Te Wharekura 17

Ngā manuhiri

Nā Hineira. 
Nā Kāterina Mataira ngā pikitia. 

Ko tō mātau kāinga he kāinga tahito kua pakatia i ngā i tini tūpuhi o te wā. I mua, nō taku tipuna te kāinga, ēngari nōna ka koroua rawa ki te tiaki i tana kāinga, ka tukua e ia ki taku pāpā. Nā taku pāpā i tuku kia whakatikatikaia e te Tari Māori. Kātahi āno ka riro motuhake i a mātau. 

He mārakerake, ā, he nui hoki ngā hē o tō mātau kāinga, ēngari ka kōrero atu mātau ki taku pāpā, ka kī ia, "Ko te mea nui kē rā, he whare tō tātau. Tēnā ianei, e noho i te taha o ngā whanaunga o ngā i whakatipuranga e toru, ka tere tonu tō koutou kite, pai kē atu koutou ināianei." 

He ara roa i waenganui o tō mātau whare, ka noho ai e rua ngā wāhanga. I tētahi taha ko ngā i rūma moe, ā, i tētahi taha ko ngā rūma noho. I kī aku tungāne, i a rātau ka pakeke haere ake, i hē te mahinga o te whare, ā, i tino whakaae au. Ko te tatau o muri, anga atu ai ki te moana kāore nei e āta tau, e ngarungaru ana me te haruru i ngā i wā e hiahia ana ia, a, koia ra te mutunga o te ara roa. 

Ko te tatau o mua, anga atu ai ki te urupā, ā, koia rā te tīmatanga o te ara roa. Kāore au e pai ana ki te tatau o mua i ngā i pō. Hemorere te pōare atu ki ngā pōhatu whakawehi o ngā tūpāpaku, ā, hei te whitinga iho o te marama, ka kaha kē atu te mā ō ngā i pōhatu i roto i te pōuri, ka kī katoa au i te wehi i te āhua o aua mea whakahaehae. Kāore! Kore atu au i pai ki te tatau o mua. 

He take kē anō i kore ai aku tungāne e pai ki te whare. Ko te hau me te marangai āki mai ai ki runga i te tatau o muri, ā, ko aku tungāne te papa. 

Ka kī taku kōkā, "Me whakatū he ārai ki tēnei taha o te tatau. Mā konā e kāti atu te marangai ki waho." Ahakoa, ka uru tonu mai te marangai. 

"Rapua mai te kura-wai tahito kei raro o te tahataha - te mea i makaia atu rā i te whare kura, ā, me whakatū e tātau ki te taha o te tatau kei reira te tūpuhi e ahu mai ana, kia kore ai te marangai e uru mai!" Koia tēnei ko te whakahau a taku kōkā i runga i te hēmanawa. 

Ahakoa, ka uru tonu mai te marangai. Āe! Kore atu aku tungāne i pai ki te tatau o muri. 

He māhorahora ō mātau rūma moe, he nunui. E toru anō ēnei, ā, tekau mā rua katoa mātou. Tokorima ngā tungāne moe ai i roto i te rūma kotahi. Kāti tonu, he rahi taua rūma. Ko mātau ko aku tāina tokorua moe ai i roto i te rūma i waenganui. Ko ētahi o aku tungāne moe ai roto i tētahi whare iti e rua ngā i rūma, i muri atu o tō mātau whare. Ko taku pāpā rāua ko taku kōkā, he rūma motuhake tō rāua, i mua o te whare. Ko te rūma nui tērā. I whānau te nuinga o ngā tamariki a taku kōkā ki reira, nā taku pāpā tonu i whakawhānau, koia i tika ai kia nui te rūma mō rāua. 

Ko tō mātau kīhini tō mātau rūma hui. Kai ai mātau i reira; noho ai mātau i reira kōrero ai, kata ai. Ko ngā tāina, tuākana hoki o taku pāpā, kōrero paki ai i reira.  

I tapaia e taku kōkā tō mātau kāinga ko te "Whare Tira". He rite tonu hoki te peka mai o aku mātua tāne me ngā mea wāhine, ki te tatari waka hei mau ki te tāone, ā, i ētahi wā, kia kai tahi noa ai mātau. He wā anō ka amuamu taku kōkā i te āhua putuputu o aua pekanga mai, nō te mea he nui te raruraru ki a ia.Otirā, he nui kē atu ōna wā i hari ai, nō te mea kāore e kore ana i a rātau te mau kai mai - te paku mīti, te pēke whurutu, te pūhā rānei. He nui tō rātau pīrangi ki te kakara o ana kōhua kai, ā, kāore noa iho rātau e āro ake mehemea kei te rerekē te āhua o te kīhini. 

Ko tō mātau kīhini te tino wāhi pai rawa. Pōare atu ai he wini e rua ngā wāhanga ki te wāhi o ngā hua rākau i meinga nei e taku tipuna tāne hei takanga mō ana hōiho i mua. Nā taku kōkā i whakapai mai, kia kite ai mātau i ngā hua e maoa ana, pai atu i te riro kē mā te hōiho e tūkino. I tua tata atu o ngā hua rākau ko tā mātau pātiki hei, me tōna hā mahana o te karaihe raumati me te mumura o ngā rau rākau i te wā o te ngahuru. Kaingākau atu mātau ki tēnei wini i pōare atu nei ki ngā hua rākau, i āhei ai mātau ki te mātakitaki i te pakaritanga o te ngahuru me te hounga o te kōanga. He rahi noa atu taua wini mō te tokorua ki te noho i roto. He nui ngā mea e kitea e koe i ngā tū āhua rangi katoa. I ngā putanga o te marangai, kāore koa i te kōanga, ka kanapa mai ngā rākau i ngā patapata wai, ā, i ngā pō, ka hau mai te kakara o te puāwai āporo. I ngā rā mahana, i te raumati, ka apiapi te wini i te whero me te pungapunga o ngā āporo mātāmua, o ngā paramu, me ngā neketarini ruarua nei. I taua wā anō hoki, ka taea e koe te tinei rawa atu ki waho, ki te tangi atu ki ngā tāngata e haere ana i runga i ō rātau hōiho, e haere noa ana i raro. 

He rūma anō tō mātau e karangatia ana he rūma noho. Ēngari kāore mātau e tino noho ana i roto, mā te whai tino manuhiri rawa. Nā taku kōkā i whakauru ētahi taonga ātaahua ki roto. E whitu ngā tau i whakaputu ai he moni mō aua taonga. I te taenga mai, ka nui te tūnganangana. Kā ma ki ngā kura māhita Pākehā i tētahi kāinga pēwhea ai te whakatakoto i te whāriki Pākehā, arā, i te congoleum square, ā, pēwhea ai te tiaki i ēnei taonga kia noho mā. Ē, kāore e ārikarika te nui o ngā mea hei ākonga. Ko tēnei hanga kua waia ki ngā whāriki nei me ētahi atu o ngā taonga nei, ā, nā rātau i whakaatu ki a mātou. 

Ko te whāriki nei i whakairoirotia ki te parāone me te kōura. I hiahia taku kōkā ki tētahi uhi anō, arā  [italic start] carpet, [italic end] mō runga ake i tērā, kāore he kaha hei tiki atu. Heoi, nō tōna kitenga i te whāriki nei, ka whakaaro ia kāti noa i tērā, hei aha atu te kāpeti; tēnā, kua kore he mahi horoi i tērā wāhi ki te wai. I ngā Hātarei ka whakapiatatia e mātau ki te waki pī, arā beeswax, kia pērā noa atu te kaha o te maheni. Ko ngā taonga, arā suite, o roto i te ruūma noho he kākāriki i whakairoirotia ki te waikura me te kōura. Nā, ura tonu! Kaingākau atu mātau ki te hāereere i runga i taua whāriki. I rite tonu ki te haere i runga i te hiraka mātao, i muri iho o te takahi i runga i te whoroa tahanga. Ko ngā i turu o aua taonga he mea uhi ki te kākahu pūtiotio, he mea whiri. He maiangi, ā, he rawe atu i ngā tūru rākau i noho ai mātau i runga mō ngā tau maha noa atu. Ēngari kāore mātau e whakaaetia ana kia roa e noho ana i runga. Māharahara atu taku kōkā kei tūkinotia e mātau i mua atu o te putanga o ngā tino manuhiri. 

He wā roa te whitu tau. Kua māwhe noa iho ngā pepa o ngā taha o te whare. He taonga whakahirahira ātaku kōkā. Ko ngā whakaahua he tino taonga anō, ā, he tino kōrero ō rātau. I whakairia e mātau te whakaahua o tō mātau tino tīpuna ki runga ake o te pakitara tumera. Ko ia te tino mea whakamanamana a taku kōkā. E kī ana ia he rangatira tērā. Kāore au i pai ki tōna kanohi, he whakahīhī nō te āhua. Nā tana moko pea i rerekē rawa ai tōna āhua. Ki a au, i āhua whakarihariha, ā, i wehi au i a ia. I ētahi o ngā pakitara ko ngā whakaahua o ētahi atu o ngā uri o tēnei tipuna whatawhata ai, he āhua iti iho nei tō rātau mana. He patu parāoa i whakairia ki te taha e piri atu ana ki te ara roa. Ko te kōrero a taku kōkā, tērā e riro mai te rima tekau pāuna, arā, kotahi rau tāra, mehemea e hokona ana ki te toa mō ngā taonga tahito. Ēngari ko te kōrero a tētahi Pākehā ki a mātau, kāore e riro mai he kapa kotahi, nō te mea ko tōna wāriu kei roto noa iho i ngā whakaaro o te tangata nāna te taonga. I tua atu o tēnā, kāore kau ōna wāriu. Ko ngā whakaahua o ngā whānau o taku pāpā i te taha e anga mai ana ki tērā. He āhua iti noa iho te karangatanga o tōna whānau. He Pākehā tētahi o ōna tīpuna. 

Ka pakeke haere ake mātau, ka tino tahito haere kē atu tō mātau whare. Ka āawhe haere kē atu ngā pepa.  

Ka pūngohe haere te piringa o ngā taonga nei i te maha o ngā tau e iri ana i reira. Ka ngahoro haere ngā pepa o te kīhini, ā, ka pōpopo haere te whoroa. Ka āhua amuamu paku nei taku kōkā, ēngari ko taku pāpā, kāore a ia e āro atu ana. Ko te mea nui kē ki a ia ko te whare nō mātau ake. 

I tētahi rā ka tae mai te waea whakaatu mai, he manuhiri kei te haere ake. Nō muri kē ka mōhio mātau nā tō mātau pāpā tonu i tono atu kia haere mai hei manuhiri mā mātau, heoi anō hoki i wareware i a ia te whakaatu mai ki a mātau. He Pākehā te hanga nei - he tino hoa nōna i mua, ko rāua hoki ki te manaaki i a ia i te wā i noho ai ia i te tāone. Kātahi anō mātau ka pēnei te raruraru! Ka rekareka taku pāpā kei te haere mai rāua kia kite i a mātau. Ka māharahara taku kōkā, ka āwangawanga me tōna whakatakariri ki taku pāpā mō tōna pōnānā ki tēnei take. 

Huri atu a ia, huri mai, i roto o tōna āwangawanga. Ehara i te mea he kore pīrangi nōna ki te manuhiri. He kaingākau a ia ki te noho ki te kōrero. Ko te mea kē kāore i tino tika rawa ko te whare hei pekanga mō ngā manuhiri Pākehā. Mehemea he Māori, kāore noa iho he tikanga. Kua waia kē te Māori ki ngā kāinga hāhore. Ēngari ko te Pākehā! He aha rawa r ānei he kōrero mā rāua! Kāore! E kore a ia e wareware ki tēnei pōhiri rorirori a taku pāpā! Kāore anō rāua kia kite i tō mātau whare kua māwhe nei ngā pepa, ā, kua pōpopo nei tōna whoroa. He aha rā he kōrero mā rāua ina tae mai rāua? Kāore he moenga tika! Kāore he whāriki Pākehā mā ngā whoroa o ngā rūma moe! 

"Kāore e taea atu tō koutou pāpā ki te tono atu i ēnei Pākehā! Kāore he tikanga ki a ia ki te kite rāua i aku whoroa tahanga! Kāore he tikanga ki a ia kua hē te tēpu o roto i te rūma kaukau! He tikanga ki a au!" 

"Kātahi te wahine! Kāore e kore tā rāua kī. Kāore aku taonga pai hei whakamātakitaki, ka mutu anō ko taku patu parāoa me taku tipuna e iri mai r i te taha o te whare." 

Ka pōuri au i ngā tangi a taku kōkā. Kāore rawa au i mōhio he pērā te hōhonu o ana whakaaro mō te āhua o tō mātau whare. Kāore hoki i pērā rawa te kaha o tōna amuamu i mua atu. I te mea kua kōrero nei a ia, kātahi au ka whakaaro, āe, he tika, āhua rerekē ana tō mātau whare. Ka puta te whakaaro, mehemea e taea ana te hoko atu te patu parāoa hei hoko mai i ētahi whāriki Pākehā pai! 

Kāore rawa atu taku pāpā e āro ake ki ngā amuamu a taku kōkā. Ka kī a ia. "E kui, hei aha māu ēnei mea katoa e kōrero nei koe? I kī atu ki a Hērora kia mau a ia i tō tātau āhua e rokohanga mai e ia. E mōhio ana au e kore a Hērora e kite i ngā mea kāore i a tātau. Inā! Ko Hērora; he rite tonu ki a au. Kāore a ia e mōhio ki te rerekētanga i waenganui i te whāriki Pākehā me te whoroa tahanga. E kore au e kī atu kia mauria e ia tana wahine ki konei noho ai, mehemea au mōhio kāore ia e moe i roto i ō tātau moenga, ā, kāore e pīrangi ki tō tātau kāinga paku nei." 

Ka tae ki taua rā. Kua oti te whare te horoi kia mā. I moata te mirakatanga a aku tungāne i ngā kau, ā, ka mauria mai e rātau he kirīmi ki te kāinga. Nā taku kōkā i tunu he keke āporo, he keke paramu me ētahi parāoa pai, he mea whakakakara. He wera te kīhini me te kī i te kakara o ngā kai pai, he mea tunu i te kāinga. I whakaaro mātau e rite tonu ana ki te Kirihimete, ahakoa kua tae kē tēnei ki waenganui o Hānuere. 

I tūpono tō rāua taenga mai ki te wā i purua ai te manu ki roto i te ōmu. I te tino raruraru taku kōkā, nā reira kāore e taea e ia te haere atu ki te tatau. Ko taku pāpā, i roto hoki a ia i ōna kākahu pai, i puta atu ki waho ki te mihi atu ki a rāua. "Ā! Ka pai hoki!" te kōrero a te hoa wahine. "He pīrangi hoki au ki te anitirinamu!" 

Ka oma atu taku kōkā ki waho. "Tēnā koe, Mrs Hēmi. Kātahi te kāri pai nāu i tēnei tāima o te tau!" Ka mimingo kata taku kōkā mai i tētahi taringa ki tētahi . "Tēnā koe!" e kī ana a ia, "Ka nui taku koa kua tae mai kōrua. Ki taku whakaaro hoki, he kino kē atu te tatari ki ngā manuhiri i te wā kua tae mai rātau. Haere mai ki roto, ā, ka whakamāhorahora i a kōrua." 

Ka haere katoa mai rātau ki roto, e kōrero ana me te kata, anō he hoa tahito rātau. 

Ko mātau ngā tamariki kei te tatau o muri e titiro atu ana. Ka whengu aku tungāne i te whakatakariri. 

"Auē !" e kī ana a Hiri. "Kāore ianei a Pāpā i kī kei te hanimunu rāua kei te aha rānei ? Te āhua nei, kua tata kē te mea tāne te rima tekau, ā, pērā anō te mea wāhine . Kātahi hoki te whakatamariki i a rāua i ērā tau!" 

Ēngari ko au i tangi taku mapu, nō te mea i hari au mō te pai o te whiriwhiri a taku pāpā i ōna hoa. Ka kī au, "Hei aha, he pai atu tēnā i te tokorua tamariki atu. E kore e nui rawa ō rāua hiahia, e kore rānei e nui rawa te whakaheke, i ēnā tau." 

Ka whengu anō a Hiri, "Ko wai kei te māharahara mō tēnā, e rōrī ! Ko taku pīrangi noa iho kia kite au mehemea he ātaahua te mea wāhine." 

Kātahi hoki! He tino tangata hōhā a ia. Ka tūmanako au kia kaua ia e whakatoi ki ngā manuhiri. 

Ka kī anō a ia, "He tino rorirori koutou ngā wāhine! He rite au ki a Pāpā. Kāore he tikanga ki a au he pēwhea te whakaaro o ngā taāne. Ēngari ko koutou ko ngā wāhine! Ka rite tonu te māharahara ki ētahi mea koretake noa iho. He rite katoa koutou ko ngā wāhine o konei. Kite ai rātau i te motokā tauhou e tū ana i te kēti, ka pātai rātau ko wai kei roto. Mehemea he Māori, ā, pai noa iho kia hou mai a ia, ahakoa he paruparu te whoroa. Mehemea he Pākehā, ka tīmata tō rātau rere haere ki te pāpā i ngā tatau o ngā i rūma moe kia kore ai e kitea ngā pepa o ngā pakitara kua oti te haehae, me ngā whoroa kāhore he whāriki. Tae atu ki ngā kai, mehemea ehara i te purini paramu, i te keke koretake noa iho rānei , ka makaia atu. Kāti, me pēwhea te Pākehā e noho pai i runga i tēnei āhua, ki te noho wahangū ngā wāhine i whakamā i ō rātau whare? Whakahīhī atu tātau ki te pākiwaha mō tō tātau manaaki i te manuhiri! Tēnā, mehemea he rerekē ō koutou whakaaro, ā kāti, pai kē atu te tāpuke i te kupu nei, te manaaki. Hei aha noa iho te karangatanga manaaki!" 

Kikī ana ōku taringa. Ka mutu te tamaiti whakatakariri ko Hiri! Hiahia ana ahau ki te meke i ōna taringa. Māharahara tonu au kei rongo mai ngā manuhiri i te puakitanga o ana kōrero. Kore rawa a ia e mōhio. Kore a ia e kaingākau ki te ātaahua o tēnei mea, o te taputapu hou. Kore kiko katoa ngā mea pai. Koia n tōna mate. 

I roto tonu rātau i te kīhini. He katakata, he korero te mahi. Kua tau ngā mahara o tōku māmā; kua tīmata kē a ia ki te kōrero ngahau. Ka tūmanako au kia kore ngā ī manuhiri e hōhā i a ia. 

Harakoa ana te wahine a Hērora i tōna kitenga i te kāri. Hei whakahīhītanga māna te whare. 

"I kī koe tekau mā rua ō tamariki? Te mā hoki o tō tiaki i ō whoroa, e kui." 

"Me karanga koe i a au ko Horiana. Pai kē atu tēnei ingoa. He tohu whakahoahoa," te kōrero a taku kōkā. Tino kaha te hari o te wahine tauhou nei ki ngā mea katoa! Me te mea nei, tino pai tō mātau noho mō te pō. 

He tangata mātauranga te Pākehā nei, a Hērora. Tino kaingākau a ia ki ngā whakaahua a taku kōkā. 

"Kua kite au i tēnei i roto i te whare tohu i ngā mea tahito." Ka tuhi a ia ki te rangatira i runga ake i te tumera. 

Ko tā mātau mahi he tiro mākutu i ngā wini, i ngā wā e kore e kitea mai. Ka whakarongo mātau ki ngā kōrero katoa. Ka whengu aku tungāne pakeke ki tēnei mahi tamariki. 

"Ka mau te wehi ki te whakarongo ki ngā kōrero a ētahi!" Ko te reo whakahīhī anō tēnei o Hiri. Ahakoa rā, kāore mātau ko ngā i mea wāhine i aro atu ki a ia. 

Kua kai kē ngā manuhiri. Nō mātau kē te tāima kai. I a mātau e kai ana, ko tā rāua mahi he mātakitaki. Kore rawa rāua i kite i te whānau pēnei rawa te nui. 

"Me pēwhea e taea e koe te whāngai i a rātau katoa?" te pātai a te wahine nei. 

"Ei," te kōrero a taku kōkā, "ki te waia koe, he mahi ngāwari noa iho. Pēnei tonu i te whāngai i te mea kotahi. Tētahi, ka tuarehe rātau ki te whāngai i a rātau. He autaia rātau ki te āwhina i a au, inā rā, ngā mea pakeke." Ka mingomingo kata a ia ki a rātau i tōna hari. "He miraka kau te mahi a ngā mea tāne pakeke, ā, ko te mahi a ngā mea wāhine he tiaki whare hei āwhina i a au." 

Whakamā atu mātau. Kāore mātau i tino kaha ki te kai, i a rāua e mātakitaki mai ana. Ka kōrero rorirori noa iho, pēnei te āhua, "Kāore, kei te pai." ā, "Hōmai te naihi." "Āe, kei te pai." He tino kai whakamā tēnei nā te mea kei te titiro tonu mai te tokorua Pākehā nei. Tīmata ana mātau ki te kai, ka whākana mai taku kōkā. "Kaua e kawea te naihi ki tō waha! ... Kaua e utaina ō tuki-whatianga ki runga tēpu!" 

Kāore i taea e ia te nohopuku. Ko te tīmatanga mai o te papā ko tēnei , "Nātana, haere ki waho ki te whengu i tō ihu, tamaiti paruparu!" Ka āhua whakamā taku kōkā, ka mea, "He mahi taumaha te tohutohu i ngā ture ki a rātau." 

"Ei," te kōrero a te wahine nei, "ki tōku whakaaro, he tamariki tino waia ēnei ki ngā momo tikanga katoa. He tino pai tō rātau āhua whakamā !Te ātaahua hoki o ngā whatu pango, ā, me ngā i kiri hoki!"  

Ka huri ngā whatu pango o ia tamaiti, ka tiro mākutu atu ki te wahine nei, ā, kāore i whakapono ki āna kōrero. Ka tau ngā mahara o taku kōkā i ēnei kōrero whakapaipai. 

Kaingākau atu au ki te wahine nei, i te pai o āna kōrero mō mātau me te whare. Kātahi au ka tūmanako kia āhua tamariki ake a ia, kia kaingākau anō hoki aku tungāne ki a ia. Ēngari he āhua tūpakeke rawa. Mau mōhiti rawa ia. He kino ngā ingoa a ōku tungāne mō ngā tāngata mau mōhiti. Tētahi, he tino roroa tōna kakī. Me te rākau roa tonu ki te noho, ā, mehemea kāore he mahi, ka whiri ā ia i ōna ringaringa. Ka mau te wehi o ōna ū. I te kaha nunui, pōhēhē tonu au ka ngaro tana pereti kai. Ka kōrero ana a ia, rite tonu ki te manu nui, nā tōna poho nui me tōna kakī roa. Kāore. Kāore ōku tungāne e kaingākau atu ki a ia. 

He mōhiti anō o Hērora. Māroa ana tōna konohe i a ia e kai paipa ana. Kia tū a ia ki runga, paku noa iho te āhua o tō mātau kīhini. He kura māhita a ia, ēngari kāore a ia e kōrero ana mō te tamariki. Tino whero tōna konohe, ā, kua āhua porohewa haere. I ngā tāima katoa e rarau ana a ia i tana paipa, māroa ana tōku whakaaro, he tangata taikaha tenei ki te tamariki. Ēngari rā, ki taku pāpā, ka mutu te tangata ko tēnei. He hōhonu tōna mātauranga. Tērā atu anō ētahi pakiwaitara Māori e mārama ana a ia, ā, kāore anō au kia rongo. 

Kātahi au ka tūmanako kia whakarērea e rātau te kīhini; he matekai tonu hoki nō mātau. I pōhēhē mātau ko ōku tēina he tino wahine tēnei, ā, i te kaha matekai, ka whakaaro mātau ka mutu te wahine rorirori. Hoki atu a ia ki te kōrero pai mō mātau , ā, i tēnei wā kei te ngau tōku puku i te matekai. Kāore anō mātau kia kai purini mai rānō i te Kirihimete, nā reira i waiwai ai tōku waha. Ā, ka kōrero tonu te wahine nei kāore he mutunga - pēnei i te manu e tekekō ana. I te mutunga ka haere rātau ki te rūma noho, ā, ka kai horotia e mātau ngā kai. 

E rua ngā rā i a mātau e noho ana. Ka waia rāua ki ngā ingoa o tēnā, o tēnā. Kaingākau atu te wahine nei ki a Nātana. Ki tōna whakaaro i hē te mahi tonotono i a ia ki waho ki te horoi i tōna ihu. Pīrangi atu a ia ki a Marino. Ka mea a ia, "He tino ātaahua ngā whatu o Marino - pēnei tonu i te pīnati nei." Ki ōku tungāne he āhua rūpahu nei ēnei kōrero. 

He nui noa atu ngā mea i whakaakotia e ia ki taku kōkā ... pēhea te whiri maramara hei whāriki ... pēhea te whakapai putiputi, rau rānei, ki runga pereti tahito ... pēhea te pou putiputi kia tere ai te tipu ... 

Ora atu, whakangā atu tōku kōkā. Me te mea nei kei te harare a ia. He rerekē pai tēnei, pai kē atu i te mahi tao kai. 

Ko te mahi a taku pāpā rāua ko te tangata nei he whiriwhiri i te tūnga o te reo Māori. Ka whakahua ana a ia i te kupu verb, noun rānei , ka kite tonu koe i a ia e pai mai ana. He hōhonu hoki rā ki te whakarongo atu. Nā, ka kōrero tahi rāua mō ngā mahi a te Kāwanatanga, mō te whai i te mātauranga, hemorere ana te pahure o ngā rā. 

Ka hamumu mātau ko ōku tungāne; he tino pai tēnei haerenga mai. Kāore mātau i kohetetia, ēngari i te tēpu anake. Ā, ehara noa iho hoki tēnei, i te maru o te kai. 

Tino moata tō rāua haerenga i te ata o te rā matoru. Pōuri ana taku kōkā i tō rāua wehenga atu. Harakoa ana taku pāpā. Tino kaha tana kauruki i tana paipa i te wā e whaikōrero ana a Hērora mō te pai o te manaaki. 

Ngaro atu ana te motokā i roto i ngā puehu o te rori. Āta haere noa iho mātau ki te whare. Ka whātoro atu taku kōkā i te pereti keke tahito me ōna rau whakapaipai, ka kanapa mai ōna whatu i te whakaaro kei a ia ētahi mea hei tohutohu ki ōna whanaunga ... pēhea te whakapaipai putiputi ki runga pereti tahito ... pēhea te whiriwhiri maramara hei whāriki. 

"E hoa, i aro atu koe ki ngā kōrero a te kuia rā mō tō tātau whare?" te pātai a taku kōkā. Ēngari rā, kāore taku pāpā i whakautu. I te moemoeā anō hoki a ia tēnā pea mō ngā mea māna e tohutohu atu ki ngā i hōhonutanga o te mātauranga. 

Ka konihi atu au ki te rūma noho ki te titiro ki taku tipuna me tōna konohe whakahīhī. Āe! Pīrangi atu a Hērora ki a ia. Ka noho au i runga i te whāriki tahito. He tika tonu ngā kōrero a te wahine rā? He tika i pīrangi a ia ki ngā whoroa? Kātahi ngā pātai rorirori! I te kaha o tō rāua harakoa, kāore rāua i aro pai ki ngā mea koretake. 

Ka hāparangi mai taku kōkā, "Haere mai ki te horoi pereti! Taumaha ana au i te mahi!" 

Hātarei

Nā Kāterina Mataira te tuhinga me ngā pikitia. 

E takoto ana a Hana i waho e pāinaina ana ki te rā. Inā kua mutu hoki te kura mō te tau, kua pai te moeroa i ngā i āta , kua pai hoki te tirotiro tīwī i ngā pō, me te tākotokoto noa iho i roto i te rā.  

Nō tērā wiki ia i hoki mai ai ki te kāinga. I te kura hoki ia i Wikitōria i Ākarana. Ko te hararei tēnei mō te Kirihimete. 

Ka huri a Hana ki te takoto i runga i tōna puku, kia pai ai te whiti o te rā ki tōna tuarā. Ka hūtia tōna kākahu ki runga atu i ōna pakihiwi kia whitia ai ōna waewae e te rā. 

Ka whakaaro ia, "Koianei te mate o te haere ki te kura i te tāone, nō te mea ka mā te kiri pēnei i tō te Pākehā." Ka pai anō tāna pāinaina ki te rā. Kua tata tonu ia te moe, ka karanga mai tōna mām, "E Hana! Kūmea to panekoti ki raro! Titiro, kei te haere mai a Tāmati mā!" 

Tere tonu te whakatika o Hana ki te whakatikatika i tōna kākahu, ā, ka tū atu ki te mihi i ēnei o ōna hoa tāne. 

"Kia ora, e Hana!" Ko ngā taitama ēnei. 

"Kia ora, kia ora! He aha tā koutou haere mai ki konei?" 

I runga hōiho ngā korokē nei. Ko Tāmati i whakahoki atu, "I haere mai mātou kia kite ai koe i taku hōiho hou. Ka rawe, nē rā ?" 

Ka tino whakamīharo a Hana ki taua hōiho. "Auē Tāmati , he tino rawe! Tēnā, heke mai kia piki atu ko au!" 

"E hine, kaua e kamakama! Kāre pea e taea e koe te noho ki runga i tēnei hōiho." 

"Nā wai i kī! Tēnā, tukua au!" 

Ka kī atu a Miha, te hoa o Tāmati, "E tā, kei te pīrangi haere hōiho a Hana. Kātahi anō a ia ka kite hōiho mai rānō i tōna haerenga ki Ākarana ki te kura. Kei te kōingo ki te eke hōiho. Tēnā, hoatu tō hōiho!" 

Ka whakahua atu a Tāmati, "Kua wareware kē pea a Hana ki te haere hōiho. Kei whara ia ākuni." 

Ka kata a Hana, "E tama, kei te māharahara koe ki a au? Ki te taka au, hei aha, nōku tonu te hē." 

Kua kī atu a Hakaraia, "E tā, tukua atu." 

Kua kī atu a Miha, "Āe, tukua atu." 

Ka heke iho a Tāmati, ka piki atu a Hana. Kāre anō kia tino noho atu, kua pekepeke haere tāua hōiho, kua ririka ki te haere. Kei te mea tonu a Hana ki te whakamau i ōna waewae ki ngā tarapu, e hurihuri haere tonu ana taua hōiho. Ka peke atu a Miha ki te pupuri kia āta tū ai te hōiho. Kātahi ka tino tumeke te kararehe rā, kua tarapeke. Tutū ana te puehu i te hukenga atu. Ka oma atu taua hōiho ki te rori, ko Hana e awhi atu ana i te kakī, kua makere kē hoki te paraire, me ngā tarapu e hau ana i te puku o te hōiho, kāre hoki i mau i ngā waewae o Hana. Ka ngaro atu a Hana. 

E tū hāmama ana ngā taitama rā, kāre e mōhio me pēhea rā. Kei runga tonu a Hākaraia i tōna hōiho kua kī atu, "Kaua e tū i kōnā! Piki mai ki muri i a au, me whai atu tātau!" 

Tere tonu te eke atu o ngā tokorua rā. Tokotoru rātau kei runga i te hōiho kotahi, e oma atu ana ki te whai i a Hana. Ko taua kōtiro hoki ... auē! Pai tonu te haere ahakoa te pōrangitanga o te hōiho, ēngari nō te tatanga atu ki te kāinga o Tāmati, kāhore taua hōiho e haere mā te rori, ēngari haere mārō tonu ki te taiapa, kua peke atu. Nā reira ka rutua a Hana ki te whenua. Nā reira hoki ka puta mai ngā taitama rā. 

Kei te āhua māharahara tonu ngā korokē rā mō tō rātau hoa wahine, ēngari nō te kitenga atu kei te pai noa iho a Hana, kāore i whara, ka hemo rātau i te kata. Ka tū atu a Hana ki te kohete, i tōna kaha pukuriri, ēngari nō tōna tūnga atu, kātahi ka tino kaha rawa atu te kata a ngā taitama rā. 

"He aha tā koutou kata, pōrangi mā?" Ko Hana e kōrero ana. 

"E kui, tiro iho ki tō kākahu." Ko Miha e kōrero ana, me te kata hoki. 

Ka titiro a Hana ki tōna kākahu, ki mua, ki muri. E hoa ... kua tīhaea ngā tuituinga o tōna panekoti, e tautau ana i muri, ka pai hoki te tirotiro atu ki tōna tarau.Kei te kata tonu ngā taitama rā, ka kohikohia e Hana tōna panekoti, ā, haere tonu atu ki te kāinga, kāhore i tiro whakamuri. 

Kua mutu te kata ināianei, kua mōhio hoki ki te kaha pukuriri o Hana. Ka whai atu rātau, ā, ka kōrero atu a Miha, "E Hana ... " 

"Turiruri!" 

"Kāti noa te pukuriri!" 

"Turituri!" 

Kei runga tonu ngā korokē nei i te hōiho o Hakaraia. Kua kī atu a Hakaraia ki ōna hoa, "E tama mā, makere atu kōrua mā raro haere ai, kia eke mai ko Hana ki muri i a au." Ka heke iho a Miha rāua ko Tāmati, ka kī atu ki a Hana, "Haere mai, e Hana, kua mutu tā mātau whakatoi ināianei. Piki atu ki muri i a Hakaraia." 

Nō reira ka kata a Hana, ka piki atu ki muri i a Hakaraia. Ka kī atu a Miha ki a Hakaraia, "Kaua e kakama rawa te haere, e hoa, kei taka anō a Hana." 

Ka huri atu a Hakaraia ki a Hana, ka kī atu, "Kia mau tonu tō pupuri ki a au, e kui." Ka kata anō a Hana. Kātahi a Tāmati ka pātai atu, "E haere ana koe ki te kanikani i te pō?" 

"Pea." 

"Me haere ko tāua, nē?" 

Ka kī atu a Miha, "E tama, ko māua kē rā e haere ana ki te kanikani, nē rā, e Hana?" 

Kāre a Hana e kōrero. Ka kī anō a Tāmati, "E hoa, ko māua kē e haere ana." Ka mekemeke ngā tokorua nei i a rāua, ka tautohetohe. 

"Ko māua e haere ana." 

"Kāre, ko māua kē!" 

"E tā, me mau koe i a Pani, e tino pīrangi ana hoki ia ki a koe."  

"Ā ... ā ... ā ... māhau tēnā kuia!" "E kore! Māhau! kite au i a koe e awhiawhi ana i a ia." 

Kei te kōhetehete tonu ēnei, kua huri atu a Hākaraia ki a Hana. kua kī atu, "E Hana. kāre e pai kia haere kōrua ko tētahi o ēnā tokorua. He hunga whawhai ēnā. Ko tāua pea e haere." 

Ka whakaae atu a Hana. Nō reira ka karanga atu a Hākaraia ki ōna hoa, "Hei aha kōrua te tautohetohe. Kua whakaae kē mai a Hana ki a au. Ko māua kē e haere ana." 

Ka huri mai ērā me te kōrero, "E kī rā! E kī!" Kua kī atu a Miha, "Kāti, e haere mai ana anō māua hei kaitiaki mō Hana." Ka huri atu ia ki a Hana, ka kī atu. "Kāre e pai kia haere ko kōrua anake, he tangata pōrangi hoki tēnā. Kei whara koe i a ia. Kāhore, e haere mai ana māua ki te tiaki i a koe. Ka pai ki a koe?" 

Ka kata a Hana me te whakahua, "Ka pai, me haere ko tātau katoa." 

Nō te waru karaka o taua pō, ka puta mai ngā taitama nei ki te kāinga o Hana. Tata hinga ana te māmā o Hana i te kitenga atu. Ehara ēnei i te hunga kanukanu i kite atu rā ia i te ahiahi. Anō nei he hunga kē, i te papai o ngā kākahu me te tau o te āhua. Ko ngā hū, pīata tonu. Ko ngā makawe he mea koma, parāhetia rawatia. Ka mutu pea! 

"Nō whea ō koutou kākahu, e tama mā?" 

Ka kata ngā tama nei, ka mea atu Tāmati, "Kaua koe e kōrero - nō taku tuakana kē ngā kākahu nei. Kei Ākarana kē a ia. Nā reira i pēnei rawa ai te pai o ō mātau āhua. Ka kata anō rātau. Ko Miha kei te mātakitaki atu i a ia i roto i te karāhe e whata ana i te pakitara; ko Hākaraia e parāhe ana i ōna makawe, ko Tāmati e whakatikatika ana i tōna neketai. 

I reira, ka puta mai a Hana. E hoa ... he kōtiro ātaahua tonu ia a Hana! Ko te rawe hoki o tōna kaka hou nā tōna pāpā i mau mai i Ākarana! Ko te tau o te koukoutanga i ōna makawe! Ko te pai o ngā tapitapi peita ki ngā whatu, ki ngā ngutu, me ngā ruiruinga paura ki te kiri ahahā! 

"Wow!" Ko Tāmati tēnei. 

"Hī-hā!" Ko Miha tēnei. 

"Whee-whew!" Ko Hākaraia tēnei. 

Ka haere rātau, kāre pea i rongo mai ki te māmā o Hana e karanga atu ana. "Inā mutu te kanikani kaua e kotiti haere. Me hoki tika mai ki te kāinga." 

He wheke tākaro

Nā Ani Hona. 
Nā Conrad Frieboe ngā pikitia. 

I te Moana o Raukawa, i ngā wā o mua, tērā tētahi whānau. Te whānau nei, ko Wheke mā, nā, tā rātou mahi tino pai he tāwai tangata. 

I tētahi rā, ka haere a Hepi rāua ko Tana kī te hī i te moana nei, Taua rā nei he rā uaua, he rā kohu, pōuri hoki ēngari hore kau te moana e ngaru ana. I tā rāuana Conrad Frieboe ngā pikitia reringa kī te hī, ka mea atu a Tana kī a Hepi, "E hoa, he rā pai tēnei mō te hī. Āianei kī ana tō tāua poti i te ika." 

Kīhai i roa ka tika ana kōrero; kī ana tō rāua poti i te ika. I tō rāua kaha ki te hī ika, kīhai rāua i kite i ā rāua hoe e tāria ana. I te mutunga o tā rāua mahi hī, ka whakareri rāua ki te hoki, nā, huri ake a Tāna ki ngā hoe, kua ngaro kē. "E Hepi, kei hea ā tāua hoe?" hei tā Tāna. 

Ka whakahoki a Hepi, "E hoa, kei konā. Rapua!" 

Ka rapu ngā korokē nei, kīhai i kitea. Ka noho rāua, ka whakaaro. I a rāua e noho ana, ka titiro atu a Tāna ki te moana, ka kite atu ia i ā rāua hoe e tū mai ana." 

Nā, kia kite koe! E mea rā ā tāua hoe! E tū mai rā!" 

Ka kī mai a Hepi, "Āe , mehemea e hoehoe ana." 

Ka noho rāua, i tō rāua kore hoe hoki, ka tatari. Tata haere mai ngā hoe nei, ā, mutu mai ki te taha o tō rāua poti. I tō rāua titironga atu, ka kite rāua ko tētahi o ngā wheke nei. Ka wehi rāua. I te mōhio o te wheke nei kua wehi i a ia ngā korokē nei, ka kata ia, ka mea mai, "Nā kōurua ēnei hoe? E hiahia ana kōurua ki ngā hoe nei?" 

Ka whakahoki a Hepi, "Āe, hōmai ā māua hoe kia hoki ai māua ki te kāinga." 

Ka huri kōaro te wheke nei i te hari, ka mea atu, "Nā, i mua atu o taku hoatunga i ngā hoe nei, me tohu mai e kōrua e ono kau, tekau kurī me ngā tamaiti e rua māku - ēnei mea nei hei utu mō ngā hoe nei." 

Ka mamae ngā ngākau o ngā tāngata nei i te mataku.nā Conrad Frieboe ngā pikitia E pai ana ngā kararehe, ēngari ā rāua tamaiti, auē , te kino hoki o tēnei āhua! Ka kōrerorero rāua, nā, ka whakaae rāua me pēnei. Ka mea atu a Tāna ki te wheke nei, "E hoa, mauria ēnā hoe. E kore māua e pai kia riro i a koe a māua tamariki, i ā māua kararehe rāianei. Kainga ō hoe!" 

Ka noho rāua, noho mataku i tō rāua mōhio āe, kua mate rāua i te wheke nei. Ka kupi ō rāua kanohi. I te roanga haere, ka wāta oho ō rāua kanohi. I tō rāua oho ka pūkana ō rāua kanohi. 

Noho ana ngā hoe i roto i te poti, kua ngaro kē te wheke, nā, marino ana te moana. Ka hoki rāua ki tō rāua kāinga, ka kōrero i ā rāua kōrero. Mai ake i tēra rā tae mai ki tēnei, hore kau tērā wheke kia puta mai. 

Ko Hēni rāua ko Hōne

Nā M.A. Peka. 

Tērā ētahi tamariki Pākehā ko Hēni rāua ko Hōne ngā ingoa. He tamariki tino pīrangi ēnei ki te Māori, ā, he kaha hoki tō rāua hiahia kia mōhio ki tō tātau reo ātaahua. Mehemea i te rongo rāua i ētahi kupu Māori i te whare kura, ka oma mai rāua ki a au, kia whakaaturia he aha te tikanga o aua kupu. Nāwai rā, ka mōhio haere ngā tamariki nei ki te kōrero Māori. I ngā pō, ka haramai rāua ki taku kāinga kia akona rāua ki ētahi waiata Māori. Ko tō rāua kōkā, haere ai ki te kura-pō ki te ako ki te mahi tāniko, ā, ki te ako hoki i tō tātau reo. 

Whakahīhī atu a ia i te otinga o te tātua tāniko mō Hōne, me te tīpare tāniko mō Hēni, ā , i tōna mōhio hoki ki ētahi kupu Māori, me ētahi o ā tātau waiata. 

He tamaiti pīrangi hoki a Hōne ki te whakatipu pīkaokao, ka whāngaia e ia tana pīpī manu, ā, ka pakeke. Ko te ingoa o tana manu ko Mākere. Noho haere ai te manu nei i runga i ngā ringaringa o tōna pahikara. 

I mua o tōna haerenga ki te kura i ngā ata, ka karanga a ia ki tana pīkaokao, "Mākere, Mākere, haramai ki te hāereere i runga i taku pahikara i mua o taku haerenga ki te kura." Ka rere a Mākere, ā, ka noho ki runga i ngā ringaringa o te pahikara o Hōne. Ka huri haere a Hōne rāua ko Mākere, ā, ka hoki a ia ki te kāinga. Me mahi nui ka rere a Mākere ki raro i te pahikara, ahakoa haere a Hōne ki te kura; ka oma haere tonu a Mākere ki muri whai haere ai, ā, ngaro noa atu a Hōne. 

I ngā ahiahi, ka haere a Mākere ki te rori tatari ai kia mutu te kura a Hōne, ka rere ai a ia ki runga i tōna tauranga i te pahikara o Hōne. 

He wāhi motuhake tonu mō te kōhanga a Mākere kai runga i te parani o tō rātau whare. Kāore e tata mai ētahi o ngā pīkaokao, kurī, pōti rānei, ki te whare o Hōne mā, ka whāia e Mākere, ka timotimoia e ia. Tētahi mea kino ki a ia, ki te mau a Hēni i tōna panekoti kōtimana ka whāia a ia e Mākere, nāwai rā ka mataku a Hēni ki te mau i tōna panekoti. 

Ka tae ki te wā i haere ai a Hōne ki te kāreti noho ai, ka whakamomori a Mākere, kāore e kai; i ngā ahiahi, ka haere ki te rori tatari ai ki a Hōne. Ka aroha tōna kōkā, ka haere ki te tiki i a Hōne kia hoki mai ki te kāinga. I te kitenga o Mākere i tōna rangatira, i a Hōne, ka rere ki runga i a ia. Kāti, kāore hoki e taea e Hōne te noho i te kāinga. I mua o tōna hokinga ki te kāreti, ka haere a ia ki te mau i a Mākere ki te pāmu pīkaokao a ētahi o ōna whanaunga, ā, he roa te wā, kātahi anō a Mākere ka wareware ki a Hōne. 

Tamariki mā, he mea nui tēnei, te aroha ki te kararehe. Ki te whakatipu koutou i te kararehe, kāore koe e wareware i a ia, ahakoa he pīkaokao, he kurī, he poti, he pārera, he hōiho, he kau rānei, ka aroha tonu a ia ki a koe. 

He kōrero mō Tamahae

Nō Te Whānau-a-Apanui. 
Nā Nan Reid ngā pikitia. 

Ko Tamahae te tino toa, te tino tangata rongonui hoki o Te Whānau-a-Apanui. He toa ia ki te mau patu poto, ki te mau patu roa. Ko te taiaha te tino rākau a Tamahae. 

Ko Apanui-ringamutu tōna tipuna tāne, ko Kahukura-mihiata tōna tipuna wahine. Ko Tūkāki tōna pāpā, ko Te Rangiwhakapunea tōna māmā. Tokoiwa ōna tuākana, ko ia te pōtiki. 

Ka whānau te pāpā, ā Tūkāki, ka hoki a Kahukura-mihiata ki tōna ake kāinga ki te takiwā o Ngāti Kahungunu. Tērā anō te take i mahue ai i te wahine nei tōna tāne, ā Apanui-ringamutu. E ai ki ngā kōrero, i te wā i a Kahukura-mihiata e hapū ana i a Tūkāki, ka mauria atu e Awanui he pāwhera mangō hei kai māna. Kāore te wahine i kai, nō te mea he haunga. Ka whakairia te pāwhera rā e Awanui ki roto i te whata. I te pō, ka matekai ā Kahukura-mihiata, ka haere ki taua whata, ka kai i taua pāwhera mangō. Kāore hoki he kai kē atu, nō reira ka kāinga te pāwhera haunga rā. Ka puta mai a Awanui, ka kite i tana wahine e kai ana i te pāwhera. Ka kangaia e Awanui. Whakamā tonu atu a Kahukura-mihiata, ā, nō te whānautanga o Tūkāki, ka rere atu ki tōna ake kāinga. I reira ka kōhurutia a Kahukura-mihiata, he wahine rongonui tonu nō taua takiwā. Kāore i te tino mōhiotia he aha te take i kōhurutia ai. Mā wai rā e ngaki te mate o te tipuna wahine o Tamahae? 

Ka pakeke a Tamahae, ka mōhiotia e te katoa he toa ki te whawhai, Ka haere ki tēnā takiwā, ki tēnā takiwā, whawhai haere ai. I tae rawa ki Hauturu, ki te whawhai i te iwi o reira. Kua whakaritea e te iwi me ngaki te mate o Kahukura-mihiata. I mua o te haerenga o Tamahae ki Hauturu, ka kī iho ki ōna tuākana, "Kaua e haere ki te ngaki i te mate o tō tātau tīpuna kia hoki rawa mai au i Hauturu." 

Ngaro atu ana a Tamahae, ka riro ōna tuākana ki Ngāti Kahungunu. He aha te aha, patua ana mai te iwi totohe nei i tētahi wāhi ko Kaimātai te ingoa. Hoki rawa mai a Tamahae, e tangi ana te hunga i te kāinga, "Kāore rā he tangata i mahue iho ki te kāinga nei; rā kei Kaimātai e whārona ana." 

Ka pōuri a Tamahae kāore ōna tuākana i whakarongo ki a ia. Kua rua ngā mate hei ngakinga ināianei; tuatahi ko tō Kahukura-mihiata, tuarua ko tō ngā tuākana. 

Ka whakatika a Tamahae, ka kohikohi tāngata mō tana taua. Ka whakaaro me haere ia mā te Rāwhiti, mā Ngāti Porou; tērā pea he tangata kei taua takiwā hei whakanui, hei whakapakari i tana taua. Kāore i ngata tōna hiahia. Nā tētahi tangata, nā Kino o te Rāwhiti, i whakaatu ki ngā iwi o Ngāti Porou kei te haere pērā a Tamahae. Tae rawa atu a Tamahae, ka whakatika mai te iwi o te Rāwhiti ki te whawhai ki a ia. Kāore hoki te iwi o Ngāti Porou i te mōhio ki te take o te haere a Tamahae. Kua puta kē rā hoki te rongo o tōna wehi, o tōna toa ki te whawhai, nō reira ka pēnei te iwi rā kei te haere atu ki te whawhai ki a rātau. Mōhio tonu a Tamahae kāore ia e puta mā Ngāti Porou, nō reira ka hoki mai ki te kāinga, ki Te Kaha, kātahi ka ahu mā Ōpōtiki, mā Mōtū, ka puta i Maungatū, i Te Karaka. I reira ka tohutohu a Tamahae ki tana taua, ka whakahau hoki. I te ata, ka haere anō. 

Nā, ko te toa o Ngāti Kahungunu ko Kuriteko, nāna i patu ngā tuākana o Tamahae. Kua mōhio kē a Tamahae ki te tangata nei. ki tōna toa, ki tōna wehi hoki. 

Ka moemoeā a Tamahae i te pō i mua o te whawhai. Pēnei tana moe. He pare tona; kaua ia e mau ki tana taiaha kia wiri rawa taua pare.  

Ka tīmata te whawhai, ka tū a Tamahae i muri i tana taua. Ka tatari kia wiri tana pare, kore rawa. Ahakoa ka whakatika atu ia ki te whawhai, kāore e taea e ia te hiki tana rākau. Kātahi ia ka kite atu i a Kuriteko, e hinga ana te tāngata i tana taiaha. Ka tata haere mai a Kuriteko ki a Tamahae, ehara; ka wiri tana pare! Ka peke atu a Tamahae, ka whawhai rāua. He roa e whawhai ana, ka hinga a Kuriteko, ka rere te taiaha. Kātahi a Tamahae ka mea atu, "He noa taku taiaha ki te marahea." Kei te mōhio tonu u Tamahae ko Kuriteko taua tangata, ko te toa o Ngāti Kahungunu. Ka titiro ake a Kuriteko, ka karanga ake, "E tā, he marahea hoki au? Ko au rā tēnei, ko Kuriteko!" I tēnei kōrero, ka huri atu a Tamahae, ka patua a Kuriteko, mate rawa. 

Ka mate a Kuriteko, ka korara tōna iwi, ka oma. Kua ea ināianei ngā mate i haere nei a Tamahae ki te ngaki, arā, te mate o tana tipuna wahine, o Kahukura-mihiata, me te mate o ōna tuākana.  

Kāti tērā. Ā ētahi atu putanga pea o tēnei pukapuka ka kōrero anā ai koutou i ētahi atu o ngā mahi a Tamahae, te toa o Te Whānau-ā-Apanui.