Hihiri Ake

Tikanga ā-iwi

Te Ao Hurihuri

Te Wāhi me te

Taiao

Ngā Toi

Toi Ataata

Ngā Mahi a te

Rēhia

Te Reo

Ā-Tā

Ā-Waha

Hangarau

Ngā Āhuatanga o te

Hangarau

Te Whakaharatau

Hangarau

Tikanga ā-Iwi

Te Wāhi me te Taiao

3.2

Ka whakamārama i ngā take me ngā huarahi e whakaatu ai te tangata i tōna hononga ki tētahi tino wāhi, ki tētahi tino taiao.

Orokeu rāua ko Oronaino

Mā te kaiako e tuku ētehi kōrero mō Orokeu rāua ko Oronaino ngā kaitārai o te waka o Tākitimu nō Hāmoa. Ka noho takirua ngā ākonga ka wānanga i ēnei pātai:

·         He aha i tāraitia ai te waka o Tākitimu e tēnei tokorua?

·         Ko wai rāua ki a Whātonga?

·         He aha te ingoa tuatahi i tapā ki runga i te waka o Tākitimu?

·         Ka poroa te rākau, he aha te ingoa i tapā ki runga i ā ia? 

·         Nā te aha i mate ai te tokorua nei?

·         I ahatia te waka i te matenga o te tokorua nei?

He whakaaturanga (Powtoons)

He mahi takirua

Ko tā te ākonga mahi he hanga whakaaturanga “Powtoons” e whakamārama ana i ngā whakautu ki ngā pātai kua wānangahia. Kia rima meneti te roa.

Mehemea kāore i tō kura te Powtoons mā te kaiako te huarahi whakaaturanga e whiriwhiri.

Ngā Toi

Ngā Mahi a te Rēhia

6.

Ka tūhura, ka whakamahi, ka whakawhanake mōhio, ka whakamārama:

i tā te tinana me te reo whakatau i roto i ngā horopaki huhua.

Arutanga rāua ko Kare

Ko tā te kaiako mahi he tuku i ngā ākonga kia rangahau i ngā kōrero mō Arutanga te tamaiti a Whātonga me tōna tino hiahia ki te kāpene i te waka o Te Manu Karere.

I mōhio tonu a Arutanga kāore tōna pāpā e whakaae engari, ka tuku a Arutanga i tana wahine a Kare ki tōna pāpā mō te pō. Ka hoki mai a Kare i te ata me te whakaae mai a Whātonga kia tū a Arutanga hei kāpene mō te waka. He waka hourua te waka nei. Ka whakatere te waka i Te Moana Nui a Kiwa, ka tapā te ingoa i taua wā ko Te Pori o Kare, hei whakaatu i te ātaahua o Kare.

He tito waiata

Mahi takitoru

Mai i ngā kōrero kua rangahaua e te ākonga mō Arutanga rāua ko Kare, ko tā ngā ākonga mahi he tito i tētehi waiata ā-ringa e whakamārama ana i ēnei kōrero tuku iho.

Kei ngā ākonga te kōwhiringa mō te momo waiata ā-ringa ka titoa e rātou, te taki, te rere, ngā whiti, ngā kupu me ngā ringa.  

Hangarau

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

4.2

Ka mārama ki ngā hua o te whakawhitiwhiti kōrero i waenganui i te hapori me te ao whānui.

Tangiia rāua ko Tūtapu

Mā te kaiako ngā kōrero taukumekume me ngā kōrero pakanga a Tangiia rāua ko Tūtapu e tuku ki ngā tauira, ka noho te akomanga ki te āta wānanga i ngā kōrero mō te tokorua nei.

·         Ko wai a Tangiia?

·         Ko wai a Tūtapu?

·         He aha i riri ai a Tūtapu ki a Tangiia?

·         He aha i tapaina ai ko te ingoa o te waka i taua wā ko Te Tika a Te Tuahine?

·         I tae te waka nei ki tēhea moutere?

·         He aha i tapaina ai ko Te Takipu hei ingoa mō te waka?

·         Ko wai a Karika?

·         Ko wai i pakanga ki ā Tūtapu?

·         Ko wai i kōhuru i a Tūtapu?

Tuhinga whakataurite (comparative writing)

He mahi takitahi

Ko tā te ākonga mahi he tuhi i tētehi tuhinga whakataurite e āta whakataurite ana i te nuinga o ngā kōrero mō Tangiia rāua ko Tūtapu ki tētehi kōrero, pakiwaitara, pūrākau e rata ana te ākonga. Me whai whakaaro te ākonga ki tētehi pakiwaitara, kōrero rānei e āhua rite ana ki ngā kōrero mō Tangiia rāua ko Tūtapu, ka whakatauritehia ngā kōrero e rua.

Me whakamārama e te tauira ngā āhuatanga e whitu e rite ana i waenganui i ngā kōrero e rua.

Te Reo

Ā-Tā

Rautaki Reo

4.5

Ka whakamahi i ētahi rautaki rangahau mō te huhua o ngā take.

Te ingoa o te waka o Tākitimu

Mai i ngā kōrero i wānangahia e te akomanga mō Tangiia rāua ko Tūtapu. Mā te kaiako ngā ākonga e tuku ki te rangahau i ngā kōrero mō te ingoa o te waka o Tākitimu me te take i tapaina ko taua ingoa ki runga i tērā waka.

He mahi rangahau

Mahi takitahi

Mai i ngā pūkenga rangahau kua whakatauirahia mai e te ākonga, ko tā te ākonga mahi he rangahau i te tikanga o ētehi ingoa o ngā tāngata tata ki a rātou:

·         Kia 3 ngā tāngata nō tōna whānau.

·         Kia 3 ngā tāngata nō tōna kura.

·         Kia 2 ngā tāngata rongonui.

·         Kia 2 ngā kaumatua.

Ka haere te ākonga ki te uiui ki te rangahau rānei i ēnei tāngata, ka hoki mai me te āta whakamārama i te take i tapaina ai ko aua ingoa ki runga i ā rātou.

Tikanga ā-Iwi

Te Ao Hurihuri

3.3.1

Ka whakamārama i te whakaawenga o ngā whakaaro me ngā mahi a te tangata i te oranga o ētahi atu i ngā wā o mua.

Tamateaarikinui rāua ko Toto

Ko tā te kaiako mahi he whakatakoto i ngā kōrero mō Tamataearikinui rāua ko Toto.

He kōrero he titiro hoki ki ō rāua momo me ō rāua āhua.

He tuhi whakaari 

He mahi takirua

Mai i ngā kōrero kua wānangahia e te akomanga mō Tamateaarikinui me Toto, ko tā ngā ākonga mahi he tuhi i tētehi whakawhitinga kōrero.

Ko tētehi ākonga ko Tamateaarikinui, ko tētehi ākonga ko Toto.

Mā rāua e whiriwhiri te horopaki me te kaupapa, ko te mea nui ka rongo ngā kaimātakitaki i te wairua o Tamateaarikinui rāua ko Toto i roto i te whakaari. 

Ngā Toi

Toi Ataata

4

Ka whakawhanake ariā, ka whakapakari pūkenga, ka whakamārama, ka whai māramatanga te ākonga: mā te tūhura me te whakamahi i ngā hua o ngā rawa, rawa tā, me ngā taputapu;

Rongokako rāua ko Muriwhenua

Ko tā te kaiako mahi he āta whakamārama i ngā kōrero mō Paoa rāua ko Rongokako me te whakataetae i tū mō te ringa mārena o Muriwhenua.

Mutu ana ngā whakamārama a te kaiako, ka huri ngā ākonga ki te ngohe.

Pikitia taiao (landscape drawing)

Mahi takitoru

Mai i ngā kōrero kua tīpakohia e te ākonga mō Paoa rāua ko Rongokako, ko tā te ākonga mahi he tā i tētehi pikitia taiao A1 te rahi e whakaemi ana, e whakaatu ana, e whakapikitia ana i ngā kōrero mō te tokorua nei.

Hangarau

Te Whakaharatau Hangarau

5.2

 Ka tātari i ā rātou mahere hoahoa me ngā mahere hoahoa a ērā atu ki te:

• tautohu i ngā whakatakotoranga pai ake;

• kōwhiri i ngā rawa e tika ana;

• whakarite i te hātepe

Tamatea Ure Haea rāua ko Ihuparapara

E ai ki te kōrero he maha ngā wahine a Tamatea Ure Haea (Tamateapōkaiwhenua), ko Ihuparapara te whaea o Ranginui, te tuākana o Iwipupu engari te teina o Moanaikauia. E ai ki te kōrero, katoa ēnei wahine he hoa rangatira ki a Tamatea Ure Haea, he tuakana teina hoki rātou.

Mai i ēnei wahine i takea mai ko ētehi o ngā tino iwi o te iwi Māori.

Ko tā te kaiako mahi he tuku i ngā tamariki ki te rangahau i ēnei kōrero, whakapapa.

Whakapapa

He mahi takitahi

Ko tā te ākonga mahi he tuhi i tētehi rākau whakapapa e whakaatu ana i te whakapapa o Tamatea Ure Haea (Tamateapākaiwhenua)

E rua whakapaparanga ki runga, e toru whakapaparanga ki raro. Ka whakaingoa, ka whakamārama i ngā tāngata katoa kei te mahere nei.

Te Reo

Ā-Waha

Āheinga Reo

6.2

Ka whakapuaki whakaaro mō ngā kaupapa, mō ngā ariā matua hoki o aua kaupapa, kia pai ai te whakatakoto tohetohenga, taunakitanga rānei hei whakaū i te whakaaro

Ranginui (1) rāua ko Kurapori

Ko tā te kaiako mahi he whāngai i ētehi kōrero mō Kurapori te wahine a Ranginui, te tamāhine a Te Mate-a-moa, ka taea hoki e te kaiako te tuku i ngā tamariki ki te rangahau i ētehi kōrero mō Kurapori.

Ka tahuri ki te ngohe.

He tuhi rīpoata

Mahi takitahi

Ko tā te akonga mahi he tuhi rīpoata o tētehi āhuatanga i pā ki a Kurapori, ka tū ka pānui ki te akomanga.

Tikanga ā-Iwi

Te Ao Hurihuri

4.2

Ka whakaahua i ngā huarahi e tuhia ai, e maumaharatia ai ngā mahi o mua

Mangatawa me Maungamana

I runga anō i ngā kōrero huhua mō te kaupapa nei e iri ana ki te ipurangi, ko tā te kaiako mahi he tuku i ngā ākonga kia rangahau ā-ipurangi i ngā kōrero mō ngā maunga nei. Ka whakaemi i ngā kōrero ka kitea e rātou.

He hanga pukapuka mā te Storybird

He mahi takirua

Ko tā ngā ākonga mahi he hanga me te tuhi i tētehi pukapuka e whakamahi ana i te taupānga Storybird.

Ko tā te ākonga mahi he whakapakiwaitara i ngā kōrero kua rangahaua e rāua. Mā te tokorua te taumata me te tau o te pukapuka e āta whiriwhiri.

Ngā Toi

Toi Ataata

4

Ka whakawhanake ariā, ka whakapakari pūkenga, ka whakamārama, ka whai māramatanga te ākonga: mā te tūhura me te whakamahi i ngā hua o ngā rawa, rawa tā, me ngā taputapu; i ngā mahi o te whiriwhiri tukanga rawa tā, me te tautohu taputapu; mā te whakamahi i ngā tukanga me ngā rawa tā a te kaito

Pāpāmoa

Ko tā te kaiako mahi he whāngai i ngā kōrero tuku iho mō Pāpāmoa ka wānanga i ēnei pātai:

·         Ko wai ngā kaitiaki o Pāpāmoa?

·         Ko wai i noho ki reira?

·         He aha te tino painga o te maunga o Pāpāmoa?

·         He aha ētehi kōrero tuku iho mō te wāhi nei?

He hanga tāraitanga

Mahi takitoru

Mai i ngā kōrero kua wānangahia e ngā ākonga mō Pāpāmoa, ko tā ngā ākonga mahi he hanga i tētehi tāraitanga o te maunga kia rite nei tōnā āhua ki ngā wā o mua, i te wā o Whaene me Kahungunu.

Hangarau

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

4

 Ka whakamahia he mahere,

ka whakamātauria kia kitea:

• te whanaketanga;

• te tōtika o te mahi.

4. Ka whakahiatotia ngā pūkenga ā-ringa, ā-hinengaro, taha auaha anō hoki.

5. Ka whakamātauria te hua i runga anō i te āhua o te hiahia me te urupare a ngā kiritaki.

6. Ka mārama ki te whakahaere o ngā pūnaha hangarau

Pukewhānake

Mā te kaiako ngā kōrero mō te Pā o Ranginui(1) e whakamārama, māna ētehi kōrero mō te pā tūwatawata e whakamārama.

Te Pā o Pukewhānake

He mahi takitahi

Mai i ngā kōrero kua wānangahia, kua rangahau e te ākonga mō Pukewhānake, ko tā te ākonga mahi he hanga mā te hangarau me te rorohiko i te Pā o neherā o Pukewhānake. Ka whakamahia e te ākonga ngā taupānga me ngā hoahoa hōtaka e tika ana ki te hoahoa i te Pā o Pukewhānake.

Te Reo

Ā-Tā

Rautaki Reo

5.6 Ka whakamahi i ngā āhuatanga maha o ngā momo reo tuhi hei whakaniko i ngā tuhinga whānui, hei akiaki anō i te kaipānui kia whai whakaaro ake ki te kaupapa.

Mauao

Ko tā te kaiako mahi he āta whakamārama i ngā kōrero mō te takenga mai o te ingoa o Mauao, mutu ana te whakamārama i ēnei kōrero hītori, tukuna hoki ngā ākonga kia tūhura i te ipurangi ki te taunaki i ngā kōrero me te rapu i ētehi kōrero āpiti.

He tuhinga whakamārama 

Mahi takitahi

Mai i ngā kōrero kua wānangahia, kua rangahau e te ākonga mō Mauao, ko tā te ākonga mahi he tuhi i tētehi tuhinga whakamārama (descriptive writing) e whakamārama ana i te takenga mai o te ingoa o Mauao i hea.

Tikanga ā-Iwi

Te Wāhi me te Taiao

5.1

Ka whakamārama i ngā take e neke haere ai te tangata ki wāhi kē, me ngā putanga iho o ēnei nekehanga ki te tangata me te wāhi

Te taenga mai o Tākitimu waka ki Aotearoa

I te taenga tuatahi mai o Tākitimu ki Aotearoa ka ū ai ia ki ngā wāhi huhua o te whenua nei, mai i Awanui i Kaitaia tae rawa atu ki Te Waka a Māui ki Te Anau. I ēnei wahi i heke hoki ētehi o ngā uri i te waka. I te wā i heke a Tamateaarikinui i te waka i Tauranga moana, ka whakatakotoria te mauri o te waka ki Te Awaiti, ko Hikutai me Uenukurangi ngā ingoa. Ka poua te whenua o Mauao, ki reira karakia ai ngā karakia, ka heke ngā uri o Ranginui i reira. Ka haere tonu te waka i raro i a Tahupōtiki.

Mā te kaiako ngā kōrero mō tēnei haerenga nui me ngā wāhi i ū ai te waka e tuku ki ngā ākonga, tukuna hoki kia whai wā ngā ākonga ki te rangahau, he nui ngā kōrero kei te ipurangi, kei ngā pukapuka hoki.

He whakaaturanga

He mahi takirua

Mai i ngā kōrero kua wānangahia kua rangahau e ngā ākonga mō te taenga mai o Tākitimu ki Aotearoa, ko tā ngā ākonga mahi he whakarite i tētehi whakaaturanga Prezi e whakamārama ana i ngā āhuatanga i puea ake i te taenga o Tākitimu ki Tauranga Moana.

Ngā Toi

Ngā Mahi a te Rēhia

5

Ka tūhura, ka whakawhanake, ka whai mōhiotanga, ka whai māramatanga: ki te whakawhanake i ngā ariā me ngā mātāpuna o te kaitoi; ki ngā tūāhua whakaawe.

He mahi tā

Mahi takitoru

Mai i ngā kōrero kua wānangahia kua rangahaua e ngā ākonga mō te taenga mai o Tākitumu ki Aotearoa, ko tā ngā ākonga mahi he:

·         Tā i tētehi mahere whenua nui o Aotearoa.

·         he peita, he whakarākai i ā rātou mahere.

·         Ka tohu i ngā wāhi katoa i ū ai te waka ki ngā takutai o Aotearoa.

·         Ka whakamārama hoki i te whakaraupapatanga o ngā wāhi i ū ai te waka.

Hangarau

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

4.2

Ka tātari i ā rātou mahere hoahoa me ngā mahere hoahoa a ērā atu ki te:

• tautohu i ngā whakatakotoranga pai ake;

• kōwhiri i ngā rawa e tika ana;

• whakarite i te hātepe

Te waka o Tākitimu

He mahi takitahi

Mai i ngā kōrero kua wānangahia kua rangahaua e ngā ākonga mō te taenga mai o Tākitumu ki Aotearoa, ko tā te ākonga mahi he:

·         Tā i te waka o Tākitimu. Ka whakarite te ākonga i tana hoahoa me ngā mahere ka tā i te waka mai i ngā kōrero katoa kua kapohia e ia i roto i ēnei mahi.

·         Mā te ākonga e whakarākai.

·         Mutu ana tēnei mahi ka āpitihia tēnei rauemi ki te mahere whenua o Aotearoa kua oti kē i ngā ākonga te tā.

Te Reo

Ā-Tā

Aheinga Reo

6.1

Ka whakaaro nuitia ngā pūkenga ka whakamahia e te kaituhi, e te kaitā e rangona ai tōna ake wairua tuhi, wairua tā rānei.

He tuhi hautaka 

Mahi takitahi

Mai i ngā kōrero kua wānangahia kua rangahau e ngā ākonga mō te taenga mai o Tākitimu ki Aotearoa, ko tā te ākonga mahi he tuhi hautaka mō ia wāhi i ū ai te waka ki uta, ka whakautu i ēnei pātai.

·         He aha te ingoa o te wāhi i ū ai te waka?

·         Ko wai i heke i te waka?

·         Whakamāramahia mai ētehi āhuatanga i ara ake i te wā i ū te waka ki tēnei wāhi

Mutu ana te tuhi i ngā hautaka ka āpitihia tēnei mahi ki te mahere whenua o Aotearoa kua oti kē i ngā ākonga te tā me te whakarākai.