Te Wharekura 50

WEB

Te Wharekura 50

Nā Hopa Keelan ngā kōrero

Nā Jamie Boynton rātou ko Manu Smith, ko Christopher Browne ngā pikitia

The collection brings together a range of stories about the cowboys of Ruatōria, horses and milking cows.

Te Wharekura 50

He mihi

Tēnei te mihi atu ki a Hopa Keelan nāna nei i whakaara mai ngā āhuatanga noho o ngā rā o mua i roto i te katoa o tēnei pukapuka.

This resource is no longer in print. You may be able to find it in the resource room in your kura.

Ngā pūrākau kei roto i te puka nei:

Ngā kaupoi o Ruatōria
Rāpata, te hōiho mahi
Te miraka kau
Ngā kupu whakamārama

See the “About this resource” box below to download resources.

Ngā kaupoi o Ruatōria
Rāpata, te hōiho mahi
Te miraka kau

Ngā kaupoi o Ruatōria

Nā Hopa Keelan.

Te tāone kaupoi

I ngā rā o mua, ko te hōiho te tino waka o Ruatōria. Ka haere ki te moana, ki te kura, ki te kaukau, ki te tāone, ki te pikitia rānei, ka haere mā runga hoiho. I tētahi moka o te taone, he rēra, pērā tonu i ngā rēra e kitea ana i roto i ngā pikitia kaupoi. Ka tae atu ki te rēra ka makere te kaupoi ki raro, ka maka atu i ngā reina ki runga i te rēra. Ko ētahi kaupoi ka here i ngā reina ki te rēra. Nā, kua mōhio te hōiho ka tū ia ki reira kia hoki rawa mai tōna rangatira. Nā reira tonu pea i karangatia, i mōhio whānuitia tēnei tāone ko te Tāone Kaupoi o Ruatōria. Ki te haere mātou ki waho o te rohe, ka mōhio mai te tangata nō Ruatōria mātou, kua kī mai rātou, "Ā, nō te Tāone Kaupoi o Ruatōria koutou. " Nō nā tata tonu nei, ka ngaro tērā ingoa nō te mea, kua huri kē te tangata ki te motukā, ā, kua whakarērea te hōiho. Heoi anō, ka haere ki te hoko kai, ki te hoko kākahu rānei, ka herea te hōiho ki taua rēra.

Engari he rerekē i te wā ka tō te rā. Me tūpato tonu mō to paraire, me tō tera. He tino taonga ēnei i ngā wā o mua. Ka here koe i tō hōiho mā te taura, e kore hoki e hiahiatia e te tangata. Ka tango mai i tō paraire me tō tera, ka whakapeke. Te kore, hoki rawa mai koe, kua riro tō paraire me tō tera. He tino taonga ēnei i ngā wā o mua. Ko te wāriu pēnei tonu i te wāriu o te koura. Ki ētahi, ko tana paraire me tana tera tana manawa.

Te haere ki te pikitia

He whare pikitia tō Ruatōria. Kei te tū tonu taua whare i tēnei rā, engari, ināianei he rūma tēnei nō Te Karapu o Hikurangi. I ngā pō o ngā Wenerei me ngā Hātarei, ka whakahaeretia he pikitia. I ētahi wā ka whakahaeretia he pikitia i te rua karaka i te ahiahi o te Hātarei. He pai ki a mātou te pikitia o te pō, nō te mea, ka āhei mātou ngā taitamariki ki te mahi i ngā mahi e hiahia ana mātou, tāpiri atu hoki ki tēnei, he pōuri. Kāore mātou e kitea e ō mātou pakeke e mahi ana ā mātou mahi a te nanakia i runga i o mātou hoiho. Nō reira hei te Paraire tonu, kua whakariterite mātou ko ōku hoa o te kura tuatahi o Hiruhārama, te wāhi me te taima e tūtaki ai mātou. Eke ana ki taua haora, kua whakarōpū mātou, ā, ka haere ki Ruatōria. Ka rawe te haere rōpū, pēnei tonu i te kaupoi nei. I ētahi wā, eke ana ki te ono ngā hōiho e haere tahi ana.

Mō ngā pikitia

Ko te nuinga o ngā pikitia e whakaatatia ana i tō mātou whare pikitia, he pikitia kaupoi, he pikitia Inia. Ka pai ki a mātou ēnei pikitia, nō te mea, ka whakarite mātou i a mātou ki ngā kaupoi. Arā, tā rātou noho i ō rātou hōiho, tā rātou peke ki runga i ō rātou hōiho, tā rātou whakapurei i ō rātou hōiho, tā rātou whai i ngā tāngata kino, ngā Inia, ngā wākena, me ngā tereina kawe koura. Ko mātou ēnā e whakarite ana i a mātou ki te kaupoi. Tekau noa iho pea ō mātou tau i taua wā. Kāore ō mātou mātua e whakaae kia mauria ngā paraire me ngā tera kei heipū ka ngaro. Heoi anō kāore tonu mātou i māharahara, te mea nui kē, kei te haere mātou mā runga i ō mātou hōiho. Ko ā mātou paraire he taura. Mehemea ka waimarie koe ka āhei koe ki te mahi he paraire. Engari, mehemea he poto rawa tō taura, ka here te kauae o raro, mā reira e tia tō hōiho, pēnei te Inia nei. Mehemea te hiahia koe kia haere koe ki te mauī, ka kukume koe i te taura ki te mauī, me te tītaha anō o tō tinana ki te mauī. Pērā anō mehemea te hiahia koe kia haere tō hōiho ki te matau. Ko ō mātou whakapuru he tāpōrena.

Ka pou koe i o waewae ki roto i ngā ringa, kia kore tō tāpōrena e hoki whakamuri. Mehemea kāore he tāpōrena, he pēke rākau te whakapuru mā te kati o te tera e pupuri, kia kore e mania ki muri. Ko ō mātou hoiho katoa, he hū ō rātou kia kore ō rātou waewae e mate i te pōhatu, ka tūparaka. Ka rawe ki ā mātou te whakarongo atu ki ngā hū o ō mātou hōiho e pakō haere ana i runga i te huarahi. Kia pōuri, ka hikohiko haere ngā hū kia ūkui te maitai ki runga pōhatu. Ka rawe te mātakitaki atu.

Te pahi kawe pāhihi ki te pikitia

I ngā ahiahi o te Hātarei, ka haere mai he pahi i Ruatōria ki Hiruhārama ki te kohikohi tāngata e hiahia ana ki te haere ki te pikitia o te pō. Ka tae ki Makarika, ka hoki mai, ka tīmata ki te kohikohi pāhihi. Ka tae mai ki Pūhunga, ka huri mai ki Whakapourangi, kātahi anō ka hoki ki Ruatōria. Tae rawa atu te pahi ki te whare pikitia, i te toru tekau meneti i muri i te whitu karaka, kikī ana i te pakeke, i te tamariki. I te tekau karaka, ka mutu te pikitia. Ko te pahi kei waho e tatari mai ana mō ana pāhihi.

Ngā mahi nanakia a te rangatahi

Ko au me ōku hoa ka oma ki ngā iāri ki te hopu i ō mātou hōiho, ka tatari mai i roto i te awa mō te pahi. I aua rā, heke kē te rori ki roto i te awa ka puta mai i te taha tonga o te piriti, ā, mai i reira ki Pōhatukura he pikitanga. Nā reira kāore e tino tere te haere a te pahi kia hoki ki Hiruhārama. Haere atu ana te pahi, ka whaiā e mātou i runga i ō mātou hōiho. Rite tonu mātou ki ngā tāngata kino e whai ana i te wākena kei te kawe koura. Kei te pakū haere ā rātou pū, engari mātou, kāore a mātou pū. Ko ā mātou mahi he whakapiri atu ō mātou hōiho ki te pahi, ka pupuri i te wini. Kei te hārapa rā hoki te hōiho. Kite mai ana ngā tamariki, ngā hoa, ngā whaiāipo i runga i te pahi, kua pōkia ngā wini o muri. Kua rere mai ētahi ki te pupuri i ō mātou ringaringa. I ētahi wā ka hōmai he ngau, he rare rānei mā mātou. I waimarie mātou nō te mea kia nohonoho ngā pāhihi i runga i te pahi, ko ngā pakeke katoa ka noho ki mua, ko ngā tamariki ki muri.

Te whakaaro o ngā pakeke

Ka rawe ki a mātou te whaiwhai pahi i runga i ō mātou hōiho. Engari ki ngā pakeke me te kaitaraiwa kāore i tino pai ki a rātou. Nā reira, ka whakahaua e rātou te pirihimana ki te hopu i a mātou. I mau ōku hoa engari au kore rawa i mau, ā, kore rawa ōku hoa me ērā i runga i te pahi i whāki ko au tētahi o aua nanakia. Ko tētahi o ōku hoa noho tonu ai i tua ake i a au. I kite atu au i te pirihimana e haere atu ana ki tōna kāinga, ka kōrero ki tōna māmā. Ka haere te pirihimana, ka kite atu au e whiua mai ana ia mā te rākau. Mōhio tonu au te take arā, mō te whaiwhai pahi.

Ngā whakaaro i tēnei rā

Ko ēnā ngā rā o te hōiho, te wā e mahi ana mātou i ngā mahi a te tamariki. Ināianei he motukā te waka. Ahakoa te haere te tangata ki whea, ahakoa tata, ahakoa tawhiti, ka haere ia mā runga i tōna waka. Engari mehemea ka āhei tātou te tangata kikokiko ki te hoki anō ki aua rā o mua, ka hoki au!

Rāpata, te hōiho mahi

Nā Hopa Keelan.

Ko tōku ingoa ko Rāpata. he hōiho mahi au. Ko ōku mātua he hōiho mahi anō, engari e tamariki tonu ana au ka mate rāua. He pākākā tōku kara, engari ko ngā huruhuru o tōku kakī, o tōku waero, me ōku waewae, he mā. He mā anō te kara o tōku rae. Inā tōku kaitā. Te hiahia te tangata ki te piki ki runga i tōku tuarā, ka ārahitia au ki te taiapa ki tētahi kēti rānei. Te kore, ka riro mā tētahi atu ia e hāpai ki runga i a au. He pai ki a au te tamariki pakupaku. Kāore au e ngau, e whana rānei i a rātou. Mehemea kei te here au ki te taiapa, ka haere mai rātou ki te mirimiri i tōku rae, i tōku kakī, i tōku tinana rānei. Pai ki a au kia mirimiritia au. I ētahi wā, ka hīkina ngā tamariki katoa ki runga i a au. Tokorima pea rātou, ki runga i tōku tuarā. Kātahi ka ārahitia au ki roto i te pātiki, ka tīmata te huri rauna. Ka pai ki ngā tamariki tēnei, ahakoa āta haere noa iho ana.

Ko tōku rangatira ko Hānara. Ko rāua ko tana tama ko Tātai aku kaiwhakahaere. he tino pai rāua ki a au. Pēnei tonu au ki te mōkai nei ki te whānau. E whā pea ōku tau ka akona au ki te tō. Engari ko te mea tuatahi i akona ki a au, ko te tangata hei tia kei muri kē, kāore i runga i tōku tuarā. Ko tēnā te mahi he hurihuri haere i te pātiki me te taraiwa ki muri e tia haere ana. E toru rā pea ka whakamaua taku kara, me taku hēmi. I āhua mataku tonu au i ēnei mea e whata ana i tōku kakī, engari ka roa haere, ka waia au. Ko tētahi mea, kāore i pai ki a au kia kai pātītī au, ka mania te kara ki ōku taringa. Pakō ana ki tōku māhunga. Ka tae ki te rā i whakamaua ngā tīni ki taku kara, ka herea he pōhi ki te moka kātahi ka whakamahia au ki te tō. He ngāwari ki te tō, engari, i tūmekemeke au i te tuatahi. Anā tēnei mea e whai haere ana i a au. Ka huri pēnei au, ka huri pērā au, kei muri tonu taua mea e whai ana i a au. E toru ngā rā i taha, kātahi anō ka pai taku tō.

Ka tae ki te rā ka whakamahia au ki te tō i te terei. Pai noa iho tērā. Tīmata ana au ki te tō i te terei, kua riro māku e mau ngā kēna kirīmi ki te whare tūnga kēna. Ko ngā kēna ki runga i te terei, ko te kaitia ka noho ki runga i tētahi o ngā kēna. Ko au te tō i te terei. Mai rānō au i mahi ai i tērā mahi me te mahi anō i ērā atu mahi o te pāmu, arā, te tō kāta, te tō rakaraka, te tō taonga tapahi pātītī, me te nui noa atu o ngā taonga e tō ana au.

Kāore kē tōku rangatira e hoko parareka ana, nō te mea ia tau ka wehe mai rātou he purapura hei ono i te kōanga. Ko ēnei ka purua ki runga whata kia pakari. Ko ngā parareka kai, ka tāria ki roto i te pākoro. Nā, ko tēnā tētahi o ngā mahi ia tau he ono parareka. Ka tae ki te rā tika mō te ono kai, ka utaina te parau, ngā pēke purapura, ngā kete, ki runga i te terei, ka haere te whānau ki te wāhi kua whakatauria ki reira te māra mō tēnei tau. Tae atu ki reira, ka whakamaua te parau ki muri i a au. Ko tōku rangatira a Hānara te whakahaere i te parau me te tia i a au.

Ko ngā rārangi tuatahi ngā mea uaua nō te mea kia tika kia hāngai tonu taku haere. Te kore hoki, ka rite ngā rārangi parareka ki ngā waewae o muri o te kurī. E toru ngā huringa a te parau i te papa, ka ono. Kotahi te tangata hei kari ngā puare, kotahi te tangata hei makamaka ngā purapura. Ka tutuki te rārangi, ka haere atu māua ko tōku rangatira me tā māua parau. Ko au ka whakahaeretia mā roto i te awaawa whakamutunga. Pērā anō te parau e whai mai ana i au. Ko tēnei he tāpuke i ngā parareka. Ka tae ki tērā moka, ka tīmata anō ki te huri i te papa. Ka oti e toru ngā rārangi, ka haere mai anō ngā kaiono. Ka pērā haere tonu pau noa ngā parareka hei ono. I ngā wā e mahi ana ngā kaiono i tā rātou mahi, ka tū au ki te tatari, me te whakangā hoki.

I ētahi wā, ka utaina a Tātai ki runga i tōku tuarā kia riro māna au e arataki kia wātea ai tōna pāpā ki te whakahaere i te parau. Me tohunga tonu te tangata mō tēnei mahi. Ina hoki, kaua te papa e huria ana e te parau, kia whānui rawa, kia whāiti rawa rānei. Kia tika tonu. Ahakoa kei a Tātai ngā reina, ko tōna pāpā tonu te tohutohu mai i a ia i muri, pēnei nā, "Kia āhua tere te haere," "Hē tere rawa tō haere, " "Kia piri atu ki te awa, " "He piri rawa koe ki te awa, '' "E tū, " "Haere. " Ko ēnā katoa ngā tohutohu a te kaiwhakahaere i te parau.

Ka oti te ono i ngā parareka, ko te mahi i muri mai he kīwha, arā he tapatapahi i te oneone o runga kia ngāwari ai te tipu ake o ngā parareka. Ko tēnā anō taku mahi, he tō i te kīwha. Haere atu ki tētahi moka, hoki mai, pākarukaru noa te oneone. Kei runga i te kīwha he tūru. Ko tērā te nohonga o tōku rangatira. Ko ia te tia i a au kia haere pēnei, kia haere pērā. Ka ngohengohe te oneone, ka uaua te tō i te kīwha nō te mea ka totohu ngā mata ki roto i te oneone. Nā reira, rite tonu taku tū ki te whakangā. Kāore a Hānara e aki i a au. Ka hoki mai taku hau, ka haere anō au. Rere ana te werawera i tēnei mahi.

E rua wiki e toru wiki rānei ka tīmata te puta ake o ngā parareka. Heoi anō, ka puta ngā parareka, ka puta anō ngā taru i te taha. Ko te mahi ināianei, he rakaraka, arā, he huhuti ake i ngā taru kia mate. Pai ki ahau tēnei mahi nō te mea he ngāwari te tō i te rakaraka. Ko māua ko Tātai te mahi i tēnei mahi. Kāore e roa ka oti i a māua tēnei mahi.

Ka puta ake ngā parareka, kua rārangi, ko te mahi i tēnei wā he karawhaea. Ko te mahi tuatahi he whakangohengohe i te oneone i waenganui i ngā rārangi parareka, he patu anō hoki i ngā taru. He mata tonu to te karawhaea mō tēnei mahi. Ka mutu tērā, ka haere noa atu te karawhaea ka tāpuke i ngā parareka, kia kore ai ngā rau e whaki i te hau. He mata tika anō to te karawhaea mō te tāpuke i ngā parareka. Ko Hānara tonu te whakahaere i te karawhaea kia tika ai te mahi. Te kotiti te karawhaea, ka hūtia ngā parareka, ka mate. Nō reira, me noho tonu te karawhaea ki waenganui i ngā rārangi. Te kore e tika taku haere, ka takahia e ōku waewae kaitā ngā parareka, ka kūmea rānei e au te karawhaea ki runga i ngā parareka. Kia pai tonu te tia a Tātai i a au. Pērā i te mahi parau. Ko tōna pāpā te tohutohu mai i a ia i muri, inā hoki nā te kaitā o tōku tinana kāore a Tātai e kite iho i ngā rārangi. Ko ngā tohutohu he ōrite ki ērā, "Āta haere, "

"Ki tō mauī, "

"Ki tō matau, "

"E tū, " "Haere."

Oti ana tēnā mahi, ka hoki mātou ki te kāinga. Ko tōku rangatira me tōna whānau ka whakareri mō te miraka o te ahiahi. Ko au, ka tukuna ki roto i taku pātiki. He nui te pātītī, he nui te wai. Makere atu ana taku paraire, ka takoto au ki raro ka takahuri au, tētahi taha ki tētahi taha, ka tū ki runga, ka ruirui i a au. Kātahi anō au ka haere ki te kai pātītī, ki te inu wai, kia whiti ai au mō ngā mahi āpōpō.

Te miraka kau

Nā Hopa Keelan.

Te pāmu

I ngā rā o mua he pāmu miraka kau tā mātou i Pūhanga i Whakapourangi. E haere tonu ana au i taua wā ki te kura tuatahi o Hiruhārama. E waru tekau eka te rahi o tō mātou pāmu. E waru tekau anō hoki ā mātou kau miraka. Ko au, ko tōku pāpā, ko tōku māmā, me aku tuahine tokotoru ngā kaimiraka. E rua haora pea mātou e miraka ana, ka oti.

I te atatū

I te rima karaka i ngā ata ka ara te whānau. Kei te pōuri tonu a waho i taua haora engari i ngā raumati, kua āhua mārama haere. Ka tāhuna te ahi hei paera wai, hei mahi kapu tī. Ko tēnei ahi mā te hinu kē e tahu, kāore hoki he hiko i ērā rā. He pērā anō ngā raiti, mā taua hinu anō e tahu. Ka mutu te kapu tī, ka haere tēnā, me tēnā o mātou ki tāna mahi. Ko au ka haere ki te hopu i tōku hōiho hei whiu mai i ngā kau. He mahi ngāwari tēnei nō te mea ka haere au ki te hopu i tōku hōiho, ka tīmata taku kurī a Nehe ki te auau. Rongo ana ngā kau, ka tīmata tā rātou haere ki te kēti tatari ai. Heoi anō tāku he haere atu ka huaki i te kēti.

Ko tōku pāpā te whakarere i te mīhini kaitā o te wharekau hei huri i te mapu. Ko tēnei mīhini mā te ringaringa tonu e huri kia rere. He kakau hei huri. Tīmata ana ki te rere, kia tere tonu te tango mai i te kakau. Te kore e tika te tango mai, ka whara te kaihuri. Nā reira, kāore tōku pāpā e whakaaea mā tētahi atu e tīmata.

Ngā mīhini miraka kau

I a au e whiu mai ana i ngā kau, ka rongo atu au i te mīhini e āta haruru ana. Pēnei nā te tangi mai, TU-KU-TU-KU-TU-KU-TU-KU! Tae atu ana ngā kau ki te iāri kaitā, ka tīmataria e tōku pāpā te mīhini hei ngote mai i ngā miraka o ngā kau. Āhua pēnei te tangi a tērā, HU-TI-TI, HU-TI-TI, HU-TI-TI, HU-TI-TI! Ko tā te mapu wai he pēnei, PAO-PAO-PAO-PAO! He tangi ēnei kua kore e rongohia i tēnei moka o te rohe o Ngāti Porou. Ko tōku māmā ki te whakakaupapa i ngā taonga o te mīhini hei wehe i te kirīmi me te miraka kore kirīmi. Ka mutu te miraka ia wā, ka wetewete i ngā taonga katoa, kia pai ai te horoi ia taonga. Ko tētahi o aku tuahine te honohono i ngā paipa miraka, me te whakakaupapa i ngā tītīkapu. Ko tētahi o aku tuahine ki te whakakī i te kapa ki te wai, ka tahu i te ahi hei paera i te wai hei horoi i ngā taputapu. Ko tētahi anō o ana mahi he whakakī i ngā pākete ki te wai, ka mau atu he pākete ki tēnā pēre, ki tēnā pēre hei horoi i ngā ū o ngā kau.

Mō ngā kau

Ka tae atu ngā kau ki te iāri kaitā, ka tīmata te miraka. E waru ngā pēre pupuri i ngā kau o tō mātou wharekau. Ka uru atu te kau ki roto i te pēre ka whakamau i te tīni o te whero kia kore te kau e hoki whakamuri. Ko te waewae o muri ka herea kia kore ai te kau e whana i te kaimiraka. Ko ngā kau hou ngā mea kino. Mā te tangata tonu e kukume, e pana ki roto i te pēre. I ētahi wā, ka tuki, ka whana, ka hinga ki raro. Ka pēnei te kau, ka kaha te tikotiko. He mahi kē tēnā he horoi i te pēre. Engari, ka pau te whā rā e pērā ana, ka rata haere. Pau rawa atu te wiki kua kore e whawhai.

Mehemea he mate ngā ū o te kau pēnei i te pātito, te hakihaki nei, ka kaha te whanawhana a te kau i te wā e horoia ana ngā ū. Ko ēnei kau ka ūkuia he rongoā ki runga i ngā ū i mua i te tukunga ki waho. Ko ngā kau kātahi anō ka whānau ngā kāwhe, mā ngā ringaringa tonu e miraka. Te kore, ka tīkina te kāwhe hei ngote mai i ngā miraka pirau. Kia pai rawa ngā miraka, kātahi anō ka whakamaua ngā tītīkapu. Mā ēnei mahi, ka āhua roa te mutu o te miraka.

Mō te miraka i ngā kau

Ko ēnei ngā mahi ki ia kau ia wā e mirakatia ana. Ka whiua te kau ki roto i te pēre. Ko ētahi kau kua mōhio noa iho. Wātea ana he pēre, kua uru atu. Ka uru atu ka whakamau i te tīni o te whero kia kore te kau e hoki whakamuri. Ka mutu ka here i te waewae o muri, te waewae e tata ana ki te kaimiraka. Ka āta tū te kau ka horoi ngā ū, ka whakamau i ngā tītīkapu. Ka pau te rere a te miraka ka tango i ngā tītīkapu ka whakamau ki te kau e tatari mai ana i roto i tērā o ngā pēre. Ka noho te kaimiraka ki raro me tana pākete, ka tīmata ki te kutētē kia āta pau mai ngā miraka katoa. Ka mutu, ka tango i te taura e here rā i te waewae, ka huaki i te tatau kia puta te kau ki waho, ka tango i te tīni o te whero. Nā, kua wātea tēnā pēre mō tētahi atu kau anō. Ko ēnā ngā mahi e mahia ana i roto i tēnā wāhanga o te wharekau. Tētahi anō, ka tiko te kau i roto i te pēre, ka puruma, ka tāringi ki te wai kia noho mā tonu ai tēnei takiwā i ngā wā katoa.

Te wāhi kirīmi

Ko ngā miraka ka mapua ki roto i te kura miraka kei tētahi wāhanga o te wharekau. Motuhake tēnei wāhi mō te wehe mai i te kirīmi me te miraka kore kirīmi. Ka kī te kura miraka, ka whakarērea te miraka ki roto i te mīhini hei huri i te miraka hei kirīmi. Ko te miraka kore kirīmi, ka mapua ki te whare poaka ki roto i tētahi taramu. Ko tōku māmā te whakahaere i ngā mīhini o tēnei wāhi.

Te whāngai poaka

Ka tata te pau ngā kau, ka haere tōku pāpā me tana tīni karahīni ki te whāngai i ngā poaka. Ko te tīni hei kōhutu mai i te miraka kore kirīmi i ngā taramu, ka tāringi ki roto i ngā paepae kai a ngā poaka. Ko ngā kaimiraka katoa, he poaka ā rātou hei kai i ngā miraka kore kirīmi. Toru tekau pea ā mātou poaka. Poaka kaitā, poaka pakupaku. Ka tika ētahi hei patu hei pēkena ka tukuna ki Tūranga ki te whare patu kararehe. Ka kore he mīti a te whānau ka patua he poaka. He mōmona ngā poaka nō te mea e rua kē ngā kainga i te rā.

Te whāngai kāwhe

Ka mutu te mahi whāngai a Pāpā i ngā poaka, ka haere ia ki te whāngai i ngā kāwhe. Mau atu ai ia i ngā miraka i rō pākete. Ko te pātiki pupuri i ngā kāwhe kāore i tino mamao rawa atu i te wharekau. Ko ngā kāwhe pakeke ka inu ā rātou miraka, engari ko ngā kāwhe hou me ako e tōku pāpā ki te inu. Ka puritia e ia te māhunga o te kāwhe ka puru i ana matimati ki roto i te waha. Ka tīmata te kāwhe ki te momimomi ka panaia atu e ia te māhunga ki roto i te pākete miraka. Ka momi te kāwhe i ana matimati, ka momi ake hoki i te miraka. Ka pai te momimomi a te kāwhe, ka āta tango mai a ia i tōna ringa, anā, kua inu te kāwhe. Pēnā tonu tāna mahi, ā, mōhio noa te kāwhe ki te inu. Ko ngā kāwhe uwha ka whakatipua i runga i te pāmu, engari ko ngā kāwhe pūru ka tonoa ki te whare patu kararehe.

Te mau i te kirīmi ki te rori

Ka haere au ki te hopu i te hōiho hei tō i te koneke hei mau i ngā kirīmi ki te rori ki te whare tūnga o ngā kēna kirīmi. He whare pakupaku tēnei kei runga pou e tū ana. Ko tā mātou koneke he mānuka, nā tō mātou pāpā i hanga. Ko mua i tāraitia e ia kia kore ai e titi ki roto i te oneone, kātahi ka nēratia he paraki ki runga hei tūnga mō ngā kēna. E whā pea ngā kēna ka eke atu ki runga. Engari ka pahemo ngā tau, ka whiwhi kāta mātou he maitai ngā wīra. Ka haere i te rori, ka ruturutu haere, nā te kaha mārō o ngā wīra. Te haere i rō pātiki pai noa iho. I muri mai ka whiwhi wākena mātou engari he inarapa ngā wīra. Ko tēnei wākena mā te hōiho anō e tō. Mehemea he hōiho toi te hōiho tō, hutihuti ana te haere i te huarahi. Pēnei tonu i te motukā nei mō te haere, mania ana.

Te mutunga o te miraka kau

Tae rawa mai tōku pāpā i tana mahi whāngai i ngā kāwhe, kua oti katoa te miraka o ngā kau. Kua tīmata rātau ki te haere ki te pātiki, kei te puare te kēti. Kua tīmata te whānau ki te horoi i ngā taonga me te wharekau. Ko tōku māmā te horoi i ngā taputapu o te mīhini huri i te miraka hei kirīmi. Ko tōku pāpā te horoi i ngā tītīkapu me te tuku he wai wera me te wai mātaotao ki roto i ngā paipa. Ko aku tuāhine ko tētahi kei te tāringiringi wai ki runga i te papa, ko tētahi te puruma i ngā paru. Kāore i roa ka oti ēnā mahi katoa. Kua reri anō te wharekau mō te miraka o te ahiahi. E rua ngā kēna kirīmi kaitā mō te haere ki te whare tūnga kirīmi. Ngā kirīmi o te pō i mua atu, ngā kirīmi hoki o tēnei ata. Ka haere tōku pāpā ki te mau i ngā kirīmi, ka hoki mātou me tō mātou māmā ki te kāinga.

Parakuihi

Ko tō mātou māmā te whakareri i te parakuihi. Ko au me aku tuāhine ka horoi, ka whakamau i ō mātou kākahu o te kura. Reri rawa atu mātou, kua reri te parakuihi a māmā, he kānga kōpiro. Ko tērā tā mātou tino parakuihi ia ata. Ko ā mātou tina mō te kura, kua reri kē i te pō i mua atu. Ka mutu tā mātou parakuihi, ka haere aku tuāhine ki te rori ki te tatari mō te pahi hei mau i a rāua ki te kura. Ko au ka haere mā runga i taku hōiho.

Ko ēnā rā ētahi o ngā āhuatanga mahi a te whānau miraka kau i ngā rā e pakari ana tēnei tūmomo mahi i te rohe o Ngāti Porou. Nā tērā whakatauākī i kaha ai ngā koroua rā ki te whakamomori i ngā uauatanga, arā, ngā whiu a Tāwhirimātea, ngā here, ngā piki ngā heke o te miraka kau:

Ko te tama tū he tama ora; ēngari ko te tama noho, he tama matekai.

Ngā Kupu Whakamārama

A – K 
M – P
R – WH

A

ahi hinu primus
arataki to lead

H

hārapa gallop
haurārangi simple sentence
hēmi hames (two pieces of iron that are fastened to the collar around the horse's neck to which the chains hauling the waggon are attached. )
hūka hook
hutihuti scoot, move fast

I

iāri yard

K

kakau handle (of tool)
kara collar
karawhaea scarifier, scarify
kāta cart
kati girthstrap
kaupoi cowboy
kikokiko flesh
kīwha disc (farm implement)
kōhiwi brow of hill
kōhutu to scoop or ladle
koura gold

M

maka throw, toss
mārō hard
mātaotao cold
mirimiri to rub
moka far end

N

nā tata tonu recently

O

ono to plant, sow

P

pāhihi passenger
pākete bucket
pākoro storage shed
paraire bridle
parareka potato
parau plough
pātito eruption or sore
pēkena bacon
pēke rākau large sack
pēre bail (where cows stand in milking shed to be milked)
piki climb
pōkia flock to, overcrowd
pōhi fence post
porohita ring, circle

R

rae forehead
rakaraka harrow
rata tame

T

tangata kikokiko close friend
tāpōrena oilskin
tāpuke bury
tera saddle
terei sledge
tia to steer
tikotiko defecate
tīni chain
toru ngā rā i taha three days went by
tuki to rush (e.g. of bull or cow)
tūparaka lame

U

ūkui wipe off

W

wākena wagon

WH

whakangā to rest
whakakaupapa to assemble
whakapeke to hide whakapurei to race (of horses)
whakapuru saddle-cloth
whaki pluck, snap off
whero rump

About this resource

This resource is no longer in print. You may be able to find it in the resource room in your kura.

Taumata: Taumata 6, Taumata 7, Taumata 8
Kaupapa: Rārangi Pukapuka
Kohinga: Te Wharekura

Add to kete

Add to collection

Download resources

Materials that come with this resource: