakahua, me te whakatauira atu i te hītoki, kātahi ka whai mai ko tā rātou mahi.
  • Whakamahia ngā kupu o te karakia.  

He Oma ki te Wāhanga Kupu

  • Ki waho tēnei kawea ai.
  • Whakanōhia he 1 ki tētahi wāhi, he 2 ki tētahi atu, he 3 ki tētahi wāhi tuatoru.
  • Hāparangitia atu tētahi kupu. Ko tā rātou, he oma ki te tau e tohu ana i te maha o ngā wāhanga o taua kupu. 
  • Āta whakahuatia te kupu, me te wāwāhi i ōna wāhanga. 

He Paki Wāhanga Kupu

  • Me paki (ā-ringa nei) ngā wāhanga o te kupu Rongomātāne, arā, Ro-ngo-mā-tā-ne (kia rima anō ngā paki). Tonoa ngā ākonga kia paki tahi ki a koe … engari kia āta haere!
  • Ka porohita te tūtū mai o ngā ākonga. Ka pakia haerehia ngā wāhanga o ngā ingoa o ngā ākonga. Kia mātua mōhio ngā ākonga e hia ngā wāhanga o te ingoa o tēnā me tēnā.  
  • Whakarārangihia ngā ākonga i runga anō i te maha o ngā wāhanga kupu kei o ō rātou ingoa. Me pēnei: “E uru ki te rārangi mehemea kotahi te wāhanga kupu o tō ingoa. E uru ki te rārangi mehemea e rua ngā wāhanga kupu o tō ingoa ….”

Me pēnei kē rānei te kōrero: “Mehemea 1/e 2/e 3 ngā wāhanga kupu i tō ingoa, e uru ki te rārangi.”

  • Ka pai pea tēnei mahi i te wā e whakarite ana te akomanga ki te puta ki waho, ki te kai, ki te aha atu rānei, ā, e tika ana kia whakarārangi rātou i a rātou. 

He kai kei aku ringa 

  • Practice the whakataukī with the whole class and learn it by heart. Talk about what it means and when it can be used.
  • Students draw around their hand and forearm on a large sheet of paper and colour it in with crayons and/or felt pens.

Glue the hand/arms around the edges of a larger piece of paper that has the whakataukī on it – He kai kei aku ringa.

Ētahi Whakaaro Taha Aromatawai

  • E āhei ana te ākonga:
    • He aha te mea pārekareka katoa o tēnei ngohe hanga mahi toi ki a koe?
    • He aha ki a koe te mea pai katoa o tāu ake mahi toi?
    • He aha tētahi mea hou i ākona e koe i te hanganga o tēnei mahi toi? 
  • Te taki i tētahi whakapapa māmā o Ranginui rāua ko Papatūānuku me ētahi o ā rāua tamariki e ono. 

  • Te whai wāhi ki tētahi arotakenga toi ā-akomanga. Ka whakawā ia ākonga i tāna ake mahi toi, mā te whakautu i ēnei pātai (ētahi atu pātai rānei ka whakaritea e koe):

Mō te rauemi

Taumata: Taumata 1
Wāhanga Ako: Te Reo Māori, Ngā Toi, Pūtaiao, Tikanga ā-Iwi, Hangarau

Kohinga: Ākona te Tau - Hine Raumati

Ngā rawa kei tēnei rauemi: