Ka rongo a Te Houtāewa i ngā kōrero a Te Whakahauriri mōna, ka haere ki ana mātua ki a Kaingarua rāua ko Tūwhakatere, ka mea atu. "Haere mai tātou. Ka haere tātou ki Hokianga. E haere ana ahau ki te whakatau atu i te whakataukī a Te Whakahauriri mōku." 

He tino toa a Tūwhakatere i a ia e taitamariki ana. Kua kaumātua, kua mahue ngā tikanga whakatatae a te taitamariki, kua kaumātua ngā whakaaro. Ka mea atu a Tūwhakatere, "E koro, e kore tātou e puta. Ka mate tātou. E mōhio ana koe kei te mau tonu te ngākau o Te Rārawa ki te hinganga o Te Raharaha i a koe ki te mata wī. Hei aha tātou i haere ai." 

Ka mea atu a Te Houtāewa, "Ko taku hiahia kia tūtaki tinana ahau ki a Te Whakahauriri. E kore e taea e ahau te pēhi i taku hiahia. He kōrero atu anō āna mōku. Ka nui te kino." 

Ka whakamārie a Tūwhakatere i te tamaiti ka mea atu anō, "Kua ronga rā a Pōroa i ngā kōrero a Te Whakahauriri mōu. E mōhio ana a Pōroa e haere koe ki te whakatau atu i ērā kōrero. Kei te tatari a Te Rarawa katoa kia puta atu koe. Kaua e haere. Ka mate tātou." 

Ka tū a Te Houtāewa, ka titiro ki ana mātua, ka aroha ki ngā kaumātua rā. Ka mahara anō ia ko ngā kōrero mōna, e pā ana nōki ki ana mātua. Ka mea atu ia ki ana mātua, "E pai ana. Hei a māua ko Tūnuiārangi te haere. Ka puta māua i a Pōroa me Te Rārawa katoa. Hei konei kourua." 

Ka kanapa ngā kanohi o Tūwhakatere i ērā kōrero. Kua rongo katoa ia i tana tinana e wiri ana. Huri kau atu ia ki a Kaingarua ka mea mai tērā, "Kua tau tēnā, e koro. Ko tātou katoa me haere." 

Mea tonu mai a Te Houtāewa, "Haere mai. Ka haere tātou." 

Pau pai te rā i a rātou e mahi ana ka puta rātou, puta whakauaua i a Pōroa me Te Rārawa. Ka haere rātou, tae atu ki Whāngāpē ka kau, ka whiti ki tāwāhi. Ka haere anō rātou, ka tae ki Mātihetihe. I raro mai o te pā, ka noho rātou. 

Ka mea atu a Te Houtāewa ki ngā mātua, "Me noho kourua i konei. Ka nui tēnei mau mai a kourua i au. Kua tae mai ahau ināianei. Hei au anake me piki i te pā nei." 

Kotahi meanga atu o ngā kaumātua nei, "Kāhore e koro. Ko tātou katoa te piki atu. Kia kōtahi o tātou matenga." 

Ka totohe a Te Houtāewa, "E noho kourua i konei tatari mai ai i au. Horekau tatou ko te mate. Ko ahau anake te piki i te pā nei." 

I a Te Houtāewa e piki atu ana e tirotiro ana ia i te whenua e ū ana rānei mō tana omanga iho. E rapu ana ia i ngā wāhi pai hei taunga, inā tūpeke iho ia. 

I raro anō ia e kake atu ana ka kitea iho e ngā kaitūtei o te pā ra, ka kawea te kōrero ki a Te Whakahauriri. "He tangata tēnei e piki ake nei." 

Ka mea atu a Te Whakahauriri, "Tirohia atu koia?" 

Ka karanga mai te kaitūtei, "Kua noho ki raro. Ki te okioki pea. Nā, kua tū; kua piko anō." 

Ka mea atu a Te Whakahauriri, "Kua pai tēnā. He tūroro. 

Ko wai ka mātua kua mate noa atu pea." 

Nō te tatanga atu o Te Houtāewa ki te kuaha o te pā rā kātahi anō a Te Whakahauriri ka kite atu ehara kē i te tūroro, ā ka karanga i ana tamariki i a Tamanui rāua ko Tamarongo. "Haere ngātahi atu kourua ki te kuaha nā. Tutakina atu te tangata e haere mai nā. Kaua e tukuna kia uru mai kia karanga atu rānō ahau." 

Ahakoa te nunui o ngā tāngata rā, haere tika atu a Te Houtāewa, piri tonu ki a rāua. 

Ka pātai a Te Whakahauriri, "Ko wai koe?" 

Ka tino whakapiri atu a Te Houtāewa ki a Tamanui rāua ko Tamarongo. 

Ka pātai anō a Te Whakahauriri, "Ko wai koe? I haere mai koe i hea?" 

Ka mea atu a Te Houtāewa "Ko ahau tēnei ko Te Houtāewa. 

I haere mai ahau ki te whakatau i tō whakataukī mōku." 

Ka karanga a Te Whakahauriri ki ana tamariki, "Hopukia! Patua kia mate!" 

Hopu atu a Te Houtāewa i ngā tāngata ra, kotahi ki tana ringa maui, kotahi ki tana ringa matau kātahi ka tōia iho e ia i te puke rā. 

I te tatanga iho o Te Houtāewa ki kō i ana mātua rā, ka mea atu ngā kaumātua rā, "Me patu, ka hoki ai tātou. Kua ea ngā kōrero whakatauki a Te Whakahauriri" 

Ka mea atu a Te Houtāewa, "Kāhore. Kaua e patua. Me tuku kia hoki, kia whai ingoa ai kourua." 

Ka tukuna a Tamanui rāua ko Tamarongo kia hoki ki tō rāua pāpā. 

I te atatū anō o te Rātapu, te 8 o ngā rā o Oketopa 1960, ka ara ahau; he whakaaro nōku kia mahue pai tō mātou kāinga i a māua ko taku hoa wahine e ngaro atu ana ki Āmerika. 

Ka titiro ahau ki ā māua tamariki e moe ana, ka titiro ki tō mātou kāinga, ka pā te pōuri ki taku ngākau. Ko ngā whakariterite kia ono nei anō wiki māua e ngaro atu ai engari i te mea kātahi ano māua ka wehe i ā māua tamariki, anō ki a māua e haere ana māua mō te tau. 

Ko te pai o te ata nei. Mahana ana i te whiti mai o te rā. I te waru o ngā hāora kua poto mai te nuinga o ō māua hoa ki tō mātou kāinga. 

Ka karanga mai tētahi o ngā kaumātua, "Me karakia tātou. Me tuku Hapa koe mō mātou i mua i tō kourua haerenga." 

Ka karakia mātou, ka tukuna e ahau te Hapa a Te Ariki, ā ka mutu. Ka titiro anō ahau ki aku tamariki, ki aku hoa hoki, ākore noa iho te kai e heke i a au. 

Kua tū mai anō he motokā i waho, ā, kua karanga mai te taraiwa, "E hokona ana te tāima. Haere mai, māku kourua e mau ki Rongotai." 

I taku mataku kei tangi nui māua ki ā māua tamariki i mua i te tini tangata i Rongotai, ka mea atu ahau ki aku tamariki. "Kaua koutou e haere mai ki Rongotai. Me haere koutou ki te haerēre i runga i tō tātou motokā." 

Tae atu māua ki Rongotai kua kī noa atu a reira i te tini o ō māua hoa Pākehā, hoa Māori. Ka mihimihi noa mātoa ki a mātou, ā, ka haere ki te inu tī. 

Ka puta te karanga, "Ko ngā pāhihi katoa mō Ākarana me piki ināianei ki runga i te manurere." 

Ka wharirū māua ki ō māua hoa, ā, ka piki ki runga i te Viscount hei mau i a māua ki Ākarana. E piki atu ana māua i runga i te arawhata ka rongo māua i a māua tamariki e pararē mai ana."Dad! Mum! Goodbye! Cheerio! Don't be long!" 

Ko te mea tēnei i tino auē ai taku wahine ki te tangi. Kua hotuhotu noa atu anō kē a ia. 

Ko te roanga he piki atu ki runga i te Viscount. Tata kore ana e tika te noho, kua tau ki Ākarana. 

I Ākarana e tatari mai ana ngā whanaunga me ngā hoa. I reira anō ngā mihi mai ki a māua. "Haere atu, kaua e raruraru mai ki ngā mea o te kāinga. Haere atu ki ēnā pā mamao. Whakawhiti atu i Te Moana-nui-a-kiwa. Haere atu ki te pā o Te Rangihīroa. Ko tā kourua, he tiaki i a kouma, ā, tae noa mai kourua ki te kāinga. Mā Te Atua kourua e manāki, e tiaki." 

E whā pea hāora māua e tatari ana, ka karangatia mai, "Ko ngā pāhihi katoa mō Fiji me piki ināianei ki runga i te manurere." 

Kua mea mai anō tētahi, "Mauria atu ahau i roto i ā kourua pāhi." 

He Teal Electra te manurere i rerea atu ai māua i Akarana Tino pai, tino nui, tino horo tēnei wakarere. He peke kau ake, kua tae ki te rua tekau mano putu ki runga. 

Ka titiro iho ahau ki raro, ka kite iho i ngā whare, i ngā motokā, i ngā mea tinitini noa iho - ko te nonohi o ēnā mea katoa. Horekau a māua kīkī. Kei te tangi tonu taku hoa. Titiro muri tonu māua. Whakawhiti atu mātou i Te Rerenga- wairua, ka aroha iho au ki te kāinga i whānau ai ahau. Kore noa māua e kite mai i te ākau o Niu Tīreni, kātahi anō ka āta tau tā māua noho, ā, ka kōrerorero ki a māua. "Āe oti e haere ana tāua ki Amerika, he moemoeā noa iho rānei?" 

I raro tata iho anō e rere haere ana he kapua mā; anō he wūrū hipi. I raro atu e hora ana te Moana-nui-a-kiwa. Hoki ana ngā mahara ki te Pakanga Tuarua o te ao; ki ngā kōrero mihi a ngā kaumātua ki ngā ope hōia, "Haere atu, whakawhiti atu i te Moana-nui-a-kiwa." 

Koia nei taua moana. Koia nei te moana i haerenga mai nei e ō tātou tūpuna i runga i ō rātou waka i tō rātou hekenga mai i Hawaiki. Koia nei te moana e waiatatia nei, e pāteretia nei e ngā tini iwi o Aotearoa. 

Kua ahiahi, kua tītaha te rā, ka rere atu māua i Ākarana. 

I te ono karaka i te pō ka mauria mai he kai mā ngā pāhihi. Ko ngā āhua kai katoa. He heihei, he tio, he ngohi, he kūmara, he hua rākau, he purini, me ērā atu āhua kai. Pau mitimiti i a māua ēnā kai i te reka anō ra. 

I te tauhōu ki te haere pēnei, ko ō māua kākahu ko ngā kākahu anō e mau nei tātou i te kāinga. He koti nui, he peka me ērā atu kākahu mahana. Nō te makerenga atu i Fiji ehara i tētahi āhua te wera. I runga i te manurere hei ā whakatikatika te mahana kia kaua e wera, kia kaua e kōpeke. 

Tatū atu, ka mauria māua ki te International Lounge tatari ai i te manurere hei kawe i a māua ki Hāwai. Kei reira ngā hiahia katoa o te tangata. I te wera, kua unu taku peka me taku koti nui. Horekau i roa kua unu te koti poto, haerēre ana he hāte anake. He waireka kōpeke te kai. I pai, ā, kua pēke ngā ringaringa o te hāte, ā kua huia te hāte, haerēre ana he hingareti anake. 

E tata ana ki te waenganui pō ka karangatia mai ngā pāhihi mō Hāwai kia haere ki te manurere. He Qantas Boeing Jet te waka mō mātou. Tino nui, tino pai, kānapanapa ana ngā wāhi katoa o te mea nei. E iwa tekau mā rua ngā tāngata e ō ki roto, i tua atu i ngā kaimahi. Piki atu māua ki runga, ka haere mai he wahine ātaahua ki te mau i a māua ki ō māua tūru. Ahakoa e heke ana te wera i a au hauangi mai ana te āhua o te tuari wahine nei. 

"Koia ēnei ko ō kourua tūru. E rua nōu, e rua nō tō wahine. Mehemea ki te hiamoe kourua hei ā pēnei te tango i tēnei tūru kia rite ai ki te moenga. Kei raro nei ngā pera, ngā paraikete, me ērā atu mea e tūpono kourua ki te hiahia. Mehemea e hiahia kourua ki ētahi atu mea me tono mai ahau." 

Ki te whakatikaina ana ngā tūru nei, anō he moenga mārika anō. 

I te tīmatanga atu o te manurere nei, tūpou ana te kake. Ko te nui me te horo, mataku pai te tauhōu. Kihai i roa kua whakatikatika māua i ō māua moenga. Rite tonu ki ngā moenga hōtera nei. 

Takoto kau atu ahau kua parangia. Oho ake au kua mārama i te ata. E titiro ana ahau ki waho ka puta mai te rā. Ohorere ana ahau i te putanga mai o te rā. Anō ngā kapua e toro ana i te ahi tino nui. Ka whakaarangia atu e ahau taku hoa. "Kia kite koe i tēnei mea whakamīharo!" 

Nō te hāwhe pāhi i te waru ka tau atu mātou ki Honululu. Ko te tāone nui tēnei o Hawaī. 

Nō te ata o te Rātapu ka rere mai māua i Rongotai, ā, nō te ata o taua Rātapu anō ka tae mātou ki Honululu. 

Tatū atu māua, ka haere māua ki te tari whakatikatika tiwhikete me ērā atu āhuatanga e āhei ai te tangata ki te tomo atu ki te whenua kē, ki tētahi iwi kē hoki. 

Ka tika ēnei mea ka mea atu ahau ki taku wahine, "Me haere tāua ki te karakia." 

He whare nui e tata ana ki tātahi. 

"E karakia ana a kōnei i te Mane?" 

"He Rātapu rā tēnei, ehara i te Mane." 

"Ha. He Rātapu ka haere mai tāua i te kāinga inanahi. Pō mai tāua ki Fiji, ao mai i te ata nei, hoi, e Rātapu tonu ana?" 

"Āe, e Rātapu tonu ana. Nō tāua i te tari ināianei ra ka kite ahau e Rātapu tonu ana." 

"Haere mai rāpea tāua ki te tiki taxi mo tāua hei mau i a tāua ki te whare karakia." E ohooho ana ahau ki te kōrero atu ki ngā tāngata o reira, engari me whakamāia hoki ka tika. Ka haere atu ahau ki tētahi tangata ka mea atu, "Kei hea te wharekarakia o tēnei tāone?" 

"Ka nui te tawhiti atu i kōnei." 

"Kei hea ngā taxi?"

"Taxi? I think you'd better take a cab."

Ka mauria māua e te taxi ki te Cathedral o Honululu. He whare tino ātaahua. Tatū atu māua i te taxi, kua raruraru anō māua i ngā moni. I tō māua kūare anō rā ki ngā moni o tērā kāinga. 

E tū ana māua e mīharo ana ki te pai o te wharekarakia, me te kakara hoki i te tini o te putiputi, ka haere mai tētahi wahine. I kite mai i taku kara minita. 

"Tēnā kourua. I haere mai kourua i hea?" 

"He tauhōu māua nō Niu Tīreni." 

"Koia rawa. Ko ahau ko Mrs Kennedy. He wahine ahau nā te Pihopa o Honululu. Haere mai kourua ki taku taha anō noho ai." 

Ka tomo mātou ki roto i te wharekarakia, tata mate ahau i te wera. Nā te mea he wharekarakia, tē unuunu ai ahau i aku kākahu. 

Ka mutu te karakia ka mauria haeretia māua e Mrs Kennedy kia kitekite i Hawaī. Ko te pai o te motokā, he Cadillac, ahakoa te wera o te rā, hauangi ana a roto. 

I tae māua ki Pearl Harbour, te wāhi i mahi kinongia e ngā Tiapani, i hou mai ai Āmerika hei hoa mō Ingarangi, i te whawhai nui tuarua o te ao. I reira ngā manuao i mau, e totohu ana ētahi, e takoto tītaha ana ētahi, e waikura ana ētahi, ā, e pirau noa iho ana ētahi. Ahakoa kua roa noa atu te mutunga o te riri, kei reira anō ngā mea hei whakamahara mai i te kino o tēnei mea o te whawhai. 

I tae anō māua ki te museum i reira nei a Te Rangihīroa e rangatira ana, i mua atu i tana matenga. 

He tini ngā mea whakamīharo i kite māua, ka hoki māua ki te taunga manurere. Koia tēnei ko tētahi o ngā taunga nui o te ao. E tau mai ana, e rere atu ana he manurere i ngā meneti katoa o te rā. 

Tae atu māua e tū mai ana he rōpu Māori o Hawaī e waiata ana, e hura ana, e whakangahau ana. Ko te papai o ngā āhua o ngā kōtiro e tū mai ana i roto i ō rātou piupiu. He kōtiro taitamariki anake. Horekau he kuikuia. Hāunga anō te papai o ngā āhua, i te papai o ngā reo, me te ngāwari ki te hura. Ka pai anō ngā waiata o Hāwaī, me ā rātou kanikani, mā rātou anō e waiata, e mahi. Kī ana te taunga i te tangata. Ko tētahi mea rerekē, ko nga kākahu o ngā wāhine - kōtiro, kuia. He kākahu tino roroa katoa. Rite tonu ki ngā kākahu o ngā wāhine hapū nei. He whare nui anō. I mau ai rātou i ērā kākahu nā te wera. I kōrerongia mai ki a māua ko ngā kākahu hauangi ērā. 

Ko te manurere hei mau i a māua ki Amerika nō te United Airlines. Tino nui, tino pai anō tēnei. E iwa tekau ngā pāhihi, e rua ngā karāihe - karāihe tuatahi, me te karāihe tuarua. Riterite tonu ngā tūru, engari ko ngā pāhihi e haere karāihe tuatahi ana hei a hoatu noa atu he waipiro mā rātou horekau he utu. E kore te tangata e hiakai, kua mauria mai he kai. 

Horekau he raruraru tae noa rātou ki Amerika, ki Los Angeles. 

"Kia ora mai koe, e te Kāwana! Ko tāku tēnei ki a koe. Horekau ahau e pai ana ki a koe. E kore ahau e whakaae kia noho tonu mai koe i Aotearoa. Mehemea e noho mai ana koe, tēnā pea ka whakawākia a Te Kēmara, ā, ka raru a Te Kēmara. Ko wai ka mātau, ka tāronatia a Te Kēmara. Kāo, kāo, kore rawa atu ahau e whakaae kia noho mai koe." 

Ko Te Kēmara tēnei e kōrero nei ki te huihuinga: 

"Mehemea pea ka riterite tonu tātou, ka mea atu ahau, āe, me noho mai koe. Tēnā ko te Kāwana ki runga ko Te Kēmara ki raro - ko te Kāwana ki runga, runga noa atu, ko Te Kēmara ki raro raro rawa, pēnei me te toke nei, rite tonu ki te ngārara, kāhore. Whakarongo mai e te Kāwana, aku whenua kua riro, kua riro, kua riro. Ngā ōwhaki a aku tūpuna, mātua, whanaunga, kua riro katoa. He mea tāhae nā ngā Mihinare. Āe, kua riro, kua riro, kua riro katoa i a rātou. Ko te tangata nā ko Te Pūhipi me tērā me Te Wiremu, kei a rāua aku whenua. Te whenua e tū atu nei mātou i runga, i te rā nei, nōku. Tēnei whenua, āe, ngā oneone i raro i aku waewae nei, whakahokia mai ki āu. Me kī atu koe ki a Te Wiremu, 'Whakahokia ngā whenua o Te Kēmara." 

Ka tohutohu atu a Te Kēmara ki a Te Wiremu me te hokainga atu, "Nāu, nāu, nāu e mātenga pākira, nāu aku whenua i tāhae." 

Ka huri atu anō a Te Kēmara ki te Kāwana, "E te Kāwana, ka nui rā te kino o koutou o ngā tāngata o Ingarangi ki a mātou. Nā reira, e hoki. Ko Te Kēmara tēnei e tono atu nei i a koe kia hoki. Horekau mātou e hiahia ana kia noho mai koe i waenganui i a mātou." 

He rangatira a Te Kēmara nō Ngātikawa. He tangata pai ki te kōrero, karawhiu ngā ringa, pūkana ngā kanohi, wiri te tinana, anō tino kino tana riri. Mehemea ki te pūkana mai ana, anō e mura ana ngā karu i te ahi. 

E ruarua ana ngā whakaaro o ngā tāngata i te āhua o ngā kōrero a Te Kēmara ka tū mai a Rewa, nō Ngaitewake. I te pai o ngā kōrero a Te Kēmara mō te whakarongo, ka mataku a Rewa kei raru ia. Ka mea ia kia pai atu ai ana kōrero, me kōrero Pākehā ia, "How d'ye do, Mr Governor?" 

Ka pararē ngā tāngata katoa ki te kata, ka whakakino ngā kanohi o Rewa. Kīhai ia i mea kia kataina ana kōrero. "Ko āku kōrero ēnei ki a koe. E hoki. Tukuna te Kāwana kia hoki ki tōna kāinga. Whakahokia mai aku whenua i tangohia nei e ngā Mihinare, e Davis, e Clarke, me ērā atu. 

''Horekau ōku whenua ināianei - hoi anō ko te ingoa, ko te ingoa anake. Hei aha mā te Māori te Kāwana? E hara mātou i te Pākehā. Ko tēnei motu katoa nō mātou, engari ko ō mātou whenua kua riro. Ahakoa katoa tēnā, ko mātou te Kāwana - ko mātou ko ngā rangatira o ngā whenua o mātou tūpuna. 

Kia rite ai tēnei whenua ki Poihākena me ērā atu whenua i raro i Ingarangi? Kāo, kāo, e hoki. Ko ahau ko Rewa tēnei e tono atu nei i a koe, e te Kāwana, kia hoki. 

"Tonoa atu tēnā tangata kia hoki. Kaua koutou e haina i tēnā pepa. Mehemea ki te haina koutou, ka waiho koutou hei mōkai mā te Pākehā. Hei pākarukaru kōhatu mō ngā huarahi. Ka tangohia ō koutou whenua. Ki te riro ō koutou whenua, kua riro tō koutou mana." 

Ka mutu a Rewa te kōrero, ka tū mai a Moka, he rangatira nō Patukeha. Pēra anō te haere o āna kōrero i a Rewa i kōrero rā: 

"Tukuna atu te Kāwana kia hoki ki tōna kāinga. E hoki e te Kāwana. Waiho mai mātou i konei. Whakahokia mai aku whenua - aku whenua katoa. Kaua e mea mai, 'Ka whakahokia atu ō koutou whenua ki a koutou'. Ko wai e whakarongo ki a koe e te Kāwana? Ko wai e mahi i tāu e pai ai? Kei hea a Clendon, a Mair? Kua haere ki te hoko whenua. Ahakoa koe tono mai i tō pukapuka, kia mutu te hoko whenua, kua haere rāua ki te hoko whenua." 

Nā ēnei kōrero ka ara mai a Captain Hobson ka mea, "Ko ngā whenua katoa he mea tinihanga i riro ai i te Pākehā, ka whakahokia katoatia atu ki a koutou. Ko ngā taitara hoko katoa, ka tino tirotirohia, ā, e kore e mana kia whakaae rānō te Karauna." Ka whakahāwea a Moka, ka nukunuku atu ki te Kāwana," 

Ka pai tēnā, e te Kāwana. Tino tika tēnā. Ērangi, taihoa, taihoa! Kei hea a Baker? Kei hea te korokē nei? A! Tērā e tū mai rā. Tēnā, whakahokia mai aku whenua." 

Ka tatari a Moka kia whakautu mai a Baker, "E kite r tātou e hoki atu rānei." 

Ka mea a Moka, "I mea atu ra hoki ahau, he teka, he teka, he teka katoa. E kore ō tātou whenua e whakahokia mai ki a tātou." 

Kia rite ai tēnei whenua ki Poihākena me ērā atu whenua i raro i Ingarangi? Kāo, kāo, e hoki. Ko ahau ko Rewa tēnei e tono atu nei i a koe, e te Kāwana, kia hoki. 

"Tonoa atu tēnā tangata kia hoki. Kaua koutou e haina i tēnā pepa. Mehemea ki te haina koutou, ka waiho koutou hei mōkai mā te Pākehā. Hei pākarukaru kōhatu mō ngā huarahi. Ka tangohia o koutou whenua. Ki te riro ō koutou whenua, kua riro tō koutou mana." Ka mutu a Rewa te kōrero, ka tū mai a Moka, he rangatira nō Patukeha. Pēra anō te haere o āna kōrero i a Rewa i kōrero ra: 

"Tukuna atu te Kāwana kia hoki ki tōna kāinga. E hoki e te Kāwana. Waiho mai mātou i konei. Whakahokia mai aku whenua - aku whenua katoa. Kaua e mea mai, 'Ka whakahokia atu ō koutou whenua ki a koutou'. Ko wai e whakarongo ki a koe e te Kāwana? Ko wai e mahi i tāu e pai ai? Kei hea a Clendon, a Mair? Kua haere ki te hoko whenua. Ahakoa koe tono mai i tō pukapuka, kia mutu te hoko whenua, kua haere rāua ki te hoko whenua." 

Nā ēnei kōrero ka ara mai a Captain Hobson ka mea, "Ko ngā whenua katoa he mea tinihanga i riro ai i te Pākehā, ka whakahokia katoatia atu ki a koutou. Ko ngā taitara hoko katoa, ka tino tirotirohia, ā, e kore e mana kia whakaae rānō te Karauna." 

Ka whakahāwea a Moka, ka nukunuku atu ki te Kāwana," 

Ka pai tēnā, e te Kāwana. Tino tika tēnā. Ērangi, taihoa, taihoa! Kei hea a Baker? Kei hea te korokē nei? A! Tērā e tū mai rā. Tēnā, whakahokia mai aku whenua." 

Ka tatari a Moka kia whakautu mai a Baker, "E kite ra tātou e hoki atu rānei." 

Ka mea a Moka, "I mea atu ra hoki ahau, he teka, he teka, he teka katoa. E kore ō tātou whenua e whakahokia mai ki a tātou." 

E taute tonu ana a Moka mō ana whenua, ka tū mai he Pākehā ki te mea, horekau e tika ana te whakamāori o ngā kōrero o te hui. Ki tōna whakaaro e mea ana ngā Māori ko Te Wiremu te mea e tāhae ana i ngā whenua. Ka tohu te Pākehā nei i a Johnson hei kaiwhakamāori. 

Ka karanga atu te Kāwana i a Johnson hei whakamāori. Ka whakamā a Johnson ki te whakamāori i te mea e kore ia e tino mōhio ki te kōrero Māori. Ka mea a Johnson, "E mōhio ana ahau ki te whakarongo, ērangi horekau ahau e tino mōhio ana ki te kōrero Māori." 

Kua riri a Te Wiremu i te whakapae o ngā Pākehā e hē ana tāna whakamāori. Kua mamae ia i ngā kōrero a te Pākehā rā ko ia te mea e tāhae ana i ngā whenua Māori. Ka īnoi ia kia tukuna ia e te Kāwana kia whakamārama. 

E kore e pokapoka haere ngā kōrero a tēnei tangata. Kōrero tika tonu mai ia i āna kōrero. Ka huri atu ia ki ngā Pākehā, ka mea, "He maha ngā kōrero kua puta, e pā ana ki ngā whenua o ngā Mihinare, ki te mahi ahuwhenua o ngā Mihinare, me ētahi atu tikanga a ngā Mihinare. Mehemea ki te noho te Komihana, ka āta tirotirohia ngā taitara katoa ki aua whenua. Ko tōku tino hiahia tēnei, ā, kua tono atu ahau ki te Kāwana, ā te nohonga o te Komihana, kia tīmatatia atu te tirotiro taitara, i ngā whenua kua riro mai i ngā Mihinare. Kia mahara mai koutou, mehemea kaua ngā Mihinare, horekau koutou i konei i te rāngi nei - horekau he putu kotahi o ngā whenua o Niu Tireni e riro atu i a koutou. Mehemea he tangata kotahi e āhei ana ki te kerēme whenua i tēnei motu, taua tangata he Mihinare. Nā tā rātou whakapōkai kaha ki te mahi i ēnei tau tini kua pahure atu nei, i māia ai ētahi atu ki te haere mai. 

"E tūmanako ana ahau, ā te wā e tirotirohia ai ō koutou taitara whenua e te Kōmihana, i tika te riro mai o ngā whenua Māori nei i a koutou, pēnei me te riro mai o ngā whenua i ngā Mihinare." 

I te whakaaro o Te Pūhipi ko ia tētahi e whakapaengia ana i tāhae i ngā whenua Māori, i te nui anō o ōna whenua, ka tū mai ia, "E whakahē ana ahau ki ngā kōrero a ngā rangatira nei, a Te Kēmara rāua ko Rewa, he mea tāhae nāku ngā whenua i riro mai nei i ahau. Tekau mā rima tau ōku i mahi ai ki Te Kāwanatanga, horekau he aha i hōmai mōku me taku whānau. Nā reira ahau i hoko whenua ai. E pōuri ana ahau ināianei horekau ahau i hoko whenua mai i te tīmatanga rānō. Ko te nuinga o ngā whenua i hokona mai e ahau he mea onoono ahau kia hoko, nā ngā Māori anō. Ahakoa ahau hoko mai i ō rātou whenua, e rāhuitia ana anō ō rātou tūnga kāinga me ā ratou māra." 

Ko Tāmati Pukututū te tangata i tū mai i muri i a Te Pūhipi:  

"Ko tāku tēnei ki a koe e te Kāwana. Noho mai e te Kāwana. noho mai hei Kāwana mō mātou, mōku, mō mātou katoa, kia kore ai ō mātou whenua e riro i ngā piritoka me ngā piriawaawa e kōtītiti haere nei. Noho mai e te Kāwana. Noho mai hei matua mō mātou. E kī ana ngā rangatira nei, kaua koe e noho mai. Nā te aha? Nā te mea kua pau katoa ō rātou whenua me ā rātou taonga te hokohoko. Kua ki rātou i ngā hua o tā rātou hokohoko. Kua pau katoa a Tatou mea te hoko. He aha hoki? Ka karanga tonu atu ahau ki a koe, 'Noho mai. Noho mai hei matua mō mātou'." 

Ko Kawiti, he nanakia, he toa, he rangatira nō Ngātihine. I mawhiti mai a Kawiti i tana nohonga me te pararē mai: 

"Kāo, kāhore rawa atu. E hoki, hoki atu e te Kāwana. He aha tōu hiahia i konei? Ko mātou katoa ko ngā Māori nei e tono atu nei i a koe kia hoki. Horekau mātou e hiahia ana kia hereherea mātou, kia takatakahia mātou. E hoki koe ki tōu kāinga. E kore ahau e whakaae kia noho mai koe i waenganui i a mātou. Kia aha ai? Kia puhipuhia ai mātou. Ahakoa ahau nei, a Kawiti, e kore e taea e ahau te hoe i tāku waka ki tāku wāhi e pai ai. Nā te mea he aha? Nā te mea e kī ana te Kāwana kaua a Kawiti e mahi i tērā mahi, kaua a Kawiti e haere ki kō, ki kō - te Kāwana me āna hōia, me āna pū. E hoki, e te Kāwana. Horekau he wāhi o kōnei mōu." 

I muri i a Kawiti ko Wai, i muri i a Wai ko Pūmuka, muri atu ko Warerahi. Ka rongo a Warerahi he Kingi ngā tino rangatira o tāwāhi, ka haere ia ki ngā Mihinare kia iriiritia ia ko King George. Enei kaikōrero katoa kīhai i whakaae kia noho mai te Kāwana. 

Ka tū mai tērā, ka tū mai tērā, ā, ka tū mai a Tāreha. He tangata tino nui te tinana. He tangata kai tangata. Ka mutu anō ōna kākahu, he piupiu i tana hope. E pupuri ana ia i tana ringa matau he hoe, i tana ringa mauī he roroi, he mea here ki te harakeke. Ngunguru ana te reo o Tāreha: 

" Horekau he Kāwana mōku - mō tātou hoki mō te iwi Māori. Ko tātou, ko tātou anake ngā rangatira, ngā kaiwhakahaere, ngā manukura. Horekau he rangatira ko runga atu i a tātou. Koia ra, ko koe he tupua ki runga, ko ahau ki raro! Ko koe ki runga ko ahau, ko Tāreha, te manukura o ngā hapu o Ngāpuhi ki raro? Kore, kore, kore rawa atu. E hoki. E kore koe e noho mai ki konei. E kore rawa atu ahau e whakaae. Nohomai? Mō te aha? Ki te aha? He aha kei konei māu? Kua riro katoa rā, ō mātou whenua. Āe, e tika ana. Engari ō mātou ingoa, tō mātou mana, e mau tonu ana. 

"E mea ana koe e pīrangi atu ana mātou ki ō kākahu, e tino hiakai atu ana mātou ki ō kai? Titiro mai koe ki ngā roroi e puritia atu nei e ahau. Koia tēnei ko tāku kai. Te kai a aku tūpuna. Te kai a te Māori. E whakanaminami mai nā koe i ō kākahu, i ō kai, hei poapoa i a mātou! Āe! E kī atu nei ahau ki a koe, ko mātou kē ngā rangatira. Mehemea pea kia rite katoa tātou, riterite katoa me koe: kāo, ko te Kāwana ki runga ki runga atu i te hoe nei, ko ahau ki raro, raro noa atu! Kore, kore, kore rawa atu ahau e whakaae kia noho mai koe. E hoki, kia horo te ngaro atu. Ko taku hiahia kia ngaro atu koutou katoa; koutou me tō koutou tima. E hoki, hoki rawa atu." 

Ko Tāreha rātou ko tōna hapū. Ko ngā tangata nō te Kāwanatanga. 

Kua raruraru ngā whakaaro o te Kāwana i ngā kōrero a Tāreha. Ka whakamārietia atu e Te Wiremu. Ka mea atu a Te Wiremu, '"Kia māia. Ahakoa pēhea, kaua te iwi nei e mōhio e raruraru ana o whakaaro mō te Tiriti nei." 

Nō te tūnga mai o Hone Heke, ka tā te manawa o te Kāwana. I a Hone Heke e kōrero ana, ka tae mai a Tāmati Wāka Nene. Ka mea a Hone Heke: 

"Ka hāpainga ranei tātou ki runga, ka turakina rānei tātou ki raro? Ko tehea ra? Ko wai ka mātau? Noho mai e te Kāwana. Noho mai! Mehemea ki te hoki koe, kua raru mātou ngā Māori; kua mate, mate katoa. Noho mai e te Kāwana hei matua mo mātou. Mehemea ki te hoki koe, kua aha ra mātou? E te iwi, e tamara mā, he mea pai ra tēnei. Mehemea ki te hoki te Kāwana kua raru tātou i ngā Wiwi i ngā tāngata hokohoko rama hoki. Ā tātou Māori e tamariki ana anō, mō ngā mea pēnei. Kaua mā tātou e whakatau, ērangi mā ō tātou mātua, mā ngā Mihinare nei. He aha tātou? He tamariki. Āe, he tamariki kōhungahunga. Noho mai e te Kāwana hei Kāwana mō mātou." 

He tangata nui a Hone Heke i roto o Ngāpuhi; he toa, he uri nō Rāhiri. Ki te tū mai a Hone Heke ki te kōrero, ahakoa ngā kuri o te pā, e kore e māia ki te tau.

A Tāmati Wāka, he ruanuku, he tautōhito, he taitoa. Ka timata mai ia ki te kōrero, he mea kōwhetewhete noa mai āna kōrero. Wahangū katoa te huihuinga i te tūnga o Tāmati ki te kōrero. Ka mea a Tāmati: "Me huri mai anō aku kōrero ki a tātou nei anō, ki a tātou ki ngā Māori. E tono ana koutou i te Kāwana kia hoki? 

Ka aha ai tātou? Mā koutou e ki mai ki a au, e ngā rangatira o te Tai Tokerau. Ka aha ai tātou i ngā rangi e tū mai nei?' E hoa mā, nā wai ngā rīwai e kainga nei e tātou? Nō wai ō tātou paraikete? Ngā taiaha nei (ka maranga mai te taiaha a Tāmati) kua pangā e tātou. He aha ngā patu a Ngāpuhi inaianei? He pū, he matā, he paura, nā te Pākehā. Kua manaakitia e tātou te Pākehā ki roto i ō tātou whare. Ā rātou tamariki hei mokopuna ki a tātou. 

"Kua riro katoa ō tātou whenua, kua kī katoa ngā whenua nei i te tauhōu, i te tupua. Ko tātou ko ngā rangatira, ko tātou ngā Māori kei raro, ko rātou kei runga. Ahakoa katoa i tēnā, e kore rātou e mea i ā tātou hei mōkai. Ka tono koutou i te Kāwana kia hoki? Auē! Ka mate ahau. Kua mate rā ahau, nā koutou i patu. Mehemea i pēnei ā koutou kōrero ki ngā kaihokohoko rama, mehemea i mea atu koutou ki a rātou kia hoki, i mua noa atu rānō, mehemea i pērā koutou, kua mea atu ahau ki te Kāwana, 'E hoki'. Ināianei, kāo. I aha tātou i mua o te taenga mai o te Pākehā? He whawhai, he whawhai, he patu tā tātou mahi i a tātou anō. Ināianei he whakatō rīwai, kūmara, mahi ahuwhenua tā tātou mahi. Kia pai tātou ki a tātou. Ka haere tahi ahau me te Pākehā. Ka haina ahau i te pukapuka nei. Noho mai e te Kāwana. Ko ahau ko Tāmati Wāka tēnei e inoi atu nei kia noho mai koe me mātou. Noho mai hei matua mō mātou, hei kaiwhakawā, hei hohourongo. Kaua e whakarongo ki ngā kōrero a ngā rangatira o Ngāpuhi. Noho mai e hoa, e tō mātou matua, e tō mātou Kāwana." 

Ka haina a Tāmati Wāka Nene i te Tiriti o Waitangi.