He tiro mahere, he mahi ā-rōpū, he rangahau, he tuhituhi 

Whakarōpūtia ngā ākonga kia takiwhā. Me āta titiro ngā rōpū ki te mahere whenua te Tāmatua 1, kātahi ka mahi ā-rōpū i te mahi e whai ake nei. 

He kaitoro koutou nō ngā moutere, pērā i a Kupe, a Toi, a Whātonga. Ū ana tō koutou waka ki te wahapū o te awa o Waiapu, otirā i tēnei wā kāhore anō kia whiwhi ingoa a Waiapu. Ko te raumati tēnei, kei te rere hoki te kahawai i te wahapū o te awa. He nui te kahawai i mau i a koutou. Puni ana koutou ki reira. 

Mai i te wahapū nei, ka kite koutou i tētahi maunga ki uta rawa (e huaina ana a Hikurangi i ēnei rā). Ka whakaaro koutou ki te toro haere i te awa nei me ōna whenua tata, mai i te ngutu awa tae atu ki te takiwā o taua maunga. 

Tuhia he kōrero mō tō koutou taenga mai, me tēnei toronga ki uta. Otirā, i a koutou e haere ana, hoatu he ingoa ki ngā awa, ki ngā wāhi i haere ai koutou, i runga tonu i ngā mea i tūpono ai koutou. Whakamahia te mahere i runga nei hei whakaatu ki a koutou te āhua o te whenua i tēnā takiwā, i tēnā takiwā. 

He rangahau ingoa 

1. He mahi rangahau: E ai ki tā te waiata 'Paikea': 
   
   Uia mai koia, whakahuatia ake 
   Ko wai te whare nei ē? Whitireia! 
   Ko wai te tekoteko kei runga? 
   Ko Paikea! Ko Paikea! Hei! 
   Whakakau Paikea, hei! 
   Whakakau he tipua, hei! 
   Whakakau he taniwha, hei! 
   Ka ū Paikea ki Ahuahu pakia! 
    
2. Ka kite tātou, i ū a Paikea ki Ahuahu. E huaina ana te ingoa nei, a Akuaku, i roto i ngā kōrero mō Paratene, ā, e whakaaturia ana hoki i runga i te mahere Mātāpuna 1. 
3. Hei rangahau mā te katoa: He kāinga kotahi rānei te Akuaku o Paratene me te Ahuahu o Paikea? Ki te mea koe 'Āe', 'Kāhore' rānei, hōmai he whakamārama mō tō whakautu. Me ehara rāua i te kāinga kotahi, kei whea rawa a Ahuahu? 

Rangahaua ēnei pātai ka tuhituhi i ō kitenga ki tō pukapuka. 

 Mātāpuna 1 

Ko ngā kohinga kōrero o tēnei putanga o te raupapa Te Wharekura e pā ana ki ngā kōrero whakamaumahara mo tētahi o ngā tīpuna rongonui o Ngāti Porou o tērā rautau, arā, a Paratene Ngata, te matua a Tā Apirana Ngata. Whakamahia te papa whakatere i te taha katau o te whārangi nei. 

He whakawhitiwhiti whakaaro, he tuhituhi hoki 

1. Kua whakarārangi i runga nei ētahi ingoa o te rohe o Te Tairāwhiti, he ingoa kāinga, awa, maunga hoki. Tuhia kia kotahi tānga o tēnā ingoa, o tēnā ingoa, i runga i ētahi kāri, ka puru ki tētahi paepae, ka whakawhenumi ai. 
2. Whakarōpūtia ngā ākonga kia noho takiwhā. Meinga mā tētahi ākonga o ia rōpū e rarau atu ki roto i te paepae, ka tango i ētahi ingoa e rua. 
3. Me tīpako e tēnā rōpū, e tēnā rōpū ko tēhea o ngā ingoa e rua nei e kōrero tahitia me te akomanga whānui, ko tēhea e kōrerotia i waenganui i te rōpū anake. 
4. Mō te ingoa kua tīpako hei kōrero tahi me te akomanga whānui. 
   1. Kia 15 miniti ia rōpū e kōrero ana i waenganui i a rātou anō ō rātou whakaaro mō tēnei ingoa, tōna tikanga, te/ngā take hoki pea i tapaina taua ingoa ki taua wāhi. 
   2. I ētahi atu rangi, arā, kia whai wā ai koutou, me kōrero mō ēnei pakiwaitara, waiata rānei o tēnā rōpū, o tēnā rōpū, i waenganui i te akomanga katoa. Mā te akomanga e whakawhitiwhiti whakaaro, e whakatau hoki he aha ngā pai o ngā kōrero, o ngā waiata hoki. 
5. Mō te ingoa kua tīpako hei kōrero i waenganui i ia rōpū: 
   1. Me tuhituhi ā-rōpū ngā ākonga i tētahi kōrero mō taua ingoa, e whakamārama ana i ō rātou whakaaro mō te ingoa me te take i tapa ai tērā ingoa ki taua wāhi. 
   2. Mutu ana te tuhituhi, kia huihui tahi ai ngā ākonga ki te whakawhitiwhiti whakaaro mō taua kāinga, wāhi rānei, me ngā tuhituhi ā tēnā rōpū, ā tēnā rōpū mō taua wāhi. 

He taupatupatu 

1. E rua ngā taha o te taupatupatu. I runga i te ia o tēnei whakataukī, wehewehea te akomanga kia hautoru. Ko tētahi hautoru kei te tautoko i ngā whakaaro o Paratene mō te reo, mō te whenua hoki, me tana whakahē i te hunga i rerekē. Ko tētahi hautoru kei te tautoko i taua hunga i rerekē, arā, ko ngā tāngata i whakahē rā a Paratene i roto i tōna ngākau, i roto anō i āna kōrero i runga nei. Ko te hautoru tuatoru hei kaiwhakawā mō te taupatupatu. 
   1. Tukuna kia 40 miniti ki ia rōpū e kohikohi ana i ā rātou tohetohe mō te take. Otirā, mā te rōpū kaiwhakawā hoki e kohikohi ā rātou tautohe mō tēnā taha, mō tēnā taha. 
   2. Kia whai wā ai, arā, hei tētahi atu rangi, tukuna ia rōpū kia whai wā ai ki te whakatakoto i ā rātou tautohe i mua i te akomanga. Mā te akomanga katoa rānei e whakatau kia hia te roa o te wā mō tēnā, mō tēnā hei whakatakoto i ngā tautohe. 
   3. Mā te rōpū whakawā e kī i a wai ngā tautohe pai, te take hoki i whakaaro pērā rātou. 

He rangahau, he taupatupatu, he tuhituhi kōrero 

1. Rangahaua ngā whakautu ki ngā pātai e whai ake nei, ā, tuhituhi ō whakaaro ki tō pukapuka.
   1. Ki ōu whakaaro, he aha pea te/ētahi take i tino whakahē te Kīngitanga i te rūri a te Kōti Whenua Māori? 
   2. Ki ōu whakaaro, he aha te take i whakahē a Ngāti Maniapoto ki te wāwāhi o te whenua kia riro i te takitahi? Ko wai hoki taua takitahi? 
   3. He aha te tikanga o tēnei kōrero ka takaroa te Kōti? He pēhea rawa i takaroa ai te Kōti, ā, he aha te hua o tērā? 
   4. Mō Te Rohe Pōtae: 
   • Ko wai ngā iwi i whaipānga ki ēnei whenua? 
   • Ko wai ngā ingoa o ētahi pā nui, Pākehā, Māori hoki, i roto i Te Rohe Pōtae? 
   • Ko wai ngā ingoa o ētahi o ngā rangatira Māori nui i tohetohea ai e rātou a Te Rohe Pōtae? 
   • He aha te wāhi ki a Paratene Ngata i roto i ēnei tohetohe? 
   • Kei whea ngā rohe o Te Rohe Pōtae? 
   • Ko wai te ingoa Ingarihi mō Te Rohe Pōtae? 
2. E kī ana ētahi, "me i kotahi te whakaaro o te iwi Māori kua kore kē i riro i te Pākehā te mana whakahaere, te mana kāwana i Aotearoa."  
   1. Tirohia ana Te Rohe Pōtae hei tauira, ka kite tātou i ētahi rerekētanga matua i waenganui i ngā whakaaro o tēnā, o tēnā o te iwi Māori. Tuhituhia he kōrero mō tētahi o ngā pātai i raro nei. 

      1. Me i te ora koe i tērā takiwā, kua whakaaro pēhea koe? He aha ai? 

      2. Ina kitea e koe te rerekē o ngā whakaaro o tēnā, o tēnā o ōu hoa, whanaunga, iwi hoki, kua aha koe hei whakakotahi i te iwi kia kore e riro i te Pākehā te mana whakahaere, te mana kāwana i Aotearoa? 

      3. E kī ana ētahi, " E kore te iwi Māori e āhei te haere i runga i te whakaaro kotahi!" Ki ōu whakaaro, ka taea rānei e te iwi Māori te haere i runga i te whakaaro kotahi, kāhore rānei e taea? He aha koe i whakaaro pēnā? Hōmai hoki he tauira hei tautoko i tō kōrero. 

   2. Titiro atu ki te ao whānui. Ia rā, ia rā, e kite ana tātou i ngā raruraru nui e puta mai ana i te ao, huri noa, he hua nō te tino rerekē o ngā whakaaro o tēnā iwi, o tēnā iwi, o tēnā hapū, o tēnā hapū, o tēnā tangata, o tēnā tangata. Ahakoa he whānau kotahi te whānau tangata kei te noho wehewehe kē ngā iwi i tēnei āhuatanga. 

Ahakoa ēnei rerekētanga, ka taea rānei te whānau tangata te haere tahi i runga i te whakaaro kotahi? Tuhituhia he kōrero hei whakamārama i ngā take e whakaaro ana koe 'Āe', e whakaaro ana koe 'Kāo' rānei. Hōmai hoki he tauira hei tautoko mō tō kōrero. 

1. Kua hunaia ētahi ingoa e toru tekau mā iwa o roto o te pukapuka [italic] Te Wharekura 71 [italic end] i roto i te mahere kupu te Tāmatua #2. E rere ana ēnei ingoa i ngā tōpito katoa, arā, whakamua, whakamuri, whakarunga, whakararo, whakahauroki anō hoki. 
2. Ko ngā tau o ngā whārangi kei reira ngā ingoa anake e hoatu mā ngā kōeke 7 me 8. 
   1. Ngā tau whārangi (me ngā ingoa i runga): 2 (5), 3 (15), 4 (2), 6 (2), 7 (3), 9 (3), 10 (3), 12 (1), 13 (2), 20 (1). 
   2. Kia whā tekau miniti te wā hei mahi mō ngā ākonga o te kōeke 7. 
   3. Kia toru tekau miniti te wā hei mahi mō ngā ākonga o te kōeke 8. 
   4. Ko te rārangi ingoa e whai ake nei mā nga kōeke 5, me 6 anake. 
3. Ko te rārangi ingoa e whai ake nei mā nga kōeke 5, me 6 anake. 
   1. Kia whā tekau miniti te wā hei mahi mō ngā ākonga o te kōeke 5. 
   2. Kia whā tekau miniti te wā hei mahi mō ngā ākonga o te kōeke 5. 
   3. Ngā ingoa: Tikitiki, Hikurangi, Marangairoa, Tīkapa, Kawakawa-mai-tawhiti, Ōkauwharetoa, Rātū, Te Rohe Pōtae, Apirana Ngata, Akuaku, Mataahu, Waiomatatini, Awatere, Maraehara, Heretaunga, Awanui, Taupō, Ūawa, Waiapu, Waipiro, Reporua, Wairarapa, Kiwinui, Wahawaha, Paratene Ngata, Rōpata, Ahikouka, Ōtorohanga, Pūputa, Tūranga, Hauraki, Tokomaru, Waerenga-ā-Hika, Kōpara, Hukarere, Whareponga, Hauhau. 

Māhere kupu 

Whakakīa nga wāhi e wātea ana i te kupu e tika ana. 

I te tau ____ ka whānau a _____ Ngata ki ____ i te Tairāwhiti. Ko ōna kāinga i te wā i a ia e tipu ana ko Kawakawa-mai-tawhiti, arā ____, ko ____, me ____. Ko te ingoa o tōna matua tāne ko ____, nō ____. Ko tana kōkā ko ____. E toru ōna hapū, ko ____, ko ____, ko ____ hoki. He whāngai hoki ia nā ____ rāua ko tana wahine, a ____. I taua wā, i tino rata a Ngāti Porou ki te iwi Pākehā, ā, ka moe Pākehā, nā reira ngā ingoa Pākehā o Ngāti Porou, pērā i a ____, i a ____, i a ____ hoki. I kuraina ia i te kura a Te ____, i ____. E tata ana tēnei kāinga ki te tāone o ____. Ko tōna hāhi, ko te hāhi tonu o ōna mātua whāngai, arā, te Hāhi ____. I whawhai hoki rāua ko tana matua whāngai ki ngā ____. Ko tētahi mahi āna, he āteha mō te ____, i ____ me ____. I uru atu ia ki ngā whakawā mō ____, he whenua Māori e ____ eka te rahi. I muri i te tau 1870, he nui āna haere ki ____, ki ____, me ____, ki te whiriwhiri i ngā pānga whenua. I whānau mai tāna tama rongonui, a ____, i te tau 1874. Nāna i tīmata te nūpepa Māori, Te ____ o ____ i te tau ____. Nō te tau ____ ka pūmau tana noho ki ____, ā, ka mate ia ki reira i te tau ____. I tāpuketia ia ki runga o ____, he puke i Waiomatatini. Nā Paratene ko Hōne Ngata. Ka moe a Hōne ki a ____, ka puta ko ____. Ka moe tēnei ki a Tāmoe Poi kia puta ko ____, ā, nāna, ina rā, nā rāua ko Wina ____ ka puta ko ____.