Te Taenga Mai o te Kahawai

Ahuru mōwai 

he wāhi haumaru 

Ea 

kua utua tētahi hara 

Kahawai 

he momo ika moana 

Karaka 

he rākau Māori 

Kōrari 

ko te tātā o te tipu harakeke 

Makatea 

ko ngā toenga kōiwi 

Mōhunu 

ko te tae parauri-wherowhero o te rau aruhe i te wā o te raumati 

Ō 

he kai 

Paepae-Aotea 

he toka moana tata ki Whakaari 

Pōpō nui o te Waru 

te marama tuawaru, Kohitātea 

Ranga 

he huinga ika 

Rau aruhe 

he momo huruwhenua 

Ruanuku 

he tangata matatau ki tētahi mahi 

Tāwhaowhao 

he wahie kua paea e te tai ki uta 

Uhunga 

he tangihanga 

Ura 

kei te hahana mai te tae o te hua karaka 

Whakaari 

he ahi tipua i waho atu o te Moana-ā-Toi 

• 1.2 Ka whakapuaki kōrero e hāngai ana
  ki ngā kaupapa o te wā.

• 1.4 Ka whakaputa pātai hei whakawhānui ake 
  i ōna mōhiotanga, i ōna whakaaro.

• 1.5 Ka whakaaro ake, ka kōrero ake mō te kaupapa
  matua o te tuhinga i mua i te tuhituhi.

• 1.3 Ka whai whakaaro atu ki ngā kupu hou i roto 
  i ngā tuhinga.

• 1.6 Ka whakamahi i ngā wheako whaiaro, ā, ka aro 
  atu ki ngā āhuatanga o te tuhituhi me te tā hei
  rautaki rapu māramatanga

Wh 30 

• 2.1 Ka whakawhitiwhiti kōrero, ka whakaraupapa 
  kōrero hei whakatutuki kaupapa. 

• 2.3 Ka māia, ka tika anō tana whakamahi i ētahi kupu honohono, kupu mahi, kupu āhua, rerenga kōrerokōrero 
  hoki e kawe ana i ngā kare ā-roto. 

• 2.4 Ka kōrero kia whānui ake, kia mārama ake, 
  kia hōhonu ake ngā whakaaro. 

• 2.2 Ka tautohu, ka tā i ngā āhuatanga ake o ētahi 
  momo reo tuhi me ngā reo ataata. 

• 2.5 Ka whakamahi rautaki rapu māramatanga mō ngā tuhinga me ngā reo ataata e tauhou ana ki a ia. 

1.1 
Ka whakamārama i ngā āhuatanga tūturu me ngā āhuatanga ahurea o tētahi wāhi 

2.1 
Ka whakaahua i te whakaawenga o ngā mahi a te tangata i te wāhi me te taiao, me te whakaawenga o te wāhi me te taiao i ngā mahi a te tangata.

2.1
Ka whakamārama i ngā take me ngā huarahi e whakaaro nuitia ai e te tangata ngā wā o mua. 

2.2 
Ka whakamārama i ngā āhuatanga ahurea me ngā tuku ihotanga o tōna ake iwi, me ō ētahi atu iwi hoki. 

Ka tūhura, ka whakauru atu, ka whai mōhiotanga, ka whai māramatanga: 
i ngā huānga me ngā ariā 

Ka whakawhanake, ka whakamahi i runga i te haumaru, i te auaha hoki, 
ka whai whakaaro, ka kite: 

• i ngā tūmomo hua, tohu me ngā tauira huhua. 

Touti Tangaroa – He poi mō tēnei paki

I te wā pānui: 

Pānui tahi i te pukapuka me te aro ki ngā kiripuaki, te takiwā o te paki, te raru i puta me te otinga o taua raru. I ia wāhanga tautohua ngā kupu hōu ka tuhi ki tētahi tūtohi hei wetewete a muri ake.

Whai i ngā pātai aroā kei te poutaha hei arahi i ngā whitinga kōrero.

Ko wai ngā kiripuaki o te paki nei?
E aha ana rātou?
Nō tēhea wā tēnei paki?
Kei hea rātou?
He aha te raru kua pā?
Ka aha rātou whai muri i tēnā?

E mārama ana koutou ki te kupu… 
He kupu hōu tēnei ki a koutou?

Puna Kupu

takiwā – setting (time/place)

kiripuaki – characters

Tirohia te rārangi kupu hōu i kohia e te akomanga 
i te pānuitanga tuatahi.

 
Tirohia te tūtohi ‘Rautaki Wete Kupu Hōu’. 

Whakatauira me pēhea te wete kupu hōu mā te 
whai i tētahi o ngā rautaki o te tūtohi. 

He mea nui ki te wete i ngā kupu o ngā tuhinga kāre koe 
i te mōhio kia whai māramatanga koe ki te katoa o te paki. 

Anei ētahi rautaki hei wete i ngā kupu hōu. 
E 7 ngā huarahi hei whakamātau māu. 

  
E.g.  Ko te ‘kōrari’ he kupu hōu ki ahau. Ka pānui anō ahau ka kite au kua tāpiri ki te kupu waka, nō reira kua mōhio au e pā ana ki te waka. Ka titiro au ki ngā pikitia ka kite au i te hanga o te waka, he momo wahie. Ka pānui tonu au ka kite au, ‘he taonga i hanga mai i te tipu harakeke.’ Ka whakaaro au mō taku mōhio ki te harakeke ka mārama au ko te kōrari te rākau o te tipu harakeke. 

Rauemi 

Rautaki Wete Kupu Hōu 

Puna Kupu 

rautaki wete kupu – word attack str 

Whakamārama i te whāinga o te whakarāpopoto. 

Kei te aro tātou ki te whakarāpopoto i tēnei paki, kia waiho noa ko ngā kōrero matua. Kia tutuki tēnei me wherawhera tātou i ngā kōrero o te paki ka whakarōpū, ka tīpako noa i ngā kupu me ngā kōrero matua. Ka tuhi a tātou whakarāpopoto ki runga papa pūrākau. 

Whakarite 

Whakarōpūhia ngā pikitia kia pēnei: 

Tīmatanga – pikitia 1–2 
*hauruatia te pikitia 2 

Pāpono 1 – pikitia 2–3 

Pāpono 2 – pikitia 4–5 

Pāpono 3 – pikitia 6–7 

Pāpono 4 – pikitia 8 

Pāpono 5 – pikitia 9–10 

Pāpono 6 – pikitia 11–12 

Pāpono 7 – pikitia 13 

Pāpono 8 – pikitia 14 

Mutunga – pikitia 15 

Kapiahia ngā pikitia ā raupapa ki roto pukapuka pānui/ki runga pepa nui (mahi taki-tahi, ā-rōpū rānei). Waiho he wāhi mō ngā kupu me ngā kōrero hiranga. 

Whakarāpopoto i te tīmatanga 

Tirohia te pikitia 1–2. 

Pānui tahi i ngā kōrero o ngā whārangi hāngai ka tautohu/miramira i ngā kupu/kōrero matua. Whai i ngā pātai rangahau hei tautoko i a koe. 

 
Mahi tahi ki te waihanga i te rerenga kotahi kia kapi ai ngā kōrero matua o te tīmatanga. Whakahau i ngā ākonga ki te whakamahi i a rātou ake kupu. 

Tuhi i te rerenga ki te pouaka tuatahi o te papa pūrākau ka tā he pikitia tautoko. 

  
Ko te mahi tuatahi he whakarōpū i ngā wāhanga 
he ōrite te kaupapa. 

 

Koinei te tīmatanga o te paki. 

Ko wai? I hea? Inahea? I aha? 

 


He aha ngā mea kua ako tātou? He aha te mea tino matua o ēnei kōrero me mōhio te kaipānui? 

 Me pēhea tā tātou tuhi i ēnei kōrero ki te rerenga kotahi? 
E.g. I ngā rā o mua i noho a Pou ki Maraenui ka whānau mai tāna tama a Hēkōpara. 

Whakarāpopoto i te puku 

Whai tonu i te rautaki whakarāpopoto mō ngā wāhanga atu o te paki. 

  
Whakatauira tonu me pēhea te rapu i ngā kupu me ngā kōrero matua o ngā whakarōpūtanga pikitia. 

Ka tae tātou ki te puku o te kōrero. He maha ngā wāhanga o te puku. Mā te rapu kupu matua, kōrero matua e taea ai e tātou te waihanga whakarāpopoto. 

Me whakaaro tātou ko wēhea kōrero o ia wāhanga me uru ki te whakarāpopoto, ko wēhea me waiho ki te taha. 

Ka mōhio koe he kōrero, he kupu matua i te mea kei roto te tino pūtake o te rerenga, ā, ki te waihotia te kōrero e kore te pūrākau e mārama. 

Ki ōku whakaaro he kōrero matua tēnei nā te mea kei te kōrero mō… 

E 2 ngā kōrero matua o tēnei wāhanga, e pā ana ki… 

Miramirahia/tohua ngā kupu/kōrero matua ka tuhi ki te taha o te/ngā pikitia hāngai. 

  
Ka oti ana te miramira, waihangatia he rerenga rāpopoto mō te papa pūrākau. 

  
Kia mārama haere ngā ākonga, tukuna rātou ki te mahi ā-rōpū ki te whakaoti i ngā rerenga rāpopoto atu. 

*Whakamāmāhia te mahi mā te hoatu tīwhiri, 
mā te whaaki e hia ngā kupu/kōrero matua 
o taua wāhanga rānei. 

E.g. pikitia 2-3 Ka pakeke te tama nei ka ako ia ki te mahi waka kōrari. He taonga i hanga mai i te tipu harakeke. Tino pāreka ki a Hēkōpara te whakatere i tana waka i te au o te awa. 

Nō tētahi rā, ka haere a Pou ki Mōtu ki te mahi kai. Kāre ia i te mōhio i te whai tana tama i a ia. Ka whakawhiti a Pou i te awa, ko te tama a Hēkōpara i noho ki te whakatere waka. 

 
Me pēhea te tuhi i ngā wāhanga miramira hei rerenga? 

E.g. Rerenga Rāpopoto: He tino tāonga nā Hēkōpara te waka kōrari. I tētahi rā ka whai ia i tōna pāpā ki te awa. Kāre a Pou i te mōhio 

  
I aha i tēnei wāhanga? 
Kātahi ka aha? 

He mea hiranga tēnā? 
Ka mārama tonu te kōrero ki te waihotia? 

Whakarāpopoto i te mutunga 

Ka tae ana ki te whakamutunga – pikitia 15, tautohu kua tīni te takiwā o te paki. 

 
Miramirahia ngā kupu/kōrero matua ka hanga i te rerenga rāpopoto. Tāpiri ki te pouaka whakamutunga o te papa pūrākau. 

Arotakehia 

Ka mutu ana, pānui i te rāpopototanga kua oti. Arotake i te mārama o ngā kōrero, inā kua kapi hoki te katoa o ngā wāhanga matua o te paki. 

Tirohia te Tauira Whakarāpopoto – ngā kupu matua me ngā rerenga rāpopoto. 

Whakaotihia te papa pūrākau mā te tā pikiti tautoko. 

Kei wēhea whārangi te mutunga o te paki? 
Kei te rite tonu te takiwā o te paki? Kua pēhea te rerekē? 
Ko wēhea kupu ka tohu i tēnei? 

 
He aha te ako ki a tātou i tēnei wāhanga o te paki? 

He mārama te kōrero?
Ki ōu whakaaro kua kapi katoa ngā kōrero matua? 

Rauemi 

Papa Pūrākau

Tauira Whakarāpopoto – ngā kupu matua me ngā rerenga rāpopoto

Puna Kupu 

papa pūrākau – storyboard 

kupu / kōrero matua – key words / phrases 

miramira – highlight