Te Reo Pākehā

Ngā tukanga me ngā rautaki

Ka āhei te ākonga ki:

• Te kōtuitui i ngā puna mōhiohio, ngā tukanga me ngā rautaki i runga i te whai hua me te māia, hei tautohu, hei hanga, hei whakapuaki anō i ngā ariā ka hōhonu kē ake, ka hōhonu kē ake.

Ngā Tohu:

• ka tīpako, ka pānui i ngā tuhinga hei mahi pārekareka noa, hei oranga ngākau whaiaro mōna;
• ka āta kite, ka mārama, ka whai whakaaro ki ngā hononga i waenga i te reo ā-waha, te reo ā-tuhi, me te reo ataata;
• ka kōtuitui i ngā puna mōhiohio me ngā mātauranga kua mau kē i a ia i runga i te whai hua me te māia, e mārama ai ngā momo tuhinga ka huhua kē ake, ka uaua kē ake;

• ka tīpako, ka whakamahi i ngā rautaki tukatuka, kimi māramatanga e tika ana, i runga i te māia;
• ka wānanga arohaehae i ngā tuhinga i runga i te mārama me te māia;
• ka aroturuki, ka arotake i a ia anō, ka whakaahua ā-kupu i te ahu whakamua, me te whakaatu i tāna e ako ana i runga i te māia.

Mā te whai i ēnei tukanga me ēnei rautaki i āna mahi whakarongo, pānui, mātakitaki, ka āhei te ākonga ki:

Ngā whāinga me ngā hunga mā rātou ngā tuhinga

• Te whakaatu i te mārama pakari he mea tārai te tuhinga kia hāngai ki te āhua o te whāinga me te hunga mā rātou taua tuhinga.

Ngā Tohu:

• ka āta kite, ka mārama he mea āta waihanga ngā tuhinga kia rite ki ngā whāinga, ki ngā hunga mā rātou ngā tuhinga, me ngā āhuatanga maha, ka whiriwhiri anō i tēnei āhua;

• ka tautohu i te titiro a tēnā, a tēnā i roto i ngā tuhinga, me te āta kite mā te tuhinga tonu pea e whakatau te tūnga o te kaipānui;
• ka arotake i te whaitake me te whai hua o tahi tuhinga i runga i te māia.

Ngā ariā

• Te whakaatu i te mārama pakari ki ngā ariā o roto, o waenga, ā, kei tua anō i ētahi tuhinga.

Ngā Tohu:

• ka kapo i te tikanga, mā te mārama ki ngā aria rerewhānui;
• ka kite i ngā hononga, mā te whakamāori i ngā ariā o roto, o waenga i ngā tuhinga, i ngā horopaki maha;

• ka āta kite he neke atu pea i te pānuitanga kotahi e taea ana i roto i tētahi tuhinga;
• ka mahi, ka tautoko hīkarotanga mai i ngā tuhinga, ko ia anake.

Ngā āhuatanga reo

• Te whakaatu i te mārama pakari ki te wāhi ki ngā āhuatanga reo hei whakaputa pānga i roto, i waenga i ngā tuhinga.

Ngā Tohu:

• ka tautohu i te maha tonu o ngā āhuatanga reo ā-waha, ā-tuhi, ā-ataata, ka mārama anō ki te hua o tēnā, o tēnā;
• ka nanao atu i te huhua o ngā kupu hei kapo i te tikanga o te kōrero;

• ka mārama ki te mahi tahi a ngā tikanga tuhi ki te kawe i te whakaaro, ki te whakaputa pānga, ā, ka whakamāori anō i tēnei āhua;
• ka mārama he rerekē anō ngā reo me te āhua o te tuhi o tēnā, o tēnā kaituhi, ka tautohu, ka whakamārama anō i ēnei rerekētanga.

 Te hanga

• Te whakaatu i te mārama pakari ki te maha tonu o ngā whakatakotoranga.

Ngā Tohu:

• ka tautohu, ka mārama anō ki ngā āhuatanga me ngā tikanga o te maha tonu o ngā whakatakotoranga tānga, ka whai whakaaro ki te wāhi ki ēnei hei kawe i ngā whakaaro o roto i te tuhinga.

Te Kōrero, Te Tuhituhi, Te Whakaatu

Ngā tukanga me ngā rautaki

Ka āhei te ākonga ki:

• Te kōtuitui i ngā puna mōhiohio, ngā tukanga me ngā rautaki i runga i te whai hua me te māia, hei tautohu, hei hanga, hei whakapuaki anō i ngā ariā ka hōhonu kē ake, ka hōhonu kē ake.

Ngā Tohu:

• ka whakamahi i te mārama kukune ki ngā hononga i waenga i te reo ā-waha, ā-tuhi, ā-ataata ina titoa he tuhinga;
• ka tito i te maha tonu o ngā tuhinga kei te kaha kē atu te matahuhua me te uaua, mā te kōtuitui i ngā puna mōhiohio me ngā rautaki tukatuka;

• ka kimi i ngā whakahokinga kōrero mai, me te kuhu atu i ngā whakatikatika kia mārama ake ai ngā tuhinga, kia nui ake anō te pānga;
• ka huritao ki āna ake tuhinga: ka aroturuki, ka arotake i tāna ake ahu whakamua, ka whakahua i tāna e ako ana i runga i te māia.

Mā te whai i ēnei tukanga me ēnei rautaki i āna mahi whakarongo, pānui, mātakitaki, ka āhei te ākonga ki:

Ngā whāinga me ngā hunga mā rātou ngā tuhinga

Ngā Tohu:

• ka hanga i te maha tonu o ngā tuhinga e whakaatu ana i te mārama ki te whāinga me te hunga mā rātou te tuhinga, mā te āta kōwhiri i ngā kupu, i ngā whakaaro, i te reo, me te hanga e rite ana;

• ka hiki ake, ka kawe roa i te reo whaiaro i ngā wāhi e hāngai ana.

Ngā ariā  

• Te whakaatu i te mārama pakari ki ngā ariā o roto, o waenga, ā, kei tua anō i ētahi tuhinga.

Ngā Tohu:

• ka whakahiato, ka whakawhiti i ngā ariā, ngā mōhiohio, me ngā māramatanga rerewhānui;
• ka mahi ki te waihanga tuhinga kopi kua āta whakamaheretia, e honohono pai ana, mā te tāpiri taipitopito ki ngā ariā, mā te hono haere rānei i ngā ariā, i ngā taipitopito rānei;

• ka whakaatu i te mārama ki te maha tonu o ngā aronga, o ngā titiro.

Ngā āhuatanga reo

• Te tīpako me te whakamahi i te maha tonu o ngā āhuatanga reo kia hāngai tonu, e tutuki ai ngā pānga huhua.

Ngā Tohu:

• ka āta whakamahi i te maha tonu o ngā āhuatanga ā-waha, ā-tuhi, ā-ataata hei kawe i te whakaaro, i te pānga, e pārekareka ai ngā kōrero ki te hunga mā rātou te tuhinga;
• ka nanao atu i te huhua o ngā kupu hei āta whakapuaki i te whakaaro whāiti;

• ka whakamahi i te maha tonu o ngā tikanga tuhi, tae atu ki te whakatakoto tika i te kōrero me ngā tikanga tātaki, i runga i te hāngai, i te whai hua, me te tika.

Te hanga

• Te whakariterite tuhinga, me te whakamahi i te huhua o ngā whakatakotoranga e hāngai ana, e whai hua ana.

Ngā Tohu:

• ka tutuki pai te honohono tahi me te uru katoa atu o ngā whakaaro e tika ana ina waihangatia he tuhinga;
• ka whakariterite, ka whakahiato i ngā ariā me ngā mōhiohio hei whakatinana i tētahi whāinga, i tētahi pānga rānei, me te nanao atu i ngā āhuatanga me ngā tikanga o ētahi whakatakotoranga tuhinga huhua.

Ngā tukanga me ngā rautaki

Ka āhei te ākonga ki:

• Te kōtuitui i ngā puna mōhiohio, ngā tukanga me ngā rautaki i runga i te whai hua me te māia, hei tautohu, hei hanga, hei whakapuaki anō i ngā ariā kei te hōhonu kē atu.

Ngā Tohu:

• ka tīpako, ka pānui i ngā tuhinga hei mahi pārekareka noa, hei oranga ngākau whaiaro mōna;
• ka āta kite, ka mārama ki ngā hononga i waenga i te reo ā-waha, te reo ā-tuhi, me te reo ataata, ka kite anō i te hua o ēnei āhuatanga;
• ka kōtuitui i ngā puna mōhiohio me ngā mātauranga kua mau kē i a ia i runga i te whai hua, i te māia, me te hāngai pū, e mārama ai ngā momo tuhinga ka huhua kē ake, ka uaua kē ake;

• ka tīpako, ka whakamahi i ngā rautaki tukatuka, kimi māramatanga e tika ana, i runga i te māia me te āhei ki te whakawāwā;
• ka wānanga arohaehae i ngā tuhinga i runga i te mārama me te māia;
• ka aroturuki, ka arotake i a ia anō, ka whakaahua ā-kupu i te ahu whakamua, me te whakaatu i tāna e ako ana i runga i te māia.

Mā te whai i ēnei tukanga me ēnei rautaki i āna mahi whakarongo, pānui, mātakitaki, ka āhei te ākonga ki:

Ngā whāinga me ngā hunga mā rātou ngā tuhinga

• Te whakaatu i te mārama whakawāwā he mea tārai te tuhinga kia hāngai ki te āhua o te whāinga me te hunga mā rātou taua tuhinga.

Ngā Tohu:

• ka āta kite, ka mārama he mea āta waihanga ngā tuhinga kia rite ki ngā koronga maha, ki ngā āhuatanga maha, ka kite anō i te hua o tēnei āhua;

• ka tautohu i te titiro a tēnā, a tēnā i roto i ngā tuhinga, me te āta kite mā te tuhinga tonu pea e whakatau te tūnga o te kaipānui;
• ka arotake i te whaitake me te whai hua o ētahi tuhinga.

  Ngā ariā

• Te whakaatu i te mārama whakawāwā ki ngā ariā o roto, o waenga, ā, kei tua anō i ētahi tuhinga.

Ngā Tohu:

• ka kapo i te tikanga, mā te mārama ki ngā aria ka hōhonu kē ake, ka hōhonu kē ake;
• ka whiri i ngā hononga, mā te tātari i ngā ariā o roto, o waenga i ngā tuhinga, i ngā horopaki maha;

• ka āta kite he maha pea ngā pānuitanga e taea ana i roto i tētahi tuhinga;
• ka mahi, ka tautoko hīkarotanga mai i ngā tuhinga, ko ia anake.

Ngā āhuatanga reo

• Te whakaatu i te mārama whakaāwā ki te wāhi ki ngā āhuatanga reo hei whakaputa pānga i roto, i waenga i ngā tuhinga.

Ngā Tohu:

• ka tautohu i te maha tonu o ngā āhuatanga reo ā-waha, ā-tuhi, ā-ataata ka hōhonu kē ake, ka hōhonu kē ake, ka mārama anō ki te hua o tēnā, o tēnā;
• ka nanao atu i te huhua o ngā kupu hei kapo i te tikanga o te kōrero;

• ka mārama ki te mahi tahi a ngā tikanga tuhi ki te kawe i te whakaaro, ki te whakaputa pānga, ā, ka tātari anō i tēnei āhua;
• ka mārama he rerekē anō ngā reo me te āhua o te tuhi o tēnā, o tēnā kaituhi, ka tautohu, ka kite anō i te hua o ēnei rerekētanga.

 Te hanga

• Te whakaatu i te mārama whakawāwā ki te maha tonu o ngā whakatakotoranga.

Ngā Tohu:

• ka tautohu, ka mārama anō ki ngā āhuatanga me ngā tikanga o te maha tonu o ngā whakatakotoranga tānga, ka kite anō i te hua o ēnei hei kawe i ngā whakaaro o roto i te tuhinga.

 Te Kōrero, Te Tuhituhi, Te Whakaatu

 Ngā tukanga me ngā rautaki

Ka āhei te ākonga ki:

• Te kōtuitui i ngā puna mōhiohio, ngā tukanga me ngā rautaki i runga i te whai hua, i te māia me te hāngai pū, hei tautohu, hei hanga, hei whakapuaki i ngā ariā kei te hōhonu kē atu.

Ngā Tohu:

• ka whakamahi i te mārama kukune ki ngā hononga i waenga i te reo ā-waha, ā-tuhi, ā-ataata ina titoa he tuhinga;
• ka tito i te maha tonu o ngā tuhinga kei te kaha kē atu te matahuhua me te uaua, e honohono tahi ana anō ngā whakaaro o roto, mā te kōtuitui i ngā puna mōhiohio me ngā rautaki tukatuka;

• ka kimi i ngā whakahokinga kōrero mai, me te kuhu atu i ngā whakatikatika kia mārama ake ai ngā tuhinga, kia nui ake anō te pānga;
• ka huritao ki āna ake tuhinga: ka aroturuki, ka arotake i tāna ake ahu whakamua, ka whakahua i tāna e ako ana i runga i te māia.

Mā te whai i ēnei tukanga me ēnei rautaki i āna mahi whakarongo, pānui, mātakitaki, ka āhei te ākonga ki:

Ngā whāinga me ngā hunga mā rātou ngā tuhinga

• Te whakaatu i te mārama whakawāwā he mea tārai te tuhinga kia hāngai ki te āhua o te whāinga me te hunga mā rātou taua tuhinga. 

Ngā Tohu:

• ka hanga i te maha tonu o ngā tuhinga e whakaatu ana i te mārama ki te whāinga me te hunga mā rātou te tuhinga, me te hua o ēnei mea, mā te āta kōwhiri i ngā kupu, i ngā whakaaro, i te reo, me te hanga e rite ana;

• ka hiki ake, ka kawe roa i te reo whaiaro i ngā wāhi e hāngai ana.

Ngā ariā  

• Te tīpako, te whakahiato, te whakawhiti i ngā ariā kawe roa, mō ngā kaupapa huhua noa.

Ngā Tohu:

• ka whakahiato, ka whakawhiti, ka kawe roa i ngā ariā, ngā mōhiohio, me ngā māramatanga rerewhānui;
• ka waihanga tuhinga kopi kua āta whakamaheretia, e honohono pai ana, mā te tāpiri taipitopito ki ngā ariā, mā te hono haere rānei i ngā ariā, i ngā taipitopito rānei;

• ka whakaatu i te mārama hōhonu ki te maha tonu o ngā aronga, o ngā titiro.

Ngā āhuatanga reo

• Te tīpako me te kōtuitui haere i te maha tonu o ngā āhuatanga reo kia hāngai tonu, e tutuki ai ngā pānga huhua.

Ngā Tohu:

• ka āta whakamahi i te maha tonu o ngā āhuatanga ā-waha, ā-tuhi, ā-ataata hei kawe i te whakaaro, i te pānga, me te rere noa o te kupu i te waha, e pārekareka ai ngā kōrero ki te hunga mā rātou te tuhinga;
• ka nanao atu i te huhua o ngā kupu hei āta whakapuaki i te whakaaro whāiti;

• ka whakamahi i te maha tonu o ngā tikanga tuhi, tae atu ki te whakatakoto tika i te kōrero me ngā tikanga tātaki, i runga i te hāngai, i te whai hua, me te tika.

Te hanga

• Te whakariterite tuhinga, me te whakamahi i te huhua o ngā whakatakotoranga e hāngai ana, e honohono ana, e whai hua ana.

Ngā Tohu:

• ka whakariterite, ka whakahiato i ngā ariā me ngā mōhiohio hei whakatinana i tētahi whāinga, i tētahi pānga rānei, me te āta nanao atu i ngā āhuatanga me ngā tikanga o ētahi whakatakotoranga tuhinga huhua.

Ngā tukanga me ngā rautaki

Ka āhei te ākonga ki:

• Te kōtuitui i ngā puna mōhiohio, ngā tukanga me ngā rautaki i runga i te whai hua, i te māia, me te hāngai pū, hei tautohu, hei hanga, hei whakapuaki i ngā ariā kei te hōhonu kē atu.

Ngā Tohu:

• ka tīpako, ka pānui i ngā tuhinga hei mahi pārekareka noa, hei oranga ngākau whaiaro mōna;
• ka āta kite, ka mārama ki ngā hononga i waenga i te reo ā-waha, te reo ā-tuhi, me te reo ataata, ka kite anō i te hua o ēnei āhuatanga;
• ka kōtuitui i ngā puna mōhiohio me ngā mātauranga kua mau kē i a ia i runga i te whai hua, i te māia, me te hāngai pū, e mārama ai ngā momo tuhinga ka huhua kē ake, ka uaua kē ake;

• ka tīpako, ka whakamahi i ngā rautaki tukatuka, kimi māramatanga e tika ana, i runga i te māia me te āhei ki te whakawāwā;
• ka wānanga arohaehae i ngā tuhinga i runga i te mārama me te māia;
• ka aroturuki, ka arotake i a ia anō, ka whakaahua ā-kupu i te ahu whakamua, me te whakaatu i tāna e ako ana i runga i te māia.

Mā te whai i ēnei tukanga me ēnei rautaki i āna mahi whakarongo, pānui, mātakitaki, ka āhei te ākonga ki:

Ngā whāinga me ngā hunga mā rātou ngā tuhinga

• Te whakaatu i te mārama whakawāwā he mea tārai te tuhinga kia hāngai ki te āhua o te whāinga me te hunga mā rātou taua tuhinga.

Ngā Tohu:

• ka āta kite, ka mārama he mea āta waihanga ngā tuhinga kia rite ki ngā koronga maha, ki ngā āhuatanga maha, ka kite anō i te hua o tēnei āhua;

• ka tautohu i te titiro a tēnā, a tēnā i roto i ngā tuhinga, me te āta kite mā te tuhinga tonu pea e whakatau te tūnga o te kaipānui;

• ka arotake i te whaitake me te whai hua o ētahi tuhinga.

  Ngā ariā

• Te whakaatu i te mārama whakawāwā, i te mārama pū ki ngā ariā o roto, o waenga, ā, kei tua anō i ētahi tuhinga.

Ngā Tohu:

• ka kapo i te tikanga, mā te mārama ki ngā ariā ka hōhonu kē ake, ka hōhonu kē ake;
• ka whiri i ngā hononga, mā te tātari, te arotake
• me te kōtuitui i ngā ariā o roto, o waenga i ngā tuhinga, i ngā horopaki maha;

• ka āta kite he maha pea ngā pānuitanga e taea ana i roto i tētahi tuhinga;
• ka mahi, ka tautoko hīkarotanga mai i ngā tuhinga, ko ia anake.

Ngā āhuatanga reo

• Te whakaatu i te mārama whakaāwā, i te mārama pū ki te wāhi ki ngā āhuatanga reo hei whakaputa pānga i roto, i waenga i ngā tuhinga.

Ngā Tohu:

• ka tautohu i te maha tonu o ngā āhuatanga reo hōhonu, ā-waha, ā-tuhi, ā-ataata, ka mārama anō ki te hua o tēnā, o tēnā;
• ka nanao atu i te huhua noa o ngā kupu hei kapo i te tikanga o te kōrero;

• ka mārama ki te mahi tahi a ngā tikanga tuhi ki te kawe i te whakaaro, ki te whakaputa pānga, ā, ka tātari, ka arotake anō i tēnei āhua;
• ka mārama he rerekē anō ngā reo me te āhua o te tuhi o tēnā, o tēnā kaituhi, ka kite anō i te hua o ēnei rerekētanga.

 Te hanga

• Te whakaatu i te mārama whakawāwā ki te maha tonu o ngā whakatakotoranga.

Ngā Tohu:

• ka tautohu, ka mārama anō ki ngā āhuatanga me ngā tikanga o te maha tonu o ngā whakatakotoranga tuhinga, ka kite anō i te hua o ēnei hei kawe i ngā whakaaro o roto i te tuhinga.

 Te Kōrero, Te Tuhituhi, Te Whakaatu

 Ngā tukanga me ngā rautaki

Ka āhei te ākonga ki:

• Te kōtuitui i ngā puna mōhiohio, ngā tukanga me ngā rautaki i runga i te whai hua, i te māia me te hāngai pū, hei tautohu, hei hanga, hei whakapuaki i ngā ariā kei te hōhonu kē atu.

Ngā Tohu:

• ka whakamahi i te mārama kukune ki ngā hononga i waenga i te reo ā-waha, ā-tuhi, ā-ataata ina titoa he tuhinga;
• ka tito i te maha tonu o ngā tuhinga kei te kaha kē atu te matahuhua me te uaua, e honohono tahi ana anō ngā whakaaro o roto, mā te kōtuitui i ngā puna mōhiohio me ngā rautaki tukatuka;

• ka kimi i ngā whakahokinga kōrero mai, me te kuhu atu i ngā whakatikatika kia mārama ake ai ngā tuhinga, kia nui ake anō te pānga;
• ka huritao ki āna ake tuhinga: ka aroturuki, ka arotake i tāna ake ahu whakamua, ka whakahua i tāna e ako ana i runga i te māia.

Mā te whai i ēnei tukanga me ēnei rautaki i āna mahi kōrero, tuhituhi, whakaatu, ka āhei te ākonga ki:

Ngā whāinga me ngā hunga mā rātou ngā tuhinga

• Te whakaatu i te mārama whakawāwā ki te tārai i ngā tuhinga kia hāngai ai ki ngā hunga maha, ki ngā whāinga maha.

Ngā Tohu:

• ka hanga i te maha tonu o ngā tuhinga e whakaatu ana i te mārama ki te whāinga me te hunga mā rātou te tuhinga, me te hua o ēnei mea, mā te āta kōwhiri i ngā kupu, i ngā whakaaro, i te reo, me te hanga e rite ana;

• ka hiki ake, ka kawe roa i te reo whaiaro i ngā wāhi e hāngai ana.

Ngā ariā  

• Te tīpako, te whakahiato, te whakawhiti i ngā ariā kawe roa, ariā hōhonu mō ngā kaupapa huhua noa.

Ngā Tohu:

• ka whakahiato, ka whakawhiti, ka kawe roa i ngā ariā, ngā mōhiohio, me ngā māramatanga hōhonu;
• ka waihanga tuhinga kopi kua āta whakamaheretia, e honohono pai ana, mā te tāpiri taipitopito ki ngā ariā, mā te hono haere rānei i ngā ariā, i ngā taipitopito rānei;

• ka whakaatu i te kakama, i te mārama hōhonu ki te maha tonu o ngā aronga, o ngā titiro.

Ngā āhuatanga reo

• Te tīpako, te kōtuitui haere me te kawe roa i te maha tonu o ngā āhuatanga reo kia hāngai tonu, e tutuki ai ngā pānga huhua.

Ngā Tohu:

• ka āta whakamahi mārire i te maha tonu o ngā āhuatanga ā-waha, ā-tuhi, ā-ataata hei kawe i te whakaaro, i te pānga, me te rere noa o te kupu i te waha, te honohono anō o ngā whakaaro, e pārekareka ai ngā kōrero ki te hunga mā rātou te tuhinga;
• ka nanao atu i te huhua noa o ngā kupu hei āta whakapuaki i te whakaaro whāiti;

• ka whakamahi i te maha tonu o ngā tikanga tuhi, tae atu ki te whakatakoto tika i te kōrero me ngā tikanga tātaki, i runga i te hāngai, i te whai hua, me te tika.

Te hanga

• Te whakariterite tuhinga, me te whakamahi i te huhua o ngā whakatakotoranga e hāngai ana, e honohono ana, e whai hua ana.

Ngā Tohu:

• ka whakariterite, ka whakahiato i ngā ariā me ngā mōhiohio hei whakatinana i tētahi whāinga, i tētahi pānga rānei, me te āta nanao atu i ngā āhuatanga me ngā tikanga o ētahi whakatakotoranga tuhinga huhua.