Whata rāua ko Tangowhiti
Whata rāua ko Tangowhiti
Ngāti Kahungunu ki Heretaunga, Ngāi Tahu
He pakiwaituhi tēnei hei pānui takitahi mā te ākonga, hei pānui takirōpū rānei. Ko te kaupapa o tēnei kōrero ko te rautaki i whāia e Taraia hei whakaū i tōna mana i runga te whenua, me ngā āhuatanga i puta hei whakararu i tana rautaki. Ko tēnei tētahi o ngā tino kōrero o Ngāti Kahungunu ki Heretaunga.
Tonoa he kape o te pukapuka mai i Down the Back of the Chair (MOE712681)
Torohia te pouaka "Mō te rauemi" ki raro nei e kite ai ngā rauemi hāngai.
- Rauemi Matua
- Ngā Tauira Whakaakoranga
- Ngā Akoranga
- Ngohe
Rauemi Matua
He kōrero whakataki
Ko te pūtake o tēnei pūrākau ko ngā kōrero tuku iho mai i ngā tīpuna o Ngāi Tahu ki Takapau, ki roto i te taiwhenua o Tamatea ki Ngāti Kahungunu. Ko tētahi o ngā kaupapa matua o te pūrākau nei he whakamārama i te āhua me te tū o tētahi rārangi hiwi e tata ana ki te tāone o Takapau. Ko Ngā Kai Hīnaki a Whata te ingoa o taua rārangi hiwi.
E ai ki ngā kōrero he uri a Whata nā Pouheni, nā Paikea hoki. Nāna i noho ki ngā whenua o tēnei takiwā e hia whakatipuranga ki muri.
I wānangahia tēnei kaupapa e ngā uri o ngā hapū o Ngāi Tahu ki Takapau, Ngāi Toroiwaho me Ngāti Mārau. Ka tapa ko Te Roro o Te Auroa hei ingoa rōpū mō te hunga nā rātou nei i waihanga tēnei pūrākau. Nā tēnei rōpū anō i whakatau, i whakamana ngā kōrero i tuhia.
Ko te wāhi matua e kōrerotia ana i roto i te pūrākau nei ko te roto o Whatumā, e tata ana ki te tāone o Waipukurau. I ngā wā o mua, ko Whatumā te pātaka kai o ngā hapū o tēnei rohe, ka mutu he roto tuna, he tino mahinga kai nō ngā tīpuna – hekeheke tonu mai ki ngā uri.
Te whakapapa o te pūrākau
I puta mai tēnei kōrero i ngā puna kōrero o ngā tīpuna o Ngāi Tahu ki Takapau. I whakaputahia te kōrero tuatahi mō ēnei tīpuna, mō Whata rāua ko Tangowhiti i roto i te Hautaka o te Rōpū Poronīhia i te tau 1906. Ko Tanguru Tuhua te kaituhi i ērā kōrero.
I te tau 2019 i hui ētahi o ngā uri o te tipuna nāna i tuhi aua kōrero ki te wānanga i tētahi momo rauemi me tētahi kōrero e pai ana mā ngā tamariki i roto i ngā kura Māori, kura auraki hoki. Ka whakatakotoria he tāhū kōrero hei whakaatu i ngā mahi tauwhāinga a ngā tīpuna e rua, a Whata rāua ko Tangowhiti, me te take i tapā ai he ingoa ki te rārangi hiwi o tēnei kāinga.
Kua puta ngā tēnei tuhinga hou hei pukapuka pikitia mā ngā tamariki kei ngā kura.
Ka whakaaturia anō ngā mahi a te tohunga, arā, te takutaku karakia hei whakararu, hei whakapōrearea i ngā mahi a te tangata.
Mō te pukapuka
He pai tēnei pukapuka mō te pānui ā-rōpū mō te pānui takitahi hoki. Ko tētahi momo reo kua tuhia ki tēnei pukapuka ko te reo o te karakia. Ko ngā kiripuaki matua o tēnei pūrākau, he tipuna, he tohunga, he mauri tahito. Ko tā rāua mahi ki a rāua anō he mahi hīanga, he mahi māminga hei whakararu i te iwi a te hoa tauwhāinga. Ka riro mā ngā karakia a Tangowhiti e whakararu i ngā mahi a te iwi o Whata. Ko ā Whata karakia hei whakakore, hei whakatika rānei i te mahi a Tangowhiti. Katoa, e ono ngā karakia kei te pukapuka nei, he mea hanga noa ēnei e te kaituhi i runga i te hiahia ki te whakaatu i tēnei tū āhuatanga i roto i te kaupapa o tēnei pūrākau.
Tukua mā ngā tamariki anō e whakaaro;
- ki ngā mahi a ngā tohunga e rua nei me ā rāua karakia, arā, te takutaku atu me te takutaku mai;
- ki te ao o ngā tīpuna me ā rātou mahi hei pupuri i te mana i runga i tētahi mahinga kai pērā i te roto tuna.
Mō Mua Mai i te Pānui Tahi
Kōrero tahitia te uhi o te pukapuka
Matapakihia te āhua o ngā kiripuaki
Matapaehia te kaupapa matua o te kōrero
Ngā Tohutoro
Journal of the Polynesian Society; 1906. Volume 15 No. 2; P. 61. He korero tatai mo Horehore Pa, i Te Takapau. Nā Tanguru Tuhua i tuhituhi.
McEwen, J.M. Rangitāne: A Tribal History. 1990. Raupō Publishing.
He Mihi
He mihi nui tēnei ki a Beth Dixon rāua ko Louise Keepa. Nā rāua i tuhi; Ngā pātai hai arataki i te kaiako; Ngā Tauira Whakaakoranga me Ngā ngohe hai mahi mā ngā ākonga.
Me kore ake rāua hei āwhina i tēnei kaupapa.
I tāia i Aotearoa.
Manatārua i ngā kōrero © Huia Publishers 2019
Kua noho manatā tēnei rauemi. Atu i ngā take pēnei i ngā akoranga whaiaro, te rangahau, te arotake me te arohaehae mahi e whakaaetia ana i raro i te Ture Manatā, kore rawa e tukuna kia tāia anō tētahi wāhanga o ngā kōrero nei, ahakoa te huarahi tā. Me mātua tono whakaae ki a Huia Publishers.
Mō te rauemi
Tonoa he kape o te pukapuka mai i Down the Back of the Chair (MOE712681)
Wāhanga Ako: Te Reo Māori; Tikanga ā-Iwi
Taumata: Taumata 3, Taumata 4
Kaupapa: Te Aho Ngārahu
