Skip to main content
Ngake me Whātaitai

Ngake me Whātaitai

WEB

Ngake me Whātaitai

Te Āti Awa ki Te Whanganui-a-Tara 

He kōrero pūtake tēnei momo pūrākau, e taki ana i ngā kōrero mō te Kāhui Mounga, arā, ko ngā kāwai heke me ngā huinga tūpuna nā rātou i whakanohonoho i Te Upoko o te Ika i mua noa atu i te taenga mai o Kupe me ngā waka o ngā tīpuna. Ko te hiahia o te Kāhui Mounga, kia huakina te waharoa o te ika, kia kore ai e mate.

Nā, i karahui tēnei iwi ki te tihi o Pukeatua, ā, ka tukua ngā takutaku ki a Ranginui, māna rātou e āwhina. Nā Ranginui anō i tuku mai ko te Hau Tupua, ā, nā te Hau Tupua te ika whenua i whakaora, i whakaoreore ake. Ka haruru te whenua, ka matiti, ka matata, ā, ka puta ake ngā taniwha e rua, arā, ko Ngake me Whātaitai. 

Order copies of this book from Down the Back of the Chair (MOE712826)

<img src="/images/decorative.jpg" alt"" />

Rauemi Matua 

He kōrero whakataki

Kāti, kua whakapukapukatia te pūrākau nei hei taonga kōrero mā ngā tamariki. He kōrero pūtake tēnei momo pūrākau, e taki ana i ngā kōrero mō te Kāhui Mounga, arā, ko ngā kāwai heke me ngā huinga tūpuna nā rātou i whakanohonoho i Te Upoko o te Ika i mua noa atu i te taenga mai o Kupe me ngā waka o ngā tīpuna. Ko te hiahia o te Kāhui Mounga, kia huakina te waharoa o te ika, kia kore ai e mate. 

Nā, i karahui tēnei iwi ki te tihi o Pukeatua, ā, ka tukua ngā takutaku ki a Ranginui, māna rātou e āwhina. Nā Ranginui anō i tuku mai ko te Hau Tupua, ā, nā te Hau Tupua te ika whenua i whakaora, i whakaoreore ake. Ka haruru te whenua, ka matiti, ka matata, ā, ka puta ake ngā taniwha e rua, arā, ko Ngake me Whātaitai. 

Mā te whakaputanga o tēnei pūrākau e: 

  • mana ai ngā kōrero tuku iho ā ngā tupuna o Te Ātiawa ki Te Upoko o te Ika. 
  • mana ai te mātauranga tuku iho me te tuakiri o te iwi. 
  • whakaatu ai i te hononga o iwi ki tōna taiao mai, mai rā anō. 
  • tautoko i ngā akoranga a ngā tamariki mokopuna o Te Ātiawa ki Te Upoko o te Ika me ērā o iwi kē.  
  • wātea ai tēnei kōrero ki te tangata ahakoa ko wai, ahakoa nō hea. 
 | 

He kōrero mō te kaituhi 

Ko te kaituhi o tēnei pūrākau ko Ben Ngaia. Ko ia tētahi o ngā waha kōrero mō te iwi o Te Ātiawa ki Te Upoko o te Ika, ko ia anō hoki tētahi i tonohia e hia ngā wā kia kōrero ki ngā kura o te Upoko o Te Ika, o te motu hoki, ngā rōpū kaiako, me ngā tari kāwanatanga mō tēnei o ngā pūrākau taniwha. Nō reira te whakaaro kia tuhia, kia whakapukapukatia te pūrākau kia wātea ai ki te marea, kia mōhio hoki he tirohanga kē tā te mana whenua mō tēnei kōrero rongonui. Ko te reo o Te Ātiawa, o Taranaki te reo o te kaituhi.  Ko te kaituhi o tēnei pūrākau ko Ben Ngaia. Ko ia tētahi o ngā waha kōrero mō te iwi o Te Ātiawa ki Te Upoko o te Ika, ko ia anō hoki tētahi i tonohia e hia ngā wā kia kōrero ki ngā kura o te Upoko o Te Ika, o te motu hoki, ngā rōpū kaiako, me ngā tari kāwanatanga mō tēnei o ngā pūrākau taniwha. Nō reira te whakaaro kia tuhia, kia whakapukapukatia te pūrākau kia wātea ai ki te marea, kia mōhio hoki he tirohanga kē tā te mana whenua mō tēnei kōrero rongonui. Ko te reo o Te Ātiawa, o Taranaki te reo o te kaituhi.  

Mō te pukapuka 

He pai te pukapuka pikitia mō te pānui ā-rōpū, pānui takitahi rānei. Ko tētahi tino āhuatanga o tēnei momo pukapuka ko te noho tahi o ngā pikitia me ngā kupu. Kei roto i tēnei pūrākau he kōrero mō te Kāhui Mounga, mō te Hau Tupua me te Ika Whenua, arā, mō Te Ika a Māui. 

Ko tētahi kaupapa matua o te pūrākau he whakaatu i ngā mahi a ngā tupua me ngā ngā taniwha nā rātou i takahi i te mata o te ika whenua, i mua noa atu i te tangata, me ngā tohu nā rātou i waiho mai. 

Hei tautoko hoki i te tirohanga mana whenua, kua waihangatia tētahi kiriata poto, kiriata hakoritanga, hei hoa rauemi mō te pukapuka, hei whakaaturanga hoki mā te marea. Mā tēnei kiriata e ruku atu ai te kaimātaki ki te taha o ngā taniwha e rua, kia rongo, kia kite tonu i ō raua ara tapuwae me ngā tohu whenua kua mahue mai i a rāua hoki. Ka rongo hoki te kaimātaki i te reo o te pao e taki ana i te kōrero. 

Kuputaka 

Aungarea He tiro mākutu, he mea korikori
Haoa Ka riakina
Hīnawanawa Ka tūtū te huruhuru kiri nā te wehi te take
Hūhi He repo
Hurunga He kāwai heke, arā, he hekenga tangata
Kānapanapa Ka kaha whiti mai
Kārohirohi He pīataata mai
Kōemi Ka horo haere kātahi ka ohorere, ka tū
Makao He ringaringa, he waewae
Marara Ka whiua haere kia rere ki hea ake
Mārū He hūmārie te reo me te āhua
Memenge Ka ngoikore, ka hauaitu nā te kore kai te take
Mimiti Ka maroke haere, ā, ka pau haere te kaha
Ngātata Ka huakina
Pakohutia Ka kōaratia, ka huakina
Tetē Kua kati rawa nga niho
Topakitanga Ka tau haere te rere
Wawā He whakaharuru
Whakaeaea He mahi hei whakamauru i te mamae

Ngā Hononga Kē Atu 

NGAKE ME WHĀTAITAI – HAKORITANGA

Haere ki: Kauwhata Reo 

Legend of Ngake and Whātaitai (reo Māori) 

Mahi Toi 

He pukapuka Ngake me Whātaitai 

The Legend of Haumapuhia 

Mō Mua Mai i te Pānui Tahi 

Kōrero tahitia te uhi o te pukapuka 

Matapakihia te āhua o ngā kiripuaki 

Matapaehia te kaupapa matua o te kōrero 

 

See Materials that come with this resource to download: TSM-Core-Resource-Info_FA (.pdf)

He Mihi 

He mihi nui tēnei ki a Beth Dixon. Mōna i tuhi; Ngā Tauira Whakaakoranga me Ngā ngohe hai mahi mā te ākonga. 

Me kore ake a ia hei āwhina i tēnei kaupapa. 
I tāia i Aotearoa. 

Manatārua i ngā kōrero © Huia Publishers me Te Rūnanga o Te Āti Awa 2020 

Kua noho manatā tēnei rauemi. Atu i ngā take pēnei i ngā akoranga whaiaro, te rangahau, te arotake me te arohaehae mahi e whakaaetia ana i raro i te Ture Manatā, kore rawa e tukuna kia tāia anō tētahi wāhanga o ngā kōrero nei, ahakoa te huarahi tā. Me mātua tono whakaae ki a Huia Publishers. 

About this resource

Order copies of this book from Down the Back of the Chair (MOE712826)

Wāhanga Ako: Te Reo Māori, Tikanga ā-Iwi 

Taumata: Taumata 1, Taumata 2, Taumata 3 

Kaupapa: Te Aho Ngārahu 

Materials that come with this resource: