Te whāinga o tēnei pukapuka

He kupu whakataki

He whakaputanga whakaharahara mō tētahi o ngā tīpuna rangatira o tērā rautau, kia nui tonu ai te maiohatanga ki a rātou i whakamomori, i tūtehu ki te pupuri i ō rātou whenua.

Ko ēnei taipitopito kōrero hei āwhina i te pouako, i tuhia hei whāngai atu ki te reanga taumata tuarima. Ko tōna tino tūwāhi whakaakoranga kei te marautanga tikanga ā-iwi, kei tōna whenu, arā, ko te ao hurihuri.

E rima ngā ngohe, e whā tekau miniti te roanga o ia ngohe. Hei tāpiri atu ki tēnā ngohe, ki tēnā ngohe, ko tāna anō tāwhera pepa mahi hei hāpai i ngā whāinga paetae me te kōrero pūrākau hoki.

He huarahi ako

E pai ana, kia pānui tonutia e te pouako te kōrero o roto i mua atu o te rangi ka toha ai ki ngā ākonga. Nā te maha o ngā tino whai pānga a te rangatira nei, tērā pea, me pānui noa ngā whārangi e rua, ka whakamahi ai i ngā ariā matua, ngā nekehanga, te tāutu i ngā kupu hou me te tuku pātai hei aki i ā rātou whakawhitinga kōrerorero.

Whakamahia ngā ākonga ki te tuhi i ngā mea nā te katoa i whakatau, ki roto i ā rātou pukapuka, kia whiwhi kōrero ai rātou ina ka kimikimi anō rātou mai i te kōrero pūrākau. Meinga kia whiwhi tonu te ākonga kotahi ki tāna ake pukapuka wharekura.
 

Ngohe 1

Ngā pūkenga tauwhāiti: te torotoro mahere whenua.
Te whāinga ako: ka āhei te ākonga ki te rangahau, ki te tautohu hoki i ngā taipitopito whakaaturanga o tētahi mahere whenua e pā ana ki tana marau.

Ngā mahi

1. Ka āhei te pouako ki te tuhi patopato atu i ngā ingoa tūwāhi o te pūrākau ki runga i ngā kāri he maha ngā momo tae. Tapahia ngā kāri mai i ia haupū ka whakawhenumi ai. Tohaina he putu kāri ki ia rōpū ka whakahau i a rātou kia honoa ngā kāri kia kitea ai tētahi kupu whānui atu. Tukuna mā rātou anō e hīraurau te tikanga o aua kupu.
2. Hei muri iho, whiua te pātai nei, he aha te painga o te mātauranga pānui mahere whenua ā-rohe?
3. Tohaina ngā pepa mahi me ngā mahere whenua o Te Ika-a-Māui, ka mea atu ai kia whāia ngā tohutohu.

Ngohe 2

Te pūkenga tauwhāiti: te wharaupapa mōhiohio.
Te whāinga ako: Ka āhei ngā ākonga ki te whakaraupapa i ngā take, i roto i te huringa o te wā.

Ngā mahi

1. Whiua te pātai, he aha ngā tino mea me whakaaro ina e kōrerotia ana tētahi mea i heipū (te wā, arā ko te tāima, te rā, te tau, i whea nā, he aha nā?).
2. Whakaaturia te pepa mahi 2 i runga i te pū rauata, ka pānui ai i ngā tohutohu me te tauira tuatahi.
3. Tohaina te pepa mahi ki te ākonga kotahi, ka tuku atu ai kia mahi takirua. Ka āhei rāua ki te titiro ki te kōrero paki me ā rāua taipitopito tuhituhi hoki.

Ngohe 3

Te pūkenga tauwhāiti: te whakaraupapa mōhiohio
Te whāinga ako: Ka āhei ngā ākonga ki te urupare tika ki ngā uiui me te tīpako mōhiohio i runga i te mōhio.

Ngā mahi

1. Me mahi ā-rōpū ngā ākonga, tokowhā ki ia rōpū. Whakautua ngā pātai o te pepa mahi 3. E pā ana ēnei pātai ki te pūrākau.
2. Mēnā ka uaua ki ētahi te rangahau i ngā whakautu tika, me tohu pea e koe ngā wāhi kei reira ngā whakautu.
3. Ka mutu, mā te katoa e whakamātautau.
    

Ngohe 4

Te pūkenga tauwhāiti: Te tātari whakawāwā
Te whāinga ako: Ka kite ngā ākonga i te pēheatanga o te takitahi, o te rōpū rānei ki te hīraurau hopanga i ngā wā o mua.

Ngā mahi

1. Whakamāramatia ēnei kupu hou: hopanga, tautohenga, hīraurau, arotake.
2. Hei mahinga mā te ākonga, me tīpako tētahi pūrākau e tino mōhiotia ana. Whakamahia ngā kupu hou ki taua pūrākau.
3. Kia waia ngā ākonga ki aua kupu, tohaina ngā pepa mahi (Te pepa mahi 4). Pānuitia ngā tohutohu me te tauira mahi kua whakaotia. Me mahi ā-rōpū ngā ākonga, tokowhā ki ia rōpū.
4. Ka mutu, mā te katoa e whakamātautau.
    

Ngohe 5

Te pūkenga tauwhāiti: Te rangahau mōhiohio
Te whāinga ako: Ka āhei ngā ākonga ki te whakaahua i ōna ake whaiaro, i tō tētahi atu toa rānei e taunga ana ia.
 

Ngā mahi

1. Nā te mea kua āhua whakaaturia te auahatanga o te tipuna nei ki ngā ākonga, me tīmata ngā whakaako mā te whakamārama i te tikanga o te whakawhiwhinga toa. Arā, 'He mea e taea ana. Ehara i te mea kia whiwhi tohu rā anō.'
2. Tērā pea me noho porohita te akomanga ki te matapaki i te āhua mīharo o tēnā, o tēnā o āna mahi.
3. Tohaina ngā pepa mahi 5. Hei te wāhanga 1, me mahi tokorua. Hei te wāhanga 2, me mahi takitahi.
4. Ka mutu, māu e whakamātautau tēnei pepa mahi.

He rārangi pukapuka

He rārangi pukapuka

•    Butterworth, Graham. 'Rewi The Warrior' in New Zealand's Heritage: The Making Of A Nation. (Paul Hamlyn Ltd, 1971)
•    'Maniapoto, Rewi Manga' in Encyclopaedia Of New Zealand. Windsor Watt Ltd, 1986)
•    'Rewi Maniapoto' in The Story Of New Zealand. (A. H. and A. W. Reed, 1946)
•    'Maniapoto, Rewi Manga' in Ngā Tāngata Taumata Rau. (Allen & Unwin me te Tari Taiwhenua, 1990)
•    Olsen and Stenson. A Century Of Change: New Zealand 1800–1900. (Longman Paul, 1989)