Skip to main content
Tāhūrangi - Kauwhata Reo
Support
  • Reo Māori
  • English
Tāhūrangi - Kauwhata Reo
  • Reo Māori
  • English
Support
Switch Curriculum:
Pāngarau-0-8-Hero-675x382-0-image.jpg

He tauākī herenga ōkawa mō te wāhanga ako Pāngarau e pā ana ki te whakaako, te ako, me te aromatawai ki ngā kura arareo katoa.

PUKAPUKA

Wāhanga Ako

Pāngarau – Tau 0-8

Pāngarau

Tau 0‑8

  

Pāngarau
Tūārere 1 – Tau 0‑3

  

Pāngarau
Tūārere 2 – Tau 4‑6

  

Pāngarau
Tūārere 3 – Tau 7‑8

Ataata tīaroaro - tirotiro Pāngarau

Tauwhaituhi ā-kiriata
Tauwhaituhi ā-kiriataTauwhaituhi ā-kiriata

Mō tēnei rauemi

E wātea ana ngā mōhiotanga o te wāhanga ako Pāngarau tau 0-8 i nāianei.

Tāpirihia ki te kete
Tāpirihia ki te kohinga

Tāpirihia ki te kohinga

Tikiake i te rauemi
Ngā rawa kei tēnei rauemi:

    Tohutohu mō ngā Poari o Ngā Kura e pā ana ki ngā herenga

    hoki ki runga ake

    Me mātua whakatinana ngā kura i te Wāhanga Ako Pāngarau Tau 0–8 

    Nā te Minita o te Mātauranga, te Hōnore Erica Stanford, i tuku atu te Wāhanga Ako Pāngarau, Tau 0–8, i raro i te Education and Training Act 2020, section 90(1), hei tauākī herenga marautanga taketake, hei tauākī marautanga ā motu hoki.

    Ko ngā wehenga i waihangatia hei tauākī marautanga ā-motu ēnei – Whenu, Tohu Ako (hāunga Mā te Kaiako). Ka whakatakoto ēnei i ngā mea hei ako mā ngā ākonga i tā rātou wā ki te kura, tae rā anō ki ngā taumata e manakotia ana mō te mātauranga, te māramatanga, me ngā pūkenga ka tutuki ai.

    Ko te toenga (tae atu ki Mā te Kaiako i roto i ngā Tohu Ako) i waihanga kē hei tauākī herenga marautanga taketake. Ka whakatakoto ēnei i ngā kawatau mō te whakaako, te ako, me te aromatawai hei tautoko i ngā tauākī marautanga ā-motu, ā, ka horipū hoki ēnei kia whaimana ngā hōtaka whakaako me ngā hōtaka akoako o Pāngarau.

    Ka whakamana ēnei tauākī hei te 1 Hanuere 2025, kātahi ka whakakapi te marautanga Pāngarau 2010 mō ngā ākonga tau 0–8. Engari, ka mana tonu ērā atu tauākī marautanga o Te Marautanga o Aotearoa (2010)1.

    Ko ēnei ngā tauākī o ngā herenga ōkawa e pā ana ki ngā whakaakoranga o Pāngarau hei ahunga mō ngā haepapa marautanga, aromatawai hoki kei runga i ngā kura (Education and Training Act 2020, section 127), ngā hōtaka whakaako me ngā hōtaka akoako (section 164 of the Act), me ngā aroturuki, ngā pūrongorongo hoki o ngā mahi a ngā ākonga (section 165 of the Act and associated Regulations).

    I raro i ēnei wāhanga o te Ture, ka noho here ngā Poari o Ngā Kura, nō reira mā rātou e here anō ki tā rātou tumuaki me ā rātou kaimahi o te kura kia whanake, kia puaki hoki i ngā hōtaka whakaako me ngā hōtaka akoako e whakamana ai i ēnei tauākī.

    He aha ngā herenga?

    Me mātua whakaatu mai ngā kura i tā rātou whakamahi i aua tauākī i ngā āhuatanga o te whakamahere i ngā aha me ngā pēhea o te whakaako Pāngarau mō ngā ākonga tau 0–8. Me pēnei rawa ngā kaiako:

    • whakamahia te raupapa whakaako o ia tau, o ia tau i ngā Tohu Ako hei whaimōhio i ngā aha hei whakaako, mō āhea hoki ki runga i ngā akoranga o mua a ngā ākonga. 
    • arohia ngā aratohu tikanga whakaako me ngā rautaki whakaako ki raro i Mā te Kaiako me Te Roanga o te Kōrero mō ngā kaiako i ā rātou ake mahi whakaakoako. 
    • aromatawaitia haeretia te kauneke me te tutuki o ngā ākonga mō Pāngarau e ai ki ngā hua kauneke o ngā Tohu Ako.

    Me whakawā ngaio tonu ngā kaiako kia urutau ai ā rātou hōtaka whakaako, hōtaka akoako hoki ki ngā matea ako o ā rātou ākonga – tērā pea ka rerekē te ako a ētahi ākonga ki ngā raupapa whakaako o tā rātou tau kura. Mēnā ka hiahia ētahi ākonga i ngā mahi torohanga kei kō atu i ngā tau 8 o te wāhanga ako Pāngarau, me tahuri kē ngā kaiako ki te Pāngarau, taumata 5 piki ake o te tauākī marautanga 2010. 

    Ngā herenga wā2 mō te whakaako pānui, tuhituhi, pāngarau hoki 

    Ko te whakaako me te ako i ngā mahi pānui, me te tuhituhi, me te pāngarau te whakaarotau matua mō ngā kura katoa. Kia rawaka ai ngā wā whakaako me ngā wā ako i ngā mahi pānui, me te tuhituhi, me te pāngarau. Ko ngā poari ā-kura kei a rātou ngā ākonga Tau 0 ki te 8 mā roto mai i ngā tumuaki me ngā kaiako e whakarite hōtaka me ngā wātaka whakaako me te ako i ngā Tauākī Marautanga ā-Motu, tae atu ki tēnei nā, mā te aha ki te whakarato:

    • kia 10 hāora i ia wiki e aro ana ki ngā mahi whakaako me te ako ki te tautoko i te whanaketanga me tutukitanga i roto i ngā mahi pānui me te tuhituhi ka kitea i ngā rā o te kura i ia wiki, me te mōhio anō ki te mana o te kōrero, e pā ana ki ngā akoranga tau tōmua. 
    • kia 5 hāora i ia wiki e aro ana ki ngā mahi whakaako me te ako ki te tautoko i te whanaketanga me te tutukitanga i roto i ngā mahi pāngarau ka kitea i ngā rā o te kura i ia wiki.

    Kei ngā wā ka whakahaeretia ngā mahi whakaako me ngā mahi ako i te pānui, i te tuhituhi, me te pāngarau ki te horopaki o ngā Tauākī Marautanga ā-Motu i tua atu i te reo Māori me te pāngarau. Me āta whakaritea, āta whakatinanatia, āta tautokotia te whanaketanga a ngā ākonga i roto i ā rātou mahi pānui, mahi tuhituhi, me te pāngarau hoki/ rānei, ngā aronga, ngā mōhiohio me ngā pūkenga hāngai tika.

    Ahakoa ko ngā kupu pānui me te tuhituhi e whakamahia ana, ka taka mai anō ko ngā momo whakawhitinga kōrero, tae atu ki te Reo Rotarota, ki ngā momo whakawhiti kōrero kē rānei me te Tuhi Matapō.

    graphic

    'Kei hopu tāu ringa ki te aka tāepa,
    engari kia mau ki te aka matua'

    Te Iho

    hoki ki runga ake

    Ko tā te Pāngarau he tūhono i te ao Māori ki te ao Pāngarau, ā, ko te mokopuna kei te pito mata o te ako e angitu ai mō tōna anamata. Ka whārikihia ngā tikanga pāngarau, ngā tukanga pāngarau e tū tangata ai, e tū Māori ai hoki te mokopuna ki te ao whānui.

    Te Whaitake o te Ako Pāngarau

    hoki ki runga ake

    Ka aro pū tēnei Wāhanga Ako Pāngarau ki te whakamana i te mokopuna, ā, kia torowhānui ōna ringa hāpai ki tōna hapori. Ka ako te mokopuna ki te raranga i te reo, ngā toi mokopuna, ngā tukanga, te mātauranga, me ngā pūkenga pāngarau ki te reo ake o te pāngarau, ki ngā wāhanga mātauranga pāngarau. Ka tautoko tēnei i te mokopuna ki te tūhura me te mahi ki tōna ao ā-takiwā, ā-motu, puta atu ki te ao whānui.

    Me mātua mahi tahi ngā kaiako, ngā whānau, ngā hapū, me ngā iwi hoki ki te tautoko i te mokopuna, kia whakatau hoki i ngā kōwhiringa whai hua mō tōna anamata, hei toko mō te mokopuna kia whai hononga ai ki te pāngarau e whai take ai, e whai hua ai; pērā i ērā atu wāhanga ako o te marautanga ā-motu, me ngā umanga.

    He arotahinga mārika kei roto i ngā whakaakoranga me ngā akoranga pāngarau hei pupuri i te mana ōrite o te mātauranga, ngā tikanga, me ngā tirohanga kaupapa Māori o te whānau, te hapū, te iwi me te hapori hoki. Ko te reo, te mātauranga Māori me ngā kaupapa ā-iwi ngā tūāpapa mō te whakawhanake mōhiotanga pāngarau, e whakatenatena ai hoki i ngā whakaakoranga me ngā akoranga pāngarau ki te whakawhanake mokopuna whakaaro arorau.

    Ngā Tukanga Pāngarau

    hoki ki runga ake

    Ka whakamahia ngā tukanga e te hunga pāngarau ki te whai māramatanga ki ngā pūāhua me te whakaoti rapanga. Ka tautokona te mokopuna e ngā kaiako me tōna whānau ki te tiki atu i ngā tukanga pāngarau e mārama ai ia ki te whakamahinga o te mātauranga pāngarau hei whakamahinga mōna i te wā e heke mai ana. Ka tautoko ngā tukanga i ngā mokopuna ki te tūhono i te mātauranga, te reo, ngā tukanga, me ngā tikanga ki ērā atu mātauranga, reo, tukanga, tikanga hoki o tō rātou anō taiao. Otirā, ko te tūhura pūāhua, te whakaoti rapanga, me te whakawhitiwhiti whakaaro ka tūhono atu ki ērā atu tukanga pāngarau.

    Ka whakaata ngā tukanga pāngarau i te āhuatanga noho me ngā tuku ihotanga a ngā tīpuna. Mā te whakamahi i aua tukanga, ka whakaoti rapanga te mokopuna mō ngā pūāhua tātai me ngā pūāhua tūturu. Pērā i ōna tīpuna, ka whakawhanake te mokopuna i tōna āheinga ki te whakaputa whakataunga, kōrero hoki mō āna kitenga, ka whakamārama ai i te take o ērā kitenga, pērā i te whakataunga me te arohaehae pūāhua ō ngā tirohanga rerekē.

    Ko te hua o te pāngarau mō te mokopuna, he whakarite ara ki te tautohu me te whakamahi i ngā rautaki ki te whakaoti rapanga. Nō te mokopuna e mahi ngātahi ana ki ōna hoa ako, e taea ana e te ia te huritao ōna anō whakaaro me ngā whakaaro o ētahi atu e pai ai tana panoni i ngā rautaki ki te whakapai ake i āna kitenga. E kore e noho wehe ngā tukanga pāngarau i te mātauranga me ngā pūkenga o te mokopuna. Mātua rā, me whakaoti rapanga, me whakaputa kōrero, me whai whakaaro, me huritao te mokopuna i te whanaketanga o tō rātou mātauranga, ō rātou māramatanga mō ngā huatau, me ngā pūkenga tika i ngā whenu katoa, kōhungahunga mai, tamariki mai, taiohi mai.3

    Tukanga Pāngarau

    Tūhura pūāhua

    • Waihanga pātai tūhuratanga. 
    • Kimi tomokanga kia aro pū ai ki tētahi pātai. 
    • Tautohu mōhiotanga, ngā meka mōhio, me ngā tūhononga e hāngai ana. 
    • Whakamahere ara tūhuratanga ki te whai hātepe. 
    • Aroturuki, aromātai hoki i te kauneke me te whakahou i te ara tūhuratanga e tika ana. 
    • Whai māramatanga ki ngā tūhuratanga.

    Whakaahuahanga pūāhua

    • Whakamahi whakaahuahanga ki te kite, te whakataurite, te tūhura, te whakarūnā, te whakatauira, te hāpono, me te parahau tauira, taurangirangi hoki. 
    • Whakamahi whakaahuahanga ki te ako i ngā whakaaro hou me te whakamārama hoki i ngā whakaaro hou ki ētahi atu. 
    • Tūhura tāiringa kōrero me te tautoko i ngā tautohe. 
    • Tīpako, waihanga, me te urutau tika i ngā whakaahuahanga hoahoa ā-hinengaro, ā-waha, ā-tinana, ā-mariko, ā-kauwhata rānei. 
    • Whakamahi ataatanga kia whakaahua ā-hinengaro, te raweke taonga, me te raweke whakaaro hoki.

    Tūhono pūāhua

    • Whakaara tūhononga i waenganui i ngā whakaaro me ngā ara ako. 
    • Whakaara tūhononga i waenganui i ngā whakaahuahanga rerekē. 
    • Tūhono i ngā whakaaro hou ki ngā āhuatanga e mōhiotia kētia ana. 
    • Tūhono i ngā whakaaro ki ngā wāhanga ako me ngā horopaki ā-ahurea, ā-wetereo, ā-hītori.

    Whakatau whānui i ngā kitenga

    • Tautohu, tūhura hoki i ngā tauira, ka whakaputa tāiringa kōrero ai, ka whakatau otinga ai hoki e whai pānga ana. 
    • Tautohu hononga mō ngā ōritenga, mō ngā rerenga kētanga, me ngā tūhononga hou. 
    • Rapu tauira, rapu ritenga hoki e taea ana te āpiti atu ki tētahi pūāhua kē atu, ki te noho pūmau tonu rānei. 
    • Hanga, whakamātau hoki i ngā tāiringa kōrero mā te whai whakaaro me te taupaepae tauira kei tua atu hei whiriwhiri mēnā he tika, mēnā horihori rānei. 
    • Whakamahi tohu e hāngai ana hei whakaatu whakataunga whānui.

    Whakamārama, parahau hoki i ngā kitenga

    • Whakaatu kīanga, whakatakoto whakamāramatanga hoki e hāngai ana ki ngā kitenga, ki ngā raraunga rānei. 
    • Whakaatu kīanga, whakatakoto whakamāramatanga hoki e hāngai ana ki te mātauranga, ngā tautuhinga, me ngā tikanga. 
    • Arohaehae i ngā whakaaro o ētahi atu, aromātaihia ō rātou arorau, uia hoki kia pūaho ai, kia mārama ai hoki. 
    • Whakamahi taunaki, whai whakaaro, hāpono hoki hei whakamārama i te whakaaetanga, te whakahētanga rānei ki ētahi tauākī. 
    • Whakawhanake māramatanga kiritōpū mā te tuari, te taurite, te tairite, te arohaehae, te waihanga hoki i ngā whakaaro o ētahi atu. 
    • Whakaatu whakamāramatanga whai take, whakaatu tautohenga hoki ki tētahi whakaaro, ki tētahi otinga, ki tētahi tukanga rānei.

    Ngā Tirohanga

    hoki ki runga ake

    Ko tā te wāhanga pāngarau, he whakatipu i te tirohanga motuhake a te mokopuna, ngā rautaki me ngā tukanga ki te whakaaro arohaehae. Ka tautoko i te mokopuna ki te tāpae mete āwhina i tōna whānau me te hapori hei uri Māori mana motuhake, ā, hei tangata hoki o te ao whānui.

    Ko tā te tirohanga pāngarau ki te ako pāngarau e whai ake nei:

     

    graphic

    Whakapapa

    E tūhono ana te pāngarau ki te whakapapa o te tangata, ā, e whakaata mai ana i te hōhonutanga o te mātauranga o ngā mātua tīpuna me ngā kōrero hītori kua tuku iho ki ngā uri whakaheke.

    		  

    graphic

    Tūrangawaewae

    E rite ana te pāngarau ki tētahi arawhiti e tūhono ana i a tātou ki tō tātou tuakiri ahurea, ā, hei whakamahara hoki i a tātou, ka tiketike tō tātou mārama ki te pāngarau ina tau ana ō tātou waewae ki ō tātou anō papakāinga me ngā tātai hono ki ō tātou tīpuna, ki ō tātou hapori hoki.

    graphic

    Mana Motuhake

    Mā te pāngarau e āhei ai ngā mokopuna ki te tomo atu ki ngā tikanga pāngarau e whakaata ana i ō rātou uratanga me ō rātou manako.

    graphic

    Kaitiakitanga

    E whakatenatena ana te pāngarau i a tātou ki te tū hei kaitiaki o te mātauranga, arā, hei taonga, hei rauemi matihiko hoki, otirā, ka whakapakari ake i ā tātou haepapa ki te tiaki, ki te whakapūmau ritenga e taea ai te mārama, te whakahaere tika hoki i tō tātou ao.

    graphic

    Whanaungatanga

    E whakatītina ana te pāngarau kia waihangatia tētahi anga mātauranga whai hua, kia whakaoti rapanga hei whakapakari i a tātou ki te mahi ngātahi.


    Te Hanganga o Pāngarau

    hoki ki runga ake

    Ko Ngā Whenu

    E whā ngā whenu o Pāngarau:

    • HE TANGATA tūhura ki te ao
    • HE URI WHAKAHEKE ki te whai ao
    • HE PUNA KŌRERO o te reo pāngarau
    • HE ĀKONGA mauri oho

    E hāpai ana ēnei whenu i ngā Pou Matua me ngā whāinga matua o te marautanga.

     

    Takarangi for Pāngarau

    He Tangata tūhura ki te ao

    Ka whakawhanake te mokopuna i āna rautaki me ōna pūkenga pāngarau mā te whakamahi i tētahi tukanga tūhura pāngarau ka pakari haere i a ia e whakawhanake ana i ōna toi ākonga me tōna mātauranga. Ka ako te mokopuna ki te tautohu pūāhua hei tautoko i a rātou ki te whakamahere me te whakaoti rapanga tūhurangatanga pāngarau. Ka ako hoki ia ki te ui pātai pāngarau e whai take ana, ā, ka whakamahere ngātahi ki te kaiako. Nāwai, nāwai ka pakari ake, ā, ka rite ki te mahi takitahi ki ngā akoranga o te wharekura.

    He Uri Whakaheke ki te whai ao

    Ka aro te mokopuna ki ngā tikanga, te mātauranga me te reo pāngarau e tautoko i a ia ki te pupuri ki ngā tikanga, te mātauranga me te reo Māori i a rātou ka ako, ka whakamahi hoki i te pāngarau.

    He Puna Kōrero o te reo pāngarau

    Ka tūhura, ka whakaaroaro te mokopuna i tōna ake mātauranga hei āwhina i a ia ki te whakaatu, te kōrerorero, me te whakaatu hoki i āna mahi akoako pāngarau.

    He Ākonga mauri oho

    Ka whakamahi te mokopuna i ngā mātauranga pāngarau ki te tūhura me te whakaaroaro i ngā pūāhua me ngā rapanga pāngarau, e whai take ana, e whai hua ana mō ngā wawata o te mokopuna, tōna whānau, tōna hapū, me tōna iwi hoki.

    Toi Mokopuna

    hoki ki runga ake

    E whakaahua ana ngā Toi Mokopuna i ngā āhua me ngā waiaro o te ākonga pāngarau. Ka whakaata i ngā wawata o ngā whānau, ngā hapū, me ngā iwi, i ngā hua o te ako pāngarau, i te pūtake hoki o ia whenu. Ka noho mai a ngā Toi Mokopuna hei aronga mō te mahi akoako mō ia tūārere, ā, ka mārakerake tā te kaiako me tā te mokopuna kite i te tikanga o ngā mātauranga, ngā pūkenga, ngā māramatanga, me ngā wheako ako kei roto pū o ia whenu.

    Ngā Whenu

    HE TANGATA
    tūhura ki te ao

    HE URI WHAKAHEKE
    ki te whai ao

    HE PUNA KŌRERO
    o te reo pāngarau

    HE ĀKONGA
    mauri oho

    Ngā Toi Mokopuna

    He tāwariwari, he aro, he pākiki, he mahi ngātahi, he auaha, he huritao, he kaitūhura whakaata hoki te mokopuna, e ako ana ki te whakamahi tikanga pāngarau me te whakaoti rapanga mō te kura, te whānau, te hapū me te iwi, ā, mō rātou anō te take.

    He koi te hinengaro o te mokopuna, rite ana ki ōna mātua tīpuna. Ko ngā whakaaro me te whakamahi pāngarau he mea tuku iho ki a ia, ā, ka tukuna ki ētahi atu.

    He māia, he pūkōrero hoki te mokopuna ki te whakamārama me te whakaputa i ōna whakaaroaro me āna tukanga pāngarau ki te reo pāngarau. E ngākaunui ana ia ki te pāngarau me te motuhaketanga o taua reo.

    He manawanui, he huritao, he aroturuki te mokopuna ki te panoni i ōna whakaaro me āna mahi, ā, ka tautohu tauira, hononga hoki hei hanga pāngarau me tōna anō ao.

    He Whanaketanga Ako Pāngarau

    hoki ki runga ake

    E whakaatu ana te pāngarau i ngā kauneke o te ako ki ngā tūārere e rima atu i te Tau 0 ki te Tau 13. Kei ia tūārere, e takoto mai ana ngā tino whāinga e whā, ko tētahi mō ia Toi Mokopuna. E tohu ana ia whāinga i te aronga o te ako o taua tūārere, ā, kua āta whakatakotoria ki ngā akoranga tāpua mō ia tūārere.

    He rerekē te āhuatanga ako o ia mokopuna, ā, he motuhake hoki. Nā reira, me mōhio te kaiako ki ngā akoranga mō te tau e whakaakona ana e ia me ngā akoranga mō ngā tau kei mua, me ngā tau kei te whai mai. Koinei tētahi o ngā painga o te noho tahi o ētahi tau ākonga ki tētahi tūārere i te mea he māmā te kite i ngā akoranga o mua, me ngā akoranga e heke mai ana. E whakaata ana hoki tēnei i te āhua tūturu o ngā akomanga taumata maha me te rerekē o ngā taumata ako a ngā mokopuna.

     

    Ngā Whāinga Matua

    hoki ki runga ake

    E whā ngā whāinga matua i ia tūārere:


     

    HE TANGATA
    tūhura ki te ao

    HE URI WHAKAHEKE
    ki te whai ao

    HE PUNA KŌRERO
    o te reo pāngarau

    HE ĀKONGA
    mauri oho

    Ka Aro Te Ako a te Mokopuna ki:

    Tūārere 1
    (Tau 0-3)

    te whakawhanake pūkenga ki te whakatutuki tūhuratanga pāngarau mā te whai māramatanga mō te whakamahinga o te pāngarau ki te whakaoti pūāhua i roto i tōna ia rā.

    te whai māramatanga ki ngā kīanga māmā me ngā huatau pāngarau e hāngai ana ki a ia anō, me te whakaawenga ki tōna anō ao.

    te whakawhanake i tōna reo ki te matapaki i ngā kīanga me ngā huatau māmā o te pāngarau.

    te whakawhanake pūkenga ki te tautohu i ngā tauira me ngā hononga mā te tā, te tuhi, te waihanga me te tārua whakaahuahanga o ngā tauira kua whakaritea kētia.

    Tūārere 2
    (Tau 4-6)

    te taki tūhuratanga pāngarau e hāngai ana ki tōna ao, ka ako rautaki ai hei whakamahinga māna ki tōna ia ra.

    te whakamahi pāngarau hei taunakitanga ki te whakaoti rapanga, pūāhua o tōna ao hoki.

    te whai māramatanga me te whakamahi i te huhua o ngā kīanga me ngā huatau pāngarau ki te tuku pūrongo mō āna kitenga.

    te whai māramatanga, te waihanga, me te whakamārama i ngā pānga, ngā tauira, ngā whakatauira, me ngā whakaahuahanga e hāngai pū ana ki ngā tukanga me ngā mātauranga pāngarau.

    Tūārere 3
    (Tau 7-8)

    te kōwhiri kaupapa tūhuratanga pāngarau me te whakatau he aha i kōwhiri ai ngā tikanga hei whakaoti rapanga me te aromātai pūāhua hoki.

    te whakamahi pāngarau hei whakatutuki i ētahi kaupapa, māna anō, mā te kura, mā te hapori hoki.

    te whakamārama i ngā putanga mā te whakamahi i ngā tikanga o te reo e hāngai ana ki ngā whenu pāngarau.

    te waihanga me te whakaputa tauira, ‘tauira me te pānga’ e whakamārama ana i te mātauranga pāngarau e whakamahia ana.

    Tūārere 4
    (Tau 9-10)

    te taki tūhuratanga kaupapa-mahi me te tūhura tikanga pāngarau ki te tātari me te whakaoti rapanga. Ka aromātai otinga me te pūrongo pūāhua mā te whakamahi mātauranga pāngarau.

    te whai māramatanga ki te hua o te whakamahinga a te ao i ngā putanga o te pāngarau hei taunakitanga i ngā whakatau-kōwhiringa mā te mokopuna, te whānau, te hapū me te iwi. Ka āwhina tēnei tukanga i te mokopuna ki te tūhura kōwhiringa mō tōna anamata me tōna oranga tonutanga.

    te whakamārama i ngā putanga me ngā taunakitanga mā te whakamahi i te whānuitanga o te reo pāngarau o ngā wāhanga ako.

    te aromātai i ngā whakatauira me ngā whakahuahanga pāngarau ki te whai māramatanga mō ngā tāiringa kōrero, ngā hāpono, me ngā whakatau whānui.

    Tūārere 5
    (Tau 11-13)

    te taki tūhuratanga kaupapa-mahi me te parahau i ngā tikanga pāngarau, kua kōwhirihia, ki te tātari me te whakaoti rapanga. Ka aromātai otinga me ngā pūrongo pūāhua mā te mātauranga pāngarau.

    te mārama ki te whakamahinga a te ao i te pāngarau mō te oranga tonutanga o te whānau, te hapū, te iwi mā te kohi taunakitanga o ngā hua hei arahi i ngā kōwhiringa mō te ara whakamua, mō te anamata hoki.

    te whakamahi i te reo motuhake o te pāngarau ki te matapaki i ngā kitenga o te tūhuratanga i ngā wāhanga whai take, me te whakamārama i ngā taunaki ki ngā mātanga pāngarau ki te hunga e hiahia ana te whai māramatanga rānei.

    te aromātai i ngā whakatauira me ngā whakaahuahanga pāngarau ki te ruku ki te rētōtanga o ngā tāiringa kōrero, ngā hāpono, me ngā whakatau whānui.

    Te Wāwāhi i ngā Whāinga Matua

    hoki ki runga ake

    Kua wāwāhingia ngā whāinga Pāngarau kia kitea ai tōna kiko, arā, ngā mātauranga me ngā pūkenga hei whakaako mā te kaiako i ia tau o te tūārere.

    E whakaahua ana ngā Tohu Ako i ngā akoranga pāngarau. Kei te Tūārere 1, ka tīmata ngā akoranga pāngarau ki te mutunga o te 6 marama ki te kura, tae noa ki te 3 tau. Kei te Tūārere 2, ko ngā akoranga pāngarau mā ngā tau 4 ki ngā tau 6. Kei te Tūārere 3, ko ngā akoranga pāngarau mā ngā tau 7 ki ngā tau 8. Kei te Tūārere 4, ko ngā akoranga mō ngā tau 9 ki ngā tau 10. Kei te Tūārere 5, ko ngā akoranga pāngarau mā ngā tau 11 ki ngā tau 13. Kua whakatakotoria ngā akoranga pāngarau ki ngā kauneke mātauranga pāngarau mā ia tau, ā, kua whakatōpū ki ngā Toi Mokopuna.

    Ko te āhua o te ako pāngarau, he moroki, he tukanga hoki, ā, ka whanake haere te mātauranga pāngarau i ngā wā rerekē. E tika ana kia auau te ako, e whakaū ai ngā mokopuna i ngā pukengā hou, arā, kia tipu, kia waia, kātahi ka kaiaka. Nō reira, e whanake ana ngā tino akoranga kei ia tūārere. Heoi anō, me mataara ngā kaiako ki te mataaho i ō rātou aronga ki ngā pūkenga, te mātauranga, me ngā māramatanga e tautohua ana ki ia tau, ki ia tau.

    Kia tae atu ki tētahi tino akoranga me mātua aro e te kaiako, me āta titiro ki te wāhanga e kīia nei ko, Kia Mataara. Mātua rā, me aro ngā kaiako katoa ki ēnei tino rerenga ako, nā te mea, ka tino whai pānga ki te tūāpapa o te ako a te mokopuna me āna tutukitanga mō te anamata.

    Ko Te Ngako o te Whāinga, he whakarāpopototanga o ngā tino akoranga e tīaroaro ana ki ngā whāinga matua o ngā Toi Mokopuna. I tēnei wāhanga, e whakaahua mai ana i ngā whakaakoranga me ngā mahi akoako o ia tau kia pūrangiaho ai te aronga o ia tau. He kōrero āwhina ēnei mā ngā kaiako mō ngā ariā matua o te pāngarau hei hāpai ake i ngā mahi ako a ngā mokopuna. Ka aro hoki ki te whakawhenumi i ngā Toi Mokopuna me te pāngarau ki ngā pou matua e whā. Ahakoa kua whakaritea te mahi kia hāngai ki ia tau, me whakamahi tonu te kaiako i ōna ake mōhiotanga ki te kite, te mōhio, te urupare me te āhukahuka i ngā mahi o Te Ngako, e taea ana e rātou te whakaatu, ā, mēnā rānei kua ākona kētia aua mātauranga e ia, ka mutu, me toro atu ki ngā akoranga o tētahi atu whāinga e hirahira ana.

    Ka noho ngā taipitopito kōrero o tētahi whāinga matua ki Te Roanga o te Kōrero (te whakamāramatanga whānui). Kei tēnei wāhanga nei ngā anganga rauangi hei ako me ngā whakamāramatanga mō te mahi whakaako. E arotahi ana tēnei wāhanga ki te tūārere e tika ai te whakaata i te whakatinanatanga o ngā whakaakoranga me ngā mahi akoako a ngā tamariki, i a rātou e ako ana i ētahi pāpātanga rerekē. Ka tīmata Te Roanga o te Kōrero ki tētahi whakaahuatanga whānui mō te mokopuna hei ākonga, ngā akoranga kawatau i tētahi tūārere, me ngā āhuatanga hei whakaaro ake mā ngā kaiako e pā ana ki te tipuranga o te reo o te mokopuna.

    Kua whakawhānuitia ngā kōrero mō te Whāinga, kua whakatakotoria he kupu tohutohu mā ngā kaiako e pā ana ki te ako, ngā tini mata o te mokopuna, ngā mahi hei whakarite mā ngā ākonga pāngarau, tae atu ki ngā āhuatanga e poipoia ai, e tautokona ai te mokopuna kia tū māia, kia tū kaiaka hoki ia hei ākonga pāngarau.

    He whakamāramatanga anō mō ngā huānga matua, arā, mō ngā rautaki me ngā pūkenga, te mātauranga, te reo, te tuakiri hoki e tohu ana i te whānuitanga o ngā mahi akoako e rarau mai ana i tētahi whāinga matua, me ngā āhuatanga e tika ana kia whakaakona. E whakaata mai ana ngā huānga o Ngā Tini Mata o te Ako i ngā ariā matua o te tikanga ako, ā, e tauāki ana ko ngā kaiako katoa, he kaiwhakaako o te ako, o te reo, o te mokopuna hoki.

    E whakamārama ana te wāhanga Hei Tautoko i te Ako i ngā tikanga ako, ā, e āpiti ana i ngā whenu pāngarau mā ngā kaiako, ngā ākonga, me ngā whānau. Ka tautohu ērā i ngā mātauranga matua, ngā tukanga, me ngā pūkenga tae atu ki te tau 13, engari, kāore ērā e whakarōpūhia ana ki ngā Toi Mokopuna.
    .

    Te Kanorau i te Ako Pāngarau

    hoki ki runga ake

    Ko te mōhio ki ngā taera ako huhua o ngā mokopuna whaikaha tētahi āhuatanga hiranga e mārama ai te āhua o te whakahaere i tāna ako i te pāngarau. Kia tīmata mā te kōrero ki ngā whānau ki te tautohu, ki te whai māramatanga hoki ki ngā pūkenga motuhake me ngā āhuatanga e uaua ana ki tā rātou mokopuna, tae noa atu ki ngā rautaki ka whai hua ki a ia. Whakamahia Te Ngako o te Whāinga hei tūāpapa mō tētahi matapakinga e pā ana ki ā rātou whakaarotau mō te whanaketanga o te pāngarau.

    Me mōhio ki ngā rautaki ka whai hua ki ngā mokopuna whaikaha, me te āhua hoki o ēnei rautaki i tētahi horopaki ako pāngarau.

    I ngā akoranga pāngarau, kia whai wāhi mai ngā mokopuna katoa ki te:

    Pūmau o te whakaako 

    • kia pūmau te anga e mōhio ai te mokopuna ki ngā whakahaerenga 
    • kia pūmau te koke me te rere o ngā mahi i te roanga o te akoranga 
    • whakaingoatia ngā rautaki ka whakamahia e koe e mōhio ai te mokopuna ki ngā mahi i ngā wā katoa.

    Kia arotahi ngā kōrero a te kaiako

    • kia mārama, kia koi te kōrero – me poto ngā tohutohu 
    • kia waiho mā te mokopuna te nuinga o ngā kōrero – he arotahi ngā kōrero a te kaiako.

    Arotahi ki te whakawhiti kōrero 

    • kia whai wāhi te mokopuna mā ngā ngohe whakawhitiwhiti me ngā rautaki e pārekareka ana 
    • ākina tā te mokopuna whakamahi i te katoa o te reo e mōhiotia ana e ia hei whakaoti i ngā ngohe ako pāngarau 
    • ākina te mahi ngātahitanga i waenganui i ngā mokopuna 
    • ākina, whakanuia hoki “te whakamātau” i te whakamahinga huatau pāngarau e hou ana.

    Whakatairanga i te ako 

    • whakamahia ngā tikanga arotahi huhua e tika ana mō te tau o te mokopuna, te raupapatanga ako, me te taumata ako hei tautohu i ērā ka whai hua ki ia mokopuna 
    • kia tīrewa te tuku tautoko hei arataki i te mokopuna matea ako rau 
    • kia tīmata ki ngā mea e mōhio kētia ana e te mokopuna hei tūāpapa mō te ako huatau hou 
    • whakamahia ngā horopaki me ngā rautaki e taunga ana ka whakaakona ana he huatau pāngarau hou 
    • whakaakona ngā mokopuna ki ngā rautaki mō te ako i te reo pāngarau me ngā huatau pāngarau hou 
    • whakamahia ngā ara whakaako ā-ataata, ā-rongo, ā-ringapā hoki e whai wāhi atu ai ngā taera ako huhua 
    • kia rite tonu te kuhu atu i te wā huritao hei āwhina i te mokopuna ki te tautohu i ngā rautaki ka whai hua ki a ia me ngā pātai pea kei a ia 
    • whāngaihia he taiao akoranga kauawhi, e whakanui ana i ngā rerekētanga ako katoa.

    E kanorau ai te ako, me kanorau te whakaako!

    Te Aroturuki me te Aromatawai

    hoki ki runga ake

    Ka whakarato ngā raraunga ā-motu mō ngā mahi aromatawai me ngā tohu i tētahi tirohanga matawhānui ki te mātau o te pāngarau, puta noa i ngā Tau 0-13.

    I ngā kura, ka whakamahia ngā mahi aromatawai hei aroturuki i te koke whakamua a te mokopuna, e āhei ai te kaiako ki te whakanui i ngā tutukinga a tēnā mokopuna, a tēnā mokopuna. Mā te whakarite i ngā whakaarotau e mārama ana me ngā whāinga whāiti, ka mārama ake, ka kaha ake hoki te tautoko a te kaiako i ngā kaunekehanga o ngā mokopuna katoa.

    Ko te tikanga, ko ngā pārongo ka kohia mā roto i ngā mahi aromatawai, ka whakamōhio i ngā kura, i ngā kaiako, me ngā whānau e pā ana ki te whai hua rānei o te hōtaka pāngarau. Ko te tikanga anō hoki, ka pūrangiaho te māramatanga o te mokopuna me te kaiako ki ngā tutukinga me ngā kokenga whakamuatanga.

    Ko te ako te tūāpapa o te aromatawai

    Kāore e tino rerekē ana te āhua o te aroturuki me te aromatawai i te whanaketanga o te pāngarau i te ako pū i te pāngarau. Kei ngā mea ka kitea e te kaiako me te āhua o tana mātai i ngā mahi a te mokopuna te rerekētanga. Ko te mātai hihiri tētahi o ngā rautaki matua mō te whai i ngā kokenga:

    1. Me āta aro ki ngā mahi, ki ngā whakawhitinga kōrero rānei a te mokopuna – te mātai, te whakarongo, te kite, me te huritao.
    2. Me tautohu ngā mōhiotanga whāiti, ngā pūkenga, ngā waiaro, me ngā whanonga e whakaaturia ana e te mokopuna.
    3. Me āta huritao, me āta whakaaro hoki ki ngā mahi e taea ana e te mokopuna me te āhua o te kōkiri atu i tērā.

    He whakapiki mana te aromatawai

    Me arotahi te aromatawai me te aroturuki i te reo ki te tautohu i ngā mōhiotanga, i ngā pūkenga me ngā aronga reo pāngarau e mātau kē ana mokopuna, e mōhio ai ki te whai hua rānei o te whakaako ā mohoa, me te huarahi me whai ā haere ake nei.

    E mihia ai te whānuitanga me te kanorau o te ako, me kohi te kaiako me te kura i ngā taunakitanga o ngā kokenga, puta noa i ngā whenu me ngā wāhanga katoa o Te Reo Rangatira, tae noa atu ki:

    • ngā mōhiotanga pāngarau (ngā tini mata o te mātauranga) 
    • ngā pūkenga pāngarau (ngā tini mata o te ako) 
    • ngā aronga pāngarau (ngā tini mata o te tuakiri) 
    • te reo pāngarau (ngā tini mata o te reo pāngarau).

    He taunakitanga te aromatawai

    Kei te kaiako me te kura te haepapa mō ngā whakataunga ka puta i a rātou e pā ana ki te mokopuna me tōna whanaketanga pāngarau. Nā konā tonu e whai take ana tō te kaiako, tō te kura, tō te whānau, me tō te mokopuna whakapono ki ngā taunaki i whakamahia rā hei tautoko i ēnei whiriwhiringa. Hei whakapūmau i te tika me te pono o ngā whakataunga e pā ana ki te ako pāngarau, ka whakamahia ngā tukanga tūturu me ērā kāore e tūturu ana.

    Ka whai wāhi atu ki ngā tukanga tūturu ko ngā pāhekoheko ako, ngā aromatawai ōkawa, me ngā aromatawai ōpaki. Ka whai wāhi atu ki ngā tukanga kāore e tūturu ana ko ngā ara e hōhonu ake ana, pēnei i te whakamahi tairongo me te mārama pū ki te mokopuna hei tangata – ōna hiahia, ōna pūkenga, ōna uauatanga, me ōna aronga.

    Kei te rauemi, Te Poutama Tau he anga kōhura me ngā momo tukanga ka taea e te kaiako te whakamahi hei tautohu i ngā mōhiotanga o te mokopuna, ā rātou whakamāramatanga me ā rātou whakaaturanga mō ō rātou mōhiotanga. E rua atu anō ngā rauemi aromatawai, arā, ko:

    hoki ki runga ake

    Heading

    A

     

    ahu 3

    3-dimensional

    ahu-2

    2-dimensional

    āhuatanga pūmau

    invariant property

    aromātai

    to evaluate

    aroturuki

    monitor

    H

     

    hātepe

    steps; algorithm

    hononga

    relationship

    hōpara

    explore

    horopaki

    context

    huritao

    reflect upon

    K

     

    kīanga

    phrase; expression

    kīanga taurangi

    algebraic expression

    kitenga

    finding

    kōwhiringa

    option; choice

    M

     

    māramatanga

    understanding

    matike

    arise

    O

     

    otinga

    outcome; effect

    P

     

    pākiki

    curious

    pānga rārangi

    linear relationship

    panoni

    transformation; change

    pāpātanga

    rate

    pāpono

    event

    parahau

    justify

    pūāhua

    situation (like context)

    pūhui

    compound

    pūkenga

    skill

    pūnaha

    system

    pūtahitanga

    institution

    pūtake

    purpose

    putanga, putanga iho

    outcome

    R

     

    rahinga

    quantity

    rārangi whakarara

    parallel lines

    raraunga houanga

    time series data

    raraunga matarua

    bi-variate data

    raraunga motumotu

    discrete data

    raraunga whakarōpū

    category data

    raumata

    net (of a solid shape)

    rautaki

    strategy

    rawa

    natural resources; resource; materials

    T

     

    takahuri

    amend; alter; change

    takirua raupapa

    ordered pair

    tāpaetanga kōrero

    assertion

    tāpua

    significant

    taputapu

    tool; instrument

    tau hiato

    complex number

    tau toitū

    prime number

    tau tōpū

    integer

    tauira raupapa

    sequential pattern

    tauira tāruarua

    repeating pattern

    taunaki (-tanga)

    evidence

    taupori

    population

    taupū

    exponent

    taurangi

    variable; algebra

    taurea

    multiple

    taurite

    equilibrium

    tautohe(tia)

    contested

    tautohu

    identify

    tauwehe

    factor

    tāwariwari

    flexible

    tipu

    plant

    tirohanga

    perspective

    tō

    pull

    tohu

    symbol

    toitū

    lasting; sustainable

    torotoro

    explore

    tūāhua

    description of a person or thing

    tuakiri

    identity

    tūāpapa

    foundation; basis

    tūārere

    phase

    tuhi

    record

    tūhuratanga tauanga

    statistical investigation

    tukutuku

    grid

    U

     

    uara

    value

    urutau

    adapt

    W

     

    wahapū

    articulate

    waihanga

    shape; devise; create

    wāwāhi

    partition

    whai wāhi (ki) …

    participate; have opportunity

    whakaahua

    describe

    whakaahuahanga

    representation

    whakaari raraunga

    data display

    whakaata

    reflect

    whakaawhiwhi

    round (a number)

    whakamahi

    use; apply

    whakamātau tika

    fair test

    whakaoti rapanga

    problem-solving

    whakatakoto

    outline; propose

    whakataurite

    compare; contrast

    whakatinana

    implement

    whakatutuki (matea tangata)

    meet (peoples’ needs)

    whakauru

    engage; insert; include

    whakaute

    respectful

    wheako

    experience