Te Wharekura 76

He tirohanga whānui

He kupu whakataki 

He huinga pukapuka a Te Wharekura i whakatakotoria hei rauemi whai muri i Te Tautoko. He rauemi reo Māori. Ka whakaatu hoki i ngā kaupapa whānui e pā ana ki te pūtaiao, te hangarau, te pāngarau, ngā tikanga ā-iwi, me ngā toi i roto i ngā kaupapa kawea ai e ngā ākonga ia rā. Ka noho mai he kōrero pono hei tūāpapa, ā, ko te tikanga, mai i reira ka toro atu ngā ākonga i ngā mahi takitahi, ā-rōpū, ā-akomanga rānei i te roanga o ngā kōrero. 

He kōrero mō te kaituhi o Te Wharekura 76

Ko ngā kōrero kei roto i tēnei pukapuka, ko Te Wharekura 76, he kaupapa e mōhiotia ana e te kaituhi, a Tamahou Temara, e pā ana ki ngā rākau a Tūmatauenga. Nō Ngāi Tuhoe a Tamahou Temara. Mai i tōna tamarikitanga i ākona ai a Tamahou e ōna pakeke o Ngāi Tūhoe ki ngā tikanga e pā ana ki ngā mahi mau rākau, mau patu. Ko tā Tamahou mahi ko te tautoko i te akoranga o te mau rākau ki ngā uri a Ngāi Tūhoe mā ngā tikanga kura parawhakawae a Ngāi Tūhoe. Ko ia hoki tētahi o ngā pouako o ngā kapa haka o Tū Te Maungaroa me Tūhoe Ki Pōneke. He kaimahi hoki a Tamahou i roto i te whare taonga o Te Papa. 

Te whakamahi i Mā te Pouako

Kua whakaritea ēnei kōrero hei āwhina i ngā pouako i roto i ngā kura tuarua ki te whakarite mahi mō ngā ākonga tau 9–10. Kua hāngai pū tēnei mahi ki ngā kaupapa me ngā reanga: te reo Māori (kōeke 5–6), hauora (kōeke 4–5), ngā toi (kōeke 4–5) i roto i ngā marautanga o Aotearoa. Hēoi anō ka taea te mahi i tēnei kaupapa i roto i ngā marautanga katoa. Kei raro nei ētahi tauira. 

• Pūtaiao – Ka āta rangahau i ngā momo rākau ka mahia mō te hanga rākau whawhai. 
• Hangarau – Ka āta rangahau i ngā tikanga hanga rākau pērā i te taiaha me te kimi māramatanga he aha i kore ai e whati. 
• Tikanga ā-iwi – He aha i karakia ai ngā tāngata i mua i tēnei mahi? He aha te rerekētanga o te ako i ēnei tikanga ki te tāne, wahine rānei, tamaiti rānei? 

Ngohe 1

He karakia 

Pouako: Pānuitia ā-waha te karakia kei whārangi 2. Whakarongo ki ēnei kupu o te karakia, kātahi ka whakakī i ngā wāhi wātea: 

Tuia te_____ 

Tai_____te kawe 

Ko te_____ 

Ko te kawe o te______ 

Ko te kawe o_____! 

Ka hāpai_____i taku rākau 

Ko te_____o ngā rākau a Tū_____riri 

Ko_____mata o ngā rākau_____Tū kai 

Ko te mata o ngā rākau a Tū ka_____ 

Tū whakaputa_____ki te whaiao ki te_____mārama! 

Ngohe 2

Te ira atua 

Me pānui 'Te ira atua' e te pouako, e ngā ākonga rānei. Whai muri i tēnā, me whakautu ēnei pātai. 

1. Ko wai te atua o te pakanga? He aha tāna tino mahi? 
2. Ko wai te atua kāore i te whakaae kia wehe a Ranginui rāua ko Papatūānuku? 
3. I huna a Rongomātane rāua ko Haumiatiketike ki whea? 
4. Ko wai te atua o ngā manu o te wao? 
5. Ko wai ngā atua o ngā ika? 

Ngohe 3

He rangahau 

E whai ake nei ko ētahi kaupapa hei rangahau mā te ākonga. Me whiriwhiri e te ākonga tētahi kaupapa. Me pā atu ki tō whānau, ki te paetukutuku https://natlib.govt.nz/, ki te whare pukapuka kei tō rohe rānei mō ētahi rauemi hei āwhina. Kei roto i te pukapuka a Te Rangi Hiroa (Tā Peter Buck) The Coming of the Māori, he kōrero hei āwhina. Kei ngā pukapuka a Elsdon Best hoki ngā kōrero e hāngai ana ki te kaupapa o ngā atua Māori. 

1. Ko Tānemahuta te atua o te wao. Tuhia he kōrero mō ngā tino mahi a Tānemahuta. He aha te take ko ia te tino atua mō te tangata? 
2. He maha ngā ingoa mō Tūmatauenga. Rangahaua, kimihia ētahi atu ingoa mō tēnei atua. Kei tōu ake iwi, hapū rānei he ingoa anō mō Tūmatauenga? 
3. He atua a Tāwhirimātea ki ngā iwi katoa o Te Moananui-a-Kiwa. Me rangahau, me kimi i ngā ingoa i mōhiotia ai a Tāwhirimātea e ngā iwi o ngā moutere. 
4. Ko Rongomātāne te atua o ngā tipu o te māra. Ko ia hoki te atua o tētahi atu kaupapa. He aha taua kaupapa? He aha te hononga o taua kaupapa ki te mahi o Tūmatauenga. 
5. Kei ia iwi, hapū rānei ō rātou ake atua motuhake. Me rangahau, me kimi mōhiotanga mō ētahi o aua atua. He aha ā rātou tino mahi? 

Ngohe 4

He kupu hou 

Kei roto i te tuhinga o 'Te mata o ngā rākau a Tūmatauenga' ētahi kupu hou. 

Me rangahau, me whai māramatanga mō aua kupu. Pānuihia te kupu i roto i te tuhinga o te pukapuka ākonga. Me wānanga, me kimi māramatanga anō i roto i tētahi pukapuka papakupu. Me kimi i te whārangi i te pukapuka ākonga me te whakamāramatanga o te kupu. 

Anei ngā kupu hou: 

1. whakanguha   
2. māwe   
3. karo   
4. whakaaio   
5. tīrairaka   
6. tītahataha   
7. rakanga   
8. hauhau   
9. takahē   
10. whakapakō

Ngohe 5

Ngā rākau roroa 

E ono ngā rākau roroa e whakamāramatia ana i roto i te pukapuka ākonga. 

1. taiaha 
2. tewhatewha/paiaka 
3. pou whenua 
4. kakauroa 
5. hoeroa 
6. tao/Koikoi 

Me whiriwhiri e te ākonga tētahi o aua rākau hei tuhi pikitia, hei rangahau hoki māna. 

Anei rā ngā mahi mā ia ākonga. Me hanga puka iti. Me hanga tētahi uhi e kīia nei 'He rākau nā Tūmatauenga'. 

1. Tuhia tētahi pikitia o te rākau kua whiriwhiringia e koe. Kimihia tētahi whakaahua rānei. 
2. He aha te tino mahi a te rākau? (Mā wai e whakamahi, he aha te tikanga o ngā wāhanga o te rākau, he aha ngā wā tika mō te whakamahi i te rākau, he aha te whakapapa o te rākau.) 
3. Kei tōu whānau, tōu hapū, tōu iwi rānei tētahi rākau whakahirahira. Tuhia tētahi kōrero mō taua rākau – ka noho te rākau ki whea, nā wai i hanga, ko wai te ingoa o te rākau. (Mehemea he rerekē tēnei rākau i tō te mea i whiriwhiringia e koe mō te wāhanga 'a' me te 'e' kei te pai. Ko te take matua o tēnei wāhanga, kia rangahaua e koe tētahi o ngā taonga o tōu whānau, hapū, iwi rānei.) 

Ngohe 6

Ngā rākau poto 

E whā ngā rākau poto e whakamāramatia ana i roto i te pukapuka ākonga; te patu, te mere pounamu, te kotiate, me te wahaika. Pānuihia taua wāhanga. Me kōrero pukapuka anō mō ngā rākau a te Māori. Kei te paetukutuku https://natlib.govt.nz/ ngā rārangi pukapuka mō tēnei kaupapa. Mā te pouako e ārahi, e āwhina ngā ākonga ki te huarahi tika. 

Whiriwhiria kia rua ngā rākau poto. Me tauriterite. Hangaia he puka iti (kia 12 ngā whārangi) e kīia nei 'He rākau poto nā Tūmatauenga'. Kei raro nei ngā kaupapa mō ia rua whārangi hei whakatairite i ngā rākau kua whiriwhiria e te ākonga. 

1. He aha ngā āhuatanga o ngā rākau poto e rua? 
2. He aha ngā mea rerekē, he aha ngā mea ōrite? 
3. I hangaia ki te aha? 
4. Mā wai e whakamahi? 
5. I whakapaipaitia ki te aha? 
6. Me kimi whakaahua, me tuhi pikitia rānei. 

Ngohe 7

He mahi taupatupatu 

Whakarōpūngia ngā ākonga mō te taupatupatu i tēnei kaupapa. Ko te mahi whawhai he mahi mā te tāne anake.

Ngohe 8

He kauwhau 

Me whakarite e ia ākonga tētahi kauwhau kia toru ki te rima mēneti te roanga. Ko te kaupapa o te kauwhau 'Ko tētahi rākau nā Tūmatauenga'. E whai ake nei ētahi kaupapa hei whakauru ki roto i te kauwhau: 

1. te momo rākau kei te kōrerotia 
2. te whakapapa o te rākau 
3. te āhua o te rākau 
4. pēhea te hanga o te rākau 
5. te tikanga o te mau rākau 
6. te wā hei whakamahi i tēnei rākau 
7. ētahi rākau rongonui pēnā e noho ana ki ētahi whānau, hapū, iwi, whare pupuri taonga rānei 
8. ngā wā kua kitea tēnei rākau (arā, he hui whakahirahira, he wero, he pōwhiri rānei).