Tūmoanakōtoreiwhakairiaoratia

He pukapuka

Tūmoanakōtoreiwhakairiaoratia 

Nā Wayne Abraham rāua ko Pohatu Poutu i taki 

Nā Reweti Arapere ngā whakaahua 

Otirā koira ko te kōrero a te tipuna a Tūwhakairiora, me ōna karangatanga maha. Ka tīmata te kōrero i mua i tōna whānautanga mai, ki tōna whakaako i ngā mahi whawhai, kātahi ki te ea i te whakatauākī a tōna māmā a Te Ataakura. 

Kua tuhia te kōrero i te mita o Ngāti Porou. Kua tuhia he upoko, he momo wānanga katoa te tika ai. Ko tā mātau kia whakamahi tahitia te pukapuka nei me ō tauira, me te aro tahi ki ngā wāhanga o te kōrero te whakaputa ai. 

Paki pūmeka 

Te Kōhurutanga i a Poroumāta 

Te Hikutawatawa 

E rua ngā paki pūmeka, e kōrero ana mō te tipuna nei a Tūwhakairiora.  

Ko tētahi kaikōrero ko Taina Ngarimu, nō Whareponga, ko Te Aitanga a Mate te hapū. Ka kōrero a ia mō te wā o te tipuna rā a Poroumāta, me te hokinga atu a Tūwhakairiora ki te ngaki i te utu o tōna tipuna. 

Ko ngā kaikōrero tuarua ko Pohatu Poutu rāua ko Kararaina Ngātai-Melbourne, nō Wharekahika/Matakāoa rāua. Ka kōrero mō te wā i a Tūwhakairioa i Wharekahika me tana tūtakinga i a Te Aotaki, otirā, ko tona hononga ki tōna hoa rangatira ki a Ruataupare.   

Ngā hononga ki Te Marautanga o Aotearoa 

Hītori Māori  

Ko te rauemi e tuku angitūtanga ana ki ngā ākonga me ngā kaiako ki te kimi kōrero mai i ngā ariā e kitea ana i Te Takanga o te Wā:

• Whakapapa 
• Tūrangawaewae 
• Mana Motuhake 
• Kaitiakitanga 
• Whanaungatanga 

Tikanga ā-Iwi 

Te Ao Hurihuri 

Ka whakawhanake mōhiotanga te ākonga ki:  

• ngā pānga i waenga i te tangatangā, nga tūāhua o mua, me  ngā whakapono 
• ngā whakaawenga i waihangatia ai te porihanga; 
• ngā whakamāoritanga o aua pānga i te huringa o te wā. 

Taumata 3 

3.1 Ka whakamārama i te whakaawenga o ngā whakaaro me ngā mahi a te tangata i te oranga o ētahi atu i ngā wā o mua. Ka whakamārama i ngā huarahi e taea e te takitahi me te rōpū te urupare ki te panoni. 

Taumata 4 

4.1 Ka tautohu i ngā pūtake me ngā otinga o ngā tūāhua kua waihanga i te oranga o te tangata. 

4.2 Ka whakaahua i ngā huarahi e tuhia ai, e maumaharatia ai ngā mahi o mua. 

Hei Mahi 

Kei roto i ngā upoko nei ko ngā kōrero hei wetewete, hei tohetohe, hei whakaaroaro mā ngā ākonga me ngā kaiako, hei tūpou, whakariterite, tohetohe, whakahikohiko whakaaro. Ka āta titiro ki ngā tikanga ahurea a tātau te iwi Māori, ngā pakanga, ā tātau arotakenga i te pai me te kino, te tika me te hē, ā, me ērā atu mea. 

Me arahina ngā ākonga e ngā kaiako ki te mahi tahi, ki te whiri tahi i ngā āhuatanga o ia whakaaro, o ia kīwaha, o ia whakatauākī hei tohu whakamārama i a rātau tino whakakitenga, kei roto i te pukapuka mātua rā a Tūmoanakōtoreiwhakairiaoratia. Tērā anō te nuinga o tēnei mea te taonga hei whakamahi, kia mārama ake ai te kite i te tika me te hē o ngā whakaritenga. Ko te arotakenga ko te Tikanga me te Ahurea Māori.  

Ko ngā tino arotakenga a te kaiako he wetewete mai i ngā tino kaupapa kei te pukapuka hei whāngai atu ki ana ākonga. Ko te pukapuka nei a Tūmoanakōtoreiwhakairiaoratia he piringa wairua o te whakaaro o ngā mātua tīpuna, te ara i takahia e rātau, te kaupapa i whawhaitia e rātau, me ngā ngakinga oranga i pupū ake i aua kōrero.