Te Ao Putaputa

Ngā wāhanga o Te Marautanga o Aotearoa 

3 

Wāhanga 1 

Te Ao Putaputa 

4 

Wāhanga 2 

Te Whakahorohoro 

- Te Whare o Tūmatauenga 

6 

Wāhanga 3 
Tangaroa 

- Karakia ātahu 

- Ngāruru 

8 

Ngā rauemi tautoko 

10 

Tikanga ā-iwi 

Te Ao Hurihuri 

Te Wāhi me te 

Taiao 

Ngā Toi 

Ngā mahi a Te Rēhia 

Toi ataata 

Te Reo 

Ā-Tā 

Ā-Waha 

Tikanga ā-Iwi 

Te Wāhi me te Taiao 

5.1 

Ka whakamārama i ngā take e neke haere ai te tangata ki wāhi kē, me ngā putanga iho o ēnei nekehanga ki te tangata me te wāhi 

Whakapapa 

Mā te kaiako e whāngai ngā kōrero whakapapa ki te akomanga kia mārama ki ngā ākonga ko wai, a wai i roto i ngā kōrero mō Te Ao Putaputa me Niho Makuru. 

He pā harakeke 

He mahi takitahi 

Mai i ngā kōrero kua tukuna kua rangahaua e ngā ākonga mō Te Ao Putaputa ko tā te ākonga mahi he tā he tuhi hoki i te whakapapa o Te Ao Putaputa. 

Mā te ākonga e whiriwhiri i te āhua e whakaaturia ai te whakapapa o Te Ao Putaputa engari ko te whāinga kia 4 ngā reanga o raro iho i a Te Ao Putaputa e whakaatuhia ana. 

kia kotahi hoki te rerenga kōrero mō

Ngā Toi 

Ngā Mahi a te Rēhia 

6.1 

Ka tūhura, ka whakamahi, ka whakawhanake mōhio, ka whakamārama i tā te tinana me te reo whakatau i roto i ngā horopaki huhua. 

He whakaari 

Mā te kaiako ngā ākonga e whakarite mō ngā whakahaere o te whakaari. Me mātua mōhio ngā ākonga ki te pūrākau me ngā kōrero āpiti mō Te Ao Putaputa me Niho Makuru (whakamahia te pukapuka hei hāpai i ngā kōrero). 

Mā te kaiako anō e tohu ko wai kei ngā rōpū, ā, mā ngā ākonga rātou anō e whakarite. Me whakatauira te kaiako i ngā momo āhuatanga o te whakaari (ngā nekehanga, te tinana, ngā piki me ngā heke o te reo kawe, ngā kare-ā-roto). 

Mahi ā-rōpū 

Me rima, ono rānei ngā ākonga kei ia rōpū (mā te kaiako e whakarite). 

Me āta whakarite ngā ākonga i te tuhinga kōrero mā tēnā, mā tēnā kiripuaki. 

Me āpiti hoki i ngā tikanga me ngā āhuatanga o te whakaari kua tohua e te kaiako, kia kapo i te aro o te kaimātakitaki. 

Te Reo 

Ā-waha 

Aheinga reo 

6.1 

Ka whakapuaki i te reo Māori ake nei hei whakaahua pikitia ā-kupu 

He Tautohetohe 

Arahina ngā ākonga kia mārama pai rātou katoa ki ngā tikanga me ngā āhuatanga o te tautohetohe. Kia pai tā rātou whakarite, me whakahaere te kaiako i ētahi akoranga o te whakaraupapa i ngā whakaaro me ngā kaupapa matua ki ngā wāhi tika o te tautohetohe. 

Ngā whakaritenga 

Whakaritea ngā rōpū kia 3 ngā ākonga ki ia rōpū. Mā te kaiako hoki e tohu ko wai kei te rōpū whakaae, ā, ko wai kei te rōpū whakahē.   

Mahi takitoru – tautohetohe 

Kaupapa kōrero: “Me noho a Te Ao Putaputa ki Opape, kia mau tonu tana hononga ki tōna ūkaipō” 

Me whakarite ngā ākonga i ngā take e 3 e hāngai ana ki ō rātou whakaaro me tō rātou tū ki te whakaae, whakahē rānei i te kaupapa kōrero. Mā te kaiako ngā tautohe e whakawā me te kōwhiri i te toa o ia tautohe. 

Tikanga ā-Iwi 

Te Ao Hurihuri 

5.1 

Ka whakamārama i te whakaawenga o ngā tūāhua o mua i ngā hononga i roto, i waenga hoki, i te rōpū, me te haere tonu o ēnei whakaawenga. 

 Te Whare o Tūmatauenga 

Me whakaatu, me whakaako hoki te kaiako i ngā momo nekehanga kei tēnei ataata ki ngā ākonga. Whakamāramahia te tikanga o te mau rākau, ā, tukua ngā ākonga ki te rangahau i ētahi atu tikanga. 

Me ako ngātahi ngā ākonga me te kaiako i ētahi nekehanga mai i tēnei ataata, ā, mā te kaiako ngā ākonga e ārahi kia tika ai tā rātou whakamahi me te karawhiu. 

Rangahau – mahi-ā-rōpū (4-6 tauira) 

Ākona ngā nekehanga o te mau rākau mai i ngā ataata e rua. Whakaritea tētahi whakaaturanga ā-rōpū. Me āpiti ngā āhuatanga kei raro iho nei: 

• Kia 4 katoa ngā nekehanga rerekē 
• Kia kotahi te kaiarataki 
• Kia tika, kia mārō te tū ki te whakatauira. 

I te mutunga, me whakaatu ia rōpū i tana whakaari poto ki te katoa. 

Ngā Toi 

Toi ataata 

4.1 

Ka whakawhanake ariā, ka whakapakari pūkenga, ka whakamārama, ka whai māramatanga te ākonga mā te tūhura me te whakamahi i ngā hua o ngā rawa, rawa tā, me ngā taputapu 

Te Whakahorohoro/ngā pakanga tawhito 

Whakamāramatia ki ngā ākonga ngā tikanga me ngā āhuatanga o Te Whakahorohoro/ngā pakanga tawhito (Mā te kaiako anō Te Whakahorohoro/ngā pakanga tawhito e rangahau kia pai ai tana whāngai ki ngā ākonga). 

Ko te tūmanako, kua tupu ētahi whakaaro, ētahi pātai pakirehua i ngā ākonga. Tukuna rātou kia whakawhānui ake i ā rātou mōhiotanga o Te Whakahorohoro/ngā pakanga tawhito. 

Mahi takitahi – Mahi toi auaha 

Me whakaputa te ākonga i tētahi mahi toi e whakaatu ana i ōna whakaaro mō Te Whakahorohoro/ngā pakanga tawhito. Whakaarohia (ki ōna ake māramatanga) ngā wāhanga katoa o taua wā. Ngā tāngata, ngā taputapu, te wāhi me ērā momo āhuatanga katoa. Kōwhirihia tētahi āhuatanga whakaputa mai i te rārangi kei raro iho nei: 

• He tānga pakiwaituhi (Procreate) 
• He peita (kānawehi) 
• He rārai uku 
• He tā ki te pepa mā te pene 
• Me tāpiri ētahi kōrero hei whakamārama i ō mahi. 

Te Reo 

Ā-Tinana 

Aheinga Reo 

6.2 

Ka whakamahi i ngā āhuatanga katoa o te reo me te tinana hei whakatau tika i ngā take, hei whakawhitiwhiti whakaaro, kare ā-roto, me te mōhiohio. 

Te whakarite i a koe anō mō te pakanga 

Mā te kaiako ngā ākonga e whakarite mō ngā tūmahi o tēnei wāhanga. Ko te tūmanako, kua whai māramatanga ngā ākonga katoa ki ngā āhuatanga o Te Whakahorohoro. Ināianei, ko tā te ākonga mahi he tuhinga, he kōrero-ā-waha e whakaatu ana i ōna whakaaro me ōna kare-ā-roto mehemea ko ia tētahi o ngā toa e whawhai, e whakataetae ana ki Te Whakahorohoro. 

Anei te kāpeka: 

“Kua tae mai te whakataetae nui whakaharahara o te ao – Te Whakahorohoro. Kua oho moata koe, ā, e whakarite ana koe ki te pakanga i ngā toa, ngā waewae kai pakiaka o ngā iwi me ngā hapū katoa o Te Tai Rāwhiti. Ko Niho Makuru tō hoariri tuatahi. Ko tā kōrua wero tuatahi ko te whātōtō. Ko ia tonu te toa aumangea o tēnei wāhanga o te whakataetae mō ngā tau e 3 kua hori … 

He tuhinga auaha – He toa tū taua 

Ko koe tētahi o ngā toa e whakarite ana ki ngā whakataetae o Te Whakahorohoro. Ko tā te ākonga mahi, he tuhi i tētahi kōrero auaha ānō nei ko ia tētahi o ngā toa o te whakataetae. Kōrerohia mai ngā rautaki ka whakamahia e koe, ō kare-ā-roto me ngā whakaaro e huri haere ana. 

Te kōrero-ā-waha 

Whakatinanahia ngā kōrero o tāu tuhinga ki te akomanga. Kuhuna e koe te ao o te kiripuaki. Whakaatuhia ōu kare-ā-roto me ōu whakaaro mā te whakarerekē i tō reo-ā-waha, ā-tinana anō hoki. 

Tikanga ā-Iwi 

Te Whakaritenga Pāpori me te Ahurea 

4.2 

Ka whakamārama i ngā take me ngā huarahi e tukuna iho ai e te takitahi me ngā rōpū, ō rātou ahurea, ō rātou tuku ihotanga, kia mau pūmau. 

He tikanga o tōu ake iwi mō Tangaroa me te moana 

Mā te kaiako tēnei kaupapa me ētehi atu kōrero mō ētahi tikanga e hāngai ana ki a Tangaroa. Tukuna ngā ākonga ki te rangahau i ētahi momo tikanga nō tō rātou ake iwi/rohe e pā ana ki a Tangaroa. 

kai/kaukau/entering Tangaroa. Research what their iwi does in comparison to that of Te Whakatōhea and discuss why these things are put in place. 

Kōrero whakamārama - Profile (Canva /panahiko/prezi) 

He mahi Takitahi 

Rangahau ētahi tikanga nō tōu ake iwi mō Tangaroa me te moana. 

Me whai whakaaro ngā ākonga ki: 

• ngā tikanga o te kuhu ki te moana 
• ngā tikanga kohi kau 
• ngā tikanga tapu me te moana/Tangaroa 
• ngā momo karakia ka tākina ki a Tangaroa. 

Whakaemihia ngā kōrero katoa kua rangahau, ā, me āpiti ō whakaaro mō ngā tikanga katoa. Me whakaputa ngā kohinga kōrerokōreromā tētahi panahiko, mā tētahi pānui whakaahua rānei. 

Torohanga: Whakatairitea ngā tikanga nō tō iwi ki ngā tikanga o Te Whakatōhea. He aha ētahi āhuatanga ōrite, he aha ētahi āhuatanga rerekē? 

Ngā Toi 

Toi Puoro 

6.1 

Ka tūhura, ka whakauru hangarau, ka whakawhanake, ka tautohu i ngā tūmomo mahi puoro e rata ana ia; i ōna mōhio ki te ia o te puoro; i ngā rerekētanga o ngā oro waiata me ngā tūmomo taonga puoro. 

Ngā pūoro nā Tangaroa 

Whakawhārikihia ētahi kōrero mō ngā momo taonga puoro nā Tangaroa. Whakaarohia, ā, āta wānangahia (ā-akomanga) ngā momo puoro e mōhiotia nei e rātou mā te ohia manomano. Whakaritea ngā ākonga ki ngā rōpū takiwhā, ā, tukuna ia rōpū ki te rangahau i tētahi o ngā taonga puoro kua tautohua ki te ohia manomano. 

Torohanga: Mēnā e taea ana (mehemea kei a koe, tō kura rānei ētahi taonga puoro) tukuna ngā ākonga ki te āta whakatangi. Whakaakona me pēhea te whakatangi, he aha hoki ngā tikanga i mua i te whakatangi. 

Mahi rangahau – He rōpū takiwhā 

I roto i ngā rōpū, rangahaua te puoro kua tohua e te kaiako. Me whai whakaaro ngā ākonga ki ēnei pātai: 

• He aha te ingoa mō tēnei puoro? 
• He pēhea te whakamahi? 
• I pēhea te whakamahi i ngā rā o mua? 
• Ka pēhea te whakamahi i ēnei rā? 
• Ka kite ki hea i ēnei rā? 

Me tuku ngā kōrero mō tō puoro ki te akomanga katoa. Me 1-3 te roa o ngā kōrero e hāngai ana ki tō taonga puoro. 

Te Reo 

Ā-Tā 

Puna Reo 

6.1 

Ka whakaaro nuitia ngā pūkenga ka whakamahia e te kaituhi, e te kaitā e rangona ai tōna ake wairua tuhi, wairua tā rānei. 

Ngā karakia haumaru wai 

Mā te kaiako tēnei kaupapa me ētahi whakamārama mō te tapu o te karakia, ngā āhuatanga o te karakia me te wai e whāngai ki ngā ākonga. Me rangahau ngātahi te kaiako me ngā ākonga i ētahi o ngā tikanga karakia, kia rite pai ai ngā ākonga ki ngā tūmahi e āpiti nei. 

He tuhi karakia 

Mahi takirua 

Mai i ngā kōrero kua puta i te kaiako, kua rangahaua rānei, me tuhi ngā ākonga i tētahi karakia poto mō te noho haumaru ki a Tangaroa. Me āta kōwhiri i ngā kupu e hāngai ana ki te ia, me te wairua e hiahiatia nei e rātou te tuku.