Skip to main content

Hangarau

Te marau Hangarau

Tiro Whānui

Ko te iho o te hangarau kei te waiata e whai ake nei. Mai i te whakaharatau hangarau a ō tātou tūpuna tae noa ki ngā tukanga hangarau o te ao hurihuri, i whakatakotohia e ō tātou tūpuna he huarahi hei whāinga mā tātou.

"Tikina atu i tuawhakarere. I te ao kōhatu. Ngā mōhiotanga o rātou mā. Hei kawe i a tātou i roto i te ao tūroa. Kua takoto kē te whāriki i rarangahia e rātou. Wānangahia, tuakina kia tau. Rangahaua kia maumahara. Manakohia kia whiwhi ai. Te mātauranga Māori motuhake”

Kia tipu ake te kākano hangarau ki ā tātou ākonga, me whakawhiti kōrero, me raweke, me whakamātau kia mau tonu.

Te Whaitake o te Ako i te Hangarau

Me whaitake ngā kaupapa hangarau kia kore ai e whāia mō te kore noa iho.

Mā te hangarau ka tū rangatira ngā ākonga. Hei whakahiato i ngā mōhiotanga hangarau, ka tīmata i te ao Māori me tōna hāngai ki te ao hurihuri. Me aro anō ki ngā uara, ngā pūkenga, me ngā mōhiotanga hangarau o te ao e taunga ana ia.

Te Hanga o tēnei Wāhanga Ako

E rua ngā whenu, ko Ngā Āhuatanga Matua o te Hangarau me Te Whakaharatau Hangarau. Kātahi ka taka mai ki ngā aho hangarau e rima. Ko te Hangarau Kai, ko te Hangarau Koiora, ko Ngā Hanga me ngā Pūhanga Manawa, ko Te Hangarau Matihiko, ko Te Tāhiko me te Hangarau Whakatina.

E tika ana kia tūhuratia ngā āhuatanga o ngā momo matū kei ia kaupapa hangarau. Ā, he wāhi anō mō te āta whakaaro ki te taha hātepe me te taha whakanao. Kei roto aua wāhanga i te mahere hoahoa a te ākonga.

He rerekē ngā mōhiotanga kei ia whenu. Me hono ngā whenu e rua ki ngā aho kua kōwhiritia hei tūāpapa mō te mahi hangarau.

Mai i te kaupapa whānui ka taka iho ngā aho hei āwhina. Tērā pea e rua, e toru rānei ngā aho e hāngai ana.

Me hāngai te aromatawai ki ngā whāinga kei ngā whenu.

Kei te whārangi  110 o Te Marautanga o Aotearoa. Tirohia te pouaka “Mō te rauemi” i raro nei ki te tikiake i te rauemi.

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

Ka whakaahuatia te whakaharatau hangarau e:

  • ngā tāngata me ō rātou āhuatanga katoa;
  • ngā hiahia me ngā huarahi wātea o te ao whānui.

Ka rangahau, ka tūhura ngā ākonga kia mārama ai rātou ki ngā uara me ngā whakapono o te tangata, kia mārama anō ki te pāpātanga o aua āhuatanga ki te whakahiato hangarau.

Ka mōhio ki te tiaki whenua, ki te tiaki taiao, me te pāhekotanga i waenganui i te whakaharatau hangarau me te hapori. Ko te ira atua, ko te ira tangata e noho ngātahi nei te tangata me te whenua.

Me whakaaro ki ngā mahi toitū a ngā tūpuna tae noa mai ki tēnei wā. Me āta titiro ki te pānga o te otinga hangarau ki a Papatūānuku rāua ko Ranginui.

Toitū te whenua, whatungarongaro te tangata. Toitū te whenua, toiora te tangata.

Te Whakaharatau Hangarau

I roto i tēnei whenu ka pakari haere ngā mōhiotanga me ngā pūkenga hangarau. Ko te whakaharatau hangarau te tōpūtanga o ngā mōhiotanga me ngā pūkenga e puta ai he otinga.

Ētahi Pūkenga Hangarau:

  • te whakaraupapa i ngā mahi hei hātepe;
  • te tautohu i ngā hiahia me ngā huarahi wātea hei painga mō te tangata;
  • te arotake i ngā hātepe me te otinga i runga i te aro nui ki te take;
  • te tīpako me te whakamahi i ngā mātāpono hangarau;
  • ngā pūkenga ā-ringa, ngā pūkenga auaha e puta ai he otinga.

Ētahi Mōhiotanga Hangarau:

  • ngā mahi hangarau a ngā tūpuna tae noa ki ēnei wā;
  • te āheinga ki te whakatutuki i tētahi hiahia i runga i te tika;
  • kia marama ngā ākonga ki ngā hapori, ki ngā ahurea me ngā tāngata taketake;
  • kia marama ngā ākonga ki ngā mātāpono hangarau me te tika o te whakamahi.
Ngā Aho Hei whakamārama
Hangarau Koiora Ko tā te hangarau koiora, he whakamahi i ngā pūnaha whai oranga hei raweke i ngā tukanga māori, hei painga mō te tangata. Tērā pea, ko te whakatipu ā-wai, ko te rongoā, ko te tiaki rauropi rānei e tata korehāhā ana. Ka whai wāhi hoki ki te tūhura i ngā tini āhuatanga o te raweke ira.
Hangarau Matihiko E rua ngā Anga Tupuranga Hangarau Matihiko me ōna whakatupuranga ka taka iho i te aho Hangarau Matihiko:
  1. Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko
    E waru ōna whakatupuranga e wetewetehia ana ngā whakaaro rorohiko kia whai māramatanga ki ngā rapanga o te papatono rorohiko matatini me ōna momo hātepe, e whaitake ai te waihanga papatono ki te ao tūturu.
  2. Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko
    E rima ōna whakatupuranga e whakatau ana i ngā tikanga me ngā mātāpono ki te whakahaere tūmahi e tū ai hei kirirarau matihiko.
Ngā Hanga me ngā Pūhanga Manawa Ka tīmata te hanga ki ngā hanga māmā noa, pērā i te pouaka kawe, ka piki ake ki ngā hanga uaua, pērā i te pā tuna, i te tāwhiti kiore, i te manu aute. Ka mārama ki te hononga me te pānga i waenganui i ngā wāhanga o te hua, me te tino take o ia wāhanga.
Te Tāhiko me te Hangarau Whakatina Ko te tāhiko te hoahoa, te hanga, me te whakanao i ngā pūnaha hiko me ngā pūrere tāhiko. Ko te hangarau whakatina te whakahaeretanga o ēnei pūnaha pūrere tāhiko.
Hangarau Kai Ko te hangarau kai, ko ngā āhuatanga katoa o te whakatipu, te hauhake, te tohu, te tunu, te rokiroki me te tākai kai. Ka tūhuratia hoki ngā āhuatanga kawekawe o ngā tūmomo kai hei whakahiato i ētahi atu kai.

 

Torohia te pouaka "Mō te rauemi" ki raro nei e kite ai ngā rauemi hāngai Hangarau Wahanga Ako 2017.pdf.

 | 

Taumata 1 & 2

TAUMATA 1

TAUMATA 2

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

1. Ka tūhura i tō rātou ao, ka titiro ki:

  • ngā whakapono me ngā uara o te tangata;
  • te whakamahi i ngā rawa o te taiao o mua, o nāianei hoki.

1. Ka whakawhitiwhiti kōrero mō te hononga o te tangata me te taiao, arā:

  • ka whakamārama i ngā uara e whakamahia ana e te tangata;
  • ka whakamārama i ngā tikanga o te whakamahi rawa.

Te Whakaharatau Hangarau

2. Ka tūhura, ka tautohu i:

  • ngā hua hangarau whānui;
  • te take me te whakamahi i ngā momo hua.

2. Ka rangahau, ka whakahiato i ōna hiahia hei mahere. Ka whakaarohia ēnei:

  • he hātepe;
  • ngā mātāpono;
  • ngā momo rawa.

3. Ka whakaputa, ka whakatairanga i ōna hiahia hei mahere māmā, arā:

  • te āhua o te hua;
  • ngā rawa;
  • he hātepe kia tīmataria ai te hanga.

3. Ka whakamātau, ka aromātai i te otinga i runga anō i te āhua o:

  • te hiahia, te huarahi wātea rānei;
  • ngā rawa kua whakamahia;
  • ngā mātāpono.

Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko

Whakatupuranga 1: Ko te whakaaro hātepe

Whakatupuranga 2: Ko te hanga hātep

Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko

Whakatupuranga 1: Ka mārama ko tā te rorohiko he pupuri kōrero

Ka mārama ko tā te rorohiko he pupuri kōrero, mā te kaiako tētahi mahi whakahiato e ārahi: ki te waihanga; ki te raweke; ki te pupuri; ki te tiki; ki te tuari hoki.

Taumata 3 & 4

TAUMATA 3

TAUMATA 4

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

1. Ka tautohu, ka whakaputa whakaaro e pā ana ki:

  • ngā whakahiatotanga hangarau i roto i ngā wā;
  • ngā whakapono me ngā uara;
  •  ngā tikanga ka whakamahia e te tangata.

1. Ka āta whakaaro ki ngā uara me ngā whakapono kua whakamahia, kia mārama ai ngā āhuatanga o te otinga kua puta. Me āta whakaaro ki:

  • ngā mātāpono hangarau;
  • te hāngaitanga ki te tangata;
  • te pāpātanga ki te taiao;
  • te pānga i ngā wā e heke mai nei.

2. Ka mārama ki ngā hua o te whakawhitiwhiti kōrero i waenganui i te hapori me te ao whānui.

Te Whakaharatau Hangarau

2. Ka whakaraupapatia he mahere hoahoa whaitake.

3. Ka whiriwhiria ngā kōrero e pā ana ki ngā mātāpono ka whakamahia.

  • Tērā ko:
  • te taha rerehua;
  • te whaikiko;
  • te mauroanga;
  • te māiatanga;
  • ngā tikanga haumaru.

4. Ka whakamātau, ka aromātai i te hoahoa.

5. Ka kōwhiritia tētahi huarahi kia tika rawa.

3. Ka whakamahia he mahere, ka whakamātauria kia kitea:

  • te whanaketanga;
  • te tōtika o te mahi.

4. Ka whakahiatotia ngā pūkenga ā-ringa, ā-hinengaro, taha auaha anō hoki. 

5. Ka whakamātauria te hua i runga anō i te āhua o te hiahia me te urupare a ngā kiritaki.

6. Ka mārama ki te whakahaere o ngā pūnaha hangarau.

Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko

Whakatupuranga 3: Ka whakawhanake i tōna mōhiotanga ki te pūtake o te hātepe hei mahi waihanga papatono rorohiko.

Whakatupuranga 2: Ka whakatau tikanga ki te waihanga; te raweke; te pupuri; te tiki; te tuari me te whakamātau rānei i te kōrero o tētahi pūnaha tūturu.

Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko

Whakatupuranga 4: Ka wāwāhi rapanga ki te waihanga hātepe mā ngā paparanga papatono e toru, te raupapanga, te kōwhiringa me te whitiauau.

Taumata 5 & 6

TAUMATA 5

TAUMATA 6

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

1. Ka whakatairanga i ō rātou ake whakapono, uara rānei hei otinga:

  • mō te whānau, te hapori, te hapū, te iwi rānei, ā, ka tūhura i te pāpātanga ki ētahi atu ahurea, hunga kiritaki hoki.

1. Ka tirohia ngā uara me ngā whakapono o iwi kē, ka:

  • whakahāngai ki te otinga;
  • mōhio ki ngā whakaharatau;
  • whakarite ki ngā hangarau a tangata kē;
  • mārama ki ngā ārai me ngā huarahi wātea ka taea.

2. Ka tūhura i ngā āhuatanga matua o te tangata e pā ana ki:

  • ngā pūnaha, ngā tukanga rānei;
  • te hiahia o ngā kiritaki;
  • ngā rautaki whakatairanga ki te kiritaki.

Te Whakaharatau Hangarau

2. Ka tātari i ā rātou mahere hoahoa me ngā mahere hoahoa a ērā atu ki te:

  • tautohu i ngā whakatakotoranga pai ake;
  • kōwhiri i ngā rawa e tika ana;
  • whakarite i te hātepe.

3. Ka kimi rautaki hei whakatairanga i ngā otinga kua puta.

3. Ka arohaehae i ngā whakatakotoranga hoahoa whaiaro, ā ētahi atu hoki, hei āwhina.

4. Ka whakamātautau i ngā raraunga me ngā  mōhiotanga hou kia puta ai he otinga tika.

Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko

Whakatupuranga 5

Ka panoni i tētahi āhua o te rapanga kia mārama ai ki te hātepe o te hangarau matihiko hei mahi waihanga papatono.

Whakatupuranga 6: Ko te hātepe pūtaiao rorohiko

Ka arohaehae, ka whakamārama i te hātepe o te pūtaiao rorohiko hei mahi whakaatu raraunga me te tuhi papatono. Ka aromātai i te whaitake ki te ao tūturu.

Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko

Whakatupuranga 3: Ko te whakatau tikanga whakaoti hopanga

Ka whakatau tikanga ki te kawe i ngā mahi whakaoti rapanga mā te whitiauau ki te mahi hoahoa; ki te whakahiato; ki te waihanga; ki te pupuri; ki te whakamātau; ki te arotake kōrero matihiko hoki e tutuki ai tōna pūtake.

Whakatupuranga 4: Ko te whakahaere tūmahi

Ka whakamārama i ngā mātāpono waiwai o te whakahaere tūmahi, ka whai tukanga auau ki te whakatau mahi hoahoa me ngā momo taputapu hangarau matihiko ki te whakahiato; ki te pupuri; ki te whakamātau; ki te arotake kōrero matihiko hoki e tutuki ai tōna pūtake.

Taumata 7 & 8

TAUMATA 7

TAUMATA 8

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

1. Ka tūhura i ngā momo hangarau ka taea te whakarerekē i roto i ngā āhuatanga o te  tangata, me ngā rauropi katoa, pērā i:

  • te whakaōrite whaioranga;
  • te raweke ira tangata.

2. Kia mārama ki ngā pāpātanga ki ngā whakapono o te tangata.

3. Ka tūhura, ka tautohe i ngā painga ohaoha o ētahi otinga me te pānga ki:

  • ngā whānau, hapū, iwi rānei;
  • ngā rohe, te motu, te ao whānui hoki.

1. Ka taukumekume i te pāpātanga o te otinga hangarau ki:

  • ngā uara, ngā whakapono, me ngā waiaro; 
  • ngā matatika o te tangata;
  • te ao tōrangapū;
  • te toitūtanga;
  • te taha ohaoha.

Te Whakaharatau Hangarau

4. Ka arohaehae i ngā otinga whaiaro, ā ētahi atu hoki, kia ahu whakamua ai te mahi.

5. Ka aromātai, ka whakamātau i ngā otinga, kia taea ai te whakarerekē, te whakahāngai.

6. Ka kōwhiri i ngā whakatakotoranga kia tika ai te otinga.

7. Ka whakatairanga, ka parahau i ngā otinga i runga anō i te āhua o te hiahia, o te urupare a te kiritaki, a te hapori whānui hoki.

2. Ka whakawhanake i ngā pūkenga whakahaere mahi kia puta ai he otinga.

3. Ka whakarite rautaki hei whakatairanga i ngā otinga.

Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko

Whakatupuranga 7

Ka matapaki, ka mōhio i te whai take o te kōwhiringa raraunga, ko te aromātai i ōna hua, ngā āheinga rokiroki me te tika o te hāngai ki ngā tūmomo hātepe.

Whakatupuranga 8

Ka arohaehae i ētahi wāhanga o te pūtaiao rorohiko, ka tātari hoki i ngā pānga ki ngā hātepe, ngā whakaaturanga raraunga me ngā mahi waihanga papatono.

Ka whakamahi i ngā pūmanawa rorohiko ki te whakawhanake, ki te tuhi me te whakamātau i tētahi papatono matatini.

Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko

Whakatupuranga 5

Ka tūhura i ngā kōwhiringa whānui o ngā umanga hangarau matihiko i tōna ao, i te motu, i te ao whānui tonu. Ka whakamārama hoki i ngā pānga ki ngā whakatau mahi hoahoa me ngā momo taputapu hangarau matihiko hei mahi aromātai, hei mahi whakawhanake hoki i ngā mātāpono waiwai o te whakahaere tūmahi.

ao tūturu

real world

arotake

evaluate

arotautanga

optimisation

auaha

creative, innovative

hangarau kai

food technology

hangarau koiora

biotechnology

hangarau matihiko

digital technology

hangarau whakatina

control technology

hapori

 community

hātepe

algorithm

hinengaro auaha

ingenuity

hiranga

excellence, superior

hātepe

process

hoahoa

design

huarahi wātea

opportunity

kiritaki

customer, client

kirihou

plastic

kirirarau matihiko

digital citizen

konganuku

metal

korehāhā

extinct

kōrero matihiko

digital content

kōwhiri

select

kounga

quality

koiora

biotechnology

māia

confidence

mauroanga

durable

matatika

ethics

mātau

know, understand

matū

materials

matū waihanga

synthetic

ohaoha

economics

 paparanga

 layer

 papatono

 programme (computer)

 pāpori

 social

 pāpā

 impact

 parahau

justify

paturopi

antibiotics

 pūnaha

 system

pūhanga manawa

mechanical

pūkenga whakahaere mahi

project management skills

pūtaiao rorohiko

computer science

rauropi

living organism

rautaki

strategy

rawa

resource, materials

rawa ora

living material

raweke

manipulate

rerehua

aesthetics

rokiroki

store (data)

tāhiko

electronics

tāhiko me te hangarau whakatina

electronics and control technology

taukumekume

debate

tautohu

identify

tikanga haumaru

safety procedures

toitū

lasting; sustainable

tuari

share

tūhura

explore, investigate

tukanga

process

tauwhāiti

specific

urupare

feedback, response

utauta

 equipment

waiwai

basic

whaiaro

personal

whaikiko

purposeful

whai patanga

purposeful, useful

whakaaro rorohiko

computational thinking

whakaharatau hangarau

technological practice

whakahiato

develop

whakatairanga

promote

whakataurite

compare

whakatupuranga

progression

whakawhanake

develop

whitiauau

iterative, iteration

Mō te rauemi

Ko te wāhanga ako Hangarau o roto i Te Marautanga o Aotearoa. Ko ngā whakamārama, ko ngā whāinga paetae anō hoki mai i te Taumata 1 ki te Taumata 8.

Wāhanga Ako: Hangarau

Taumata: Taumata 1, Taumata 2, Taumata 3, Taumata 4, Taumata 5, Taumata 6, Taumata 7, Taumata 8

Kaupapa: Te Marautanga o Aotearoa