Skip to main content
thumbnail-NMM1802-Nga-Korero-Taniwha-o-Ngati-Manawa-TSM.png

Ngā kōrero Taniwha a Ngāti Manawa

PUKAPUKA

Ngā Kōrero Taniwha a Ngāti Manawa 

Ngāti Manawa 

Ko te kohinga kōrero nei ka hāngai kau ana ki ngā Uri o te Iwi, o iwi kē atu e whai nei i ngā pakiwaitara taniwha. Ahakoa ko wai te kaiako ka mōhio tonu ia ki tētahi pūrākau taniwha. Ko tētahi painga o tēnei kohinga he whakaatu i te whaitake o ngā kōrero tuku iho pēnei i ngā pūrākau taniwha ki tētahi iwi me ōna uri. 

Tonoa ngā kape o te pukapuka mai i Down the Back of the Chair

Nōu Te Pō: MOE50372

E Ngē! Pekepeke E!: MOE50370

Kia Hiwa Rā: MOE50371

Karangangia atu!: MOE50373

<img src="/images/decorative.jpg" alt"" />

He kōrero whakataki 

Ko ngā taniwha e whā ko: 

Murupara 

I ahu mai te ingoa o te taone e nōhia nei e mātou a Murupara, i te taniwha e mōhiotia nei ko Murupara. Hai kaitiaki ki a mātou hai mōkai. He kaitiaki tamariki nohinohi-he kauhoe ngātahi me ngā Uri ki roto i te awa o Rangitaiki. I tētahi rā ka waipuke te awa tē kitea a Murupara mai i taua rā. Ka āta rapua, ka kimihia auare ake. He ngākau mahaki, arohaina e te iwi. 

Hineaiwhārona 

Ko Hineaiwhārona te māmā, te kaitiaki o ngā tuna ki tā Ngāti Manawa kōrero tīpuna. Ko tāna he tiaki he turaki hinaki ina hopukina āna pēpē. E ai ki ngā kōrero he rerekē rawa atu tōna āhua, ā, ko ngā tohutohu a tīpuna mā inā hopukina ia-tukuna ora ai kia kī ai te hinaki hai ngā rangi ka whai ake. He wairua haututū, he kaitiaki anō tēnei taniwha. 

Ngārangihangu

Ko Ngārangihangu, he taniwha whakamā, ka puta noa i ngā pō. Hai te awatea huna ai ki roto repo. E ai ki ngā kōrero tuku iho, i toromi tētahi tamaiti ki roto repo i te wā o te whawhai ana kua huri hai taniwha.

Pekepeke

Ko Kokotaure he taniwha kai tangata, he kaiwhakamataku i te iwi i tōna wā. Nā te rarahi o te tangata i hinga i a ia i whakaritea e te iwi he ope taua hai pakanga atu ki a ia. E rua kē ōna mahunga, ā, ka tarapeke tētahi toa ka tapahia tētahi mahunga. Ka tarapekepeke haere te taniwha nei-ka tapaina ko Pekepeke. 

Kua titoa he waiata motuhake mō ia taniwha. 

Koinei ngā aratohu hei whakamahi me ngā pukapuka e whā e pā ana ki ngā pūrākau taniwha o Ngāti Manawa. Ko tētahi painga o tēnei kohinga he whakaatu i te whaitake o ngā kōrero tuku iho pēnei i ngā pūrākau taniwha ki tētahi iwi me ōna uri.

 | 

Te whakapapa o ngā pūrākau 

Nō Ngāti Manawa ngā taniwha e whā nei, ā, e hono ana ēnei kōrero ki te taiao o Ngāti Manawa, ka mutu, e pā kau ana ki te rohe e nōhia nei e mātou.: 

Ko te ana o Murupara, kei te awa o Rangitaiki 

Pem Bird - Murapara 1-2 on Vimeo 

 

Pem Bird - Murupara 2-2 on Vimeo 

 

Ko ngā awa i kauria e Hineaiwhārona – ko te Rangitaiki me te awa o Whirinaki, 

Pem Bird - Hineaiwhārona on Vimeo 

 

Ko te repo o Ngarangihangu, 

Pem Bird - Ngarangihangu on Vimeo 

 

Ko te puke o Pekepeke hoki. 

Pem Bird - Pekepeke 1-3 on Vimeo 

Pem Bird - Pekepeke 2-3 on Vimeo 

Pem Bird - Pekepeke 3-3 on Vimeo 

Ngā pukapuka

E whā ngā pukapuka rahi kua tuhia, tētahi pukapuka mō tēnā tāniwha, mō tēnā taniwha. Ko tō Ngāti Manawa reo anō te reo i tuhia ai i runga anō i te hiahia kia kitea e ngā uri o tēnei iwi ōna ake kōrero, tōna anō mita me ētahi ō ōna anō kīwaha. 

He pai ēnei pukapuka mō te pānui ngātahi, pānui takitahi rānei. Kei ia pukapuka he whakamārama poto me ētahi pātai hei arataki noa i te kaiako i te wā o te pānuitanga me ngā ākonga. Ko te raupapatanga o ēnei pātai he ariā motuhake, me kī he whakaaro pohewa i ahu mai i te taiao tonu o Ngāti Manawa. 

Anei tā te kaituhi whakamārama. 

Kāre ngā wāhanga o te poutaha, Pohe, Rohe me Tohe, hei whai tūturu mā te pouako, engari, he āwhina noa. 

Ko te hiahia noa, kia whakatakoto i te pātai hei wero i te hinengaro, hei āta wetewete i ngā kōrero kua tuhia, hai whakawhitinga kōrero mā ngā Uri, ā, hei whakawhānui kōrero. 

Kuputaka

Kupu

Whakamārama

Kua eke te kohu o Pekepeke

he tohu ua

tamukaraka

tangata whakaaro kore, roro kore

haupapa ake

whakaeke, tomokia

konakona o te utu

reka o te utu

perēne

plan/mahere rautaki

torohē

whakaekeeke, tomokia

kumamatanga

mōunu

ika-a-Whiro

he toa tautōhito

perēne kerewa

mahere/rautaki whai hua, whai kiko

urumaranga a Tū

te māpu whakaeke, te ope tauā

akitungia

karapotitia te hoariri, poroa te kakī

rīmene

he momo tuna. Ko ia te kaiporoporoaki ki ngā tuna ka wehe ki Tongatapu, ko ia hoki te kaipōhiri ki ngā pēpē ka hoki mai i Tongatapu

parapainga

painga

haunene

hoihoi

pārore

whakatā

He ngohe mō ngā pukapuka e whā 

He ngohe hei whakamahi mā te kaiako i te taha o tēnā pukapuka, o tēnā pukapuka nei. 

  • He Ngohe Whakaraupapa 
  • Ngā Āhuatanga o te Taniwha 
  • Te Whakakī Āputa 

Taumata:      1–3 Te Marautanga o Aotearoa 

Wāhanga Ako:    Reo Māori, Reo Matatini, Tikanga ā-Iwi 

Whāinga Ako:     Te Reo Māori 

 

(ĀR) Āheinga Reo 
- Ka tautohu i ngā kōrero matua 
- Ka kōrero ōkawa, ka ū ki te kaupapa, ā, ka whakamahi i ngā kupu e tika ana mō te horopaki 
- Ka tārua i te pūrākau rongonui kua rangona kētia kia tika te raupapa, kia wairua hihiko anō ngā kōrero 

(PR) Puna Reo 
- Ka whakawhiti i tana mōhiotanga tātaki kupu ki ngā kupu hou 
- Mā te whakaharatau rawa ka tika te tuhi i ēnei kupu  

(RR) Rautaki Reo 
- Ka āta titiro ki te horopaki ki te kimi i te tikanga o ngā kupu hou 

Whāinga ako: Tikanga ā-Iwi 

Taumata 2 – Te Ao Hurihuri 

Ka whakamārama i ngā take me ngā huarahi e whakaaro nuitia ai e te tangata ngā wā o mua. 

Taumata 3

Ka whakamārama i te whakaawenga o ngā whakaaro me ngā mahi a te tangata i te oranga o ētahi atu i ngā wā o mua. 

He ngohe tauwhānui 

He Ngohe Whakaraupapa 

Whakaraupapahia ngā rerenga kōrero e whai ake nei. Tapahia i ia wāhanga, kātahi ka whakaraupapa ai kia hāngai ki ngā kōrero i te pukapuka Kia Hiwa Rā. 

Ngā Āhuatanga o te Taniwha 

Whakakīia te mahere i raro iho nei. Tāngia he pikitia, tuhia he rerenga kōrero rānei hei whakaatu i ngā āhuatanga o te Taniwha.  

Te Whakakī Āputa 

He tuhinga tēnei nō Kia Hiwa Rā.  E ngaro ana ētahi o ngā kupu i ngā rerenga kōrero. Ko tāu ana mahi, ka whiriwhiri ko tēhea te kupu e ngaro ana. Kua hoatu ngā kupu hai āwhina i a koe. 

He ngohe mō ia pukapuka ake 

He ngohe hei whakamahi mā te kaiako i te taha o tēnā pukapuka, o tēnā pukapuka nei. 

 

Torohia te pouaka "Mō te rauemi" ki raro nei e kite ai ngā rauemi hāngai:

  • He-Ngohe-Whakaraupapa (.pdf)
  • Ngā-Āhuatanga-o-te-Taniwha (.pdf)
  • Te-Whakakī-Āputa (.pdf)

 

Taumata:      1–3 Te Marautanga o Aotearoa 
Wāhanga Ako:    Reo Māori, Reo Matatini. Tikanga ā-Iwi 
Whāinga Ako:     Te Reo Māori 

Taumata 2 

(ĀR) Āheinga Reo
- Ka tautohu i ngā kōrero matua
- Ka kōrero ōkawa, ka ū ki te kaupapa, ā, ka whakamahi i ngā kupu e tika ana mō te horopaki 
- Ka tārua i te pūrākau rongonui kua rangona kētia  kia tika te raupapa, kia wairua hihiko anō ngā kōrero 

(PR) Puna Reo 
- Ka whakawhiti i tana mōhiotanga tātaki kupu ki ngā kupu hou 
- Mā te whakaharatau rawa ka tika te tuhi i ēnei kupu  

(RR) Rautaki Reo 
- Ka āta titiro ki te horopaki ki te kimi i te tikanga o ngā kupu hou 

    Taumata 3 

    (ĀR) Āheinga Reo - Ka whakamārama i ngā whakaaro me te wairua o tētahi tuhinga, tuhinga ataata, whakaari rānei. 

    (PR) Puna Reo - Ka tautohu, ka matapaki i ngā momo kupu maha (hei tauira:  kupu taurite, kupu tangirite, kupu tauaro, kupu huarite, kīwaha …) 

    (RR) Rautaki Reo - Ka mōhio hoki me pēhea te whakatakoto i te kōrero, i te kupu kia hāngai, kia tika te raupapa 

    Tikanga ā-Iwi 

    Taumata 2 – Te Ao Hurihuri 

    Ka whakamārama i ngā take me ngā huarahi e whakaaro nuitia ai e te tangata ngā wā o mua. 

    Taumata 3 

    Ka whakamārama i te whakaawenga o ngā whakaaro me ngā mahi a te tangata i te oranga o ētahi atu i ngā wā o mua. 

    Hangarau Matihiko 

    He Whakaaro Rorohiko – Whakatupuranga 1 

    Ka wetewete tētahi tūmahi rorohiko-kore ki ētahi tohutohu tika, tohutohu mārama, me kī, kia māmā ngā tohutohu (whakaaro hātepe). Ka taea te tuku tohutohu, ka tautohu mēnā kei te hē, ā, ka whakatika ai (te patuiro). Mā tēnei mahi e whakaatu ka taea e rātou te whakamahi i ō rātou pūkenga whakaraupapa hei wetewete i tētahi tūmahi ki ōna tohutohu iti nei. 

    Ngā Hononga kē atu 

    Te Ara – te hopu tuna

    Behind the Scenes – Preparing a hīnaki (eel trap) for an exhibition 

    Mō te rauemi

    Tonoa ngā kape o te pukapuka mai i Down the Back of the Chair

    Nōu Te Pō: MOE50372

    E Ngē! Pekepeke E!: MOE50370

    Kia Hiwa Rā: MOE50371

    Karangangia atu!: MOE50373

    Wāhanga Ako: Te Reo Māori Tikanga ā-Iwi 

    Taumata: Taumata 1, Taumata 2, Taumata 3, Taumata 4

    Kaupapa: Te Aho Ngārahu 

    Ngā rawa kei tēnei rauemi: