Te Wharekura 57

Ngā mahi pirihō

Nā Fiona Esau

He kamakama ngā wāhine nei ki ngā mahi pirihō, he toa hoki rātou i roto i ngā mahi whakataetae kuti hipi. Ko ēnei whakaahua i tangohia mai i tētahi whakataetae i tū ki te takiwā o Te Oreore i te rohe o Wairarapa ki te tonga. 

E whā ngā wāhine kei te whakataetae tētahi ki tētahi. E whā anō ngā kaikuti hipi, ā, mā tō rātou kakama e kitea ai te tere o ngā mahi katoa. E rima ngā wūru hipi hei whakahaeretanga mā ia pirihō, nā reira me hohoro tonu ngā mahi. Mā te mutu wawe me te pai o te whakahaere o ngā mahi katoa e mōhiotia ai ko wai te wahine ka toa. 

Kohikohia ana e te pirihō ngā wūru i kutia, kātahi ka horahia ki te hau kia takoto mārika mai ki runga i te tēpu. Anā te rere whakarewa o te wūru!  

Kia papatahi te takoto o te wūru kia pai mō te wetewete i ngā tūtae. 

Me kamakama tonu te mahi a te pirihō. 

Ka wetekina ngā tūtae me ngā wāhi paruparu, kātahi ka takaia te wūru me te hoatu ki tētahi pēke nui. Hei reira rātou noho ai mō te wā ka kohikohia anō ki tētahi atu pēke ka perehitia. 

Kātahi anō te wā mō te whakatā, kua mutu hoki te whakataetae. Me inu wai mātao ka tika, me te tatari kia whakamōhiotia mai te ingoa o te tangata ka toa. 

Engari taihoa tērā, he katakata, he whakahoahoa te mahi i nāianei. 

Pūhā matomato

Nā Fay Williams

Oho ana a Meri ki te tatangi o ngā pāokaoka. Ha! Ka hua a ia ki te take kai runga hopa a ia, kāre i rō moenga. Ka puta mai ki tana ihu te kakara o te pūhā, o te taupā e pēhi ana i runga, ka mahara a ia. Ko wana pūhā ērā nāna tonu i kato, nā, i pēnei ai tana haere ki te tiki. 

Nā te kaha patu iho o Tama-nui-te Rā ka mau a Meri i tana pōtae. Ka pōwaiwai a ia ki tana whānau i a ia e heke ana i te ara ki te rori. He kete e piupiu ana i tana ringa me te maripi i roto. 

Kai te pāorooro reka tonu i roto i wana taringa ngā whakamihi a te whānau ki a ia mō tana hua pākeke, rangatira rawa atu. I te mutunga o te tina i pātai a Meri mehemea he pai kia haere a ia ki te kato pūhā mō te kai ahiahi. Mīharo katoa te whānau ki tā rātau pōtiki. E rima tau noa tana pakeke. 

Koi tonu te titiro a Meri ki te taha o te rori pōhatu, kai mahue i a ia he pūhā. Engari kia rongo ia i te waka e haruru mai ana, ka āta neke atu ia ki rahaki kia pai ai te haere atu o te waka. He āhua maha tonu ngā waka i hipa. Ko te mea tuatahi e ahu tāone ana, ko ōna kiritata. Ka tū tana ringa ki a rātau, ka whakahokia tana mihi. Ko tētahi atu waka e kikī ana i te tauhou e ahu kāinga ana. I te taumaha o te waewae o te taraiwa, rērere ana te kirikiri, tutū ana te kapua puehu. Tere ngaro atu ana taua waka ki te takiwā. 

Kua tīmata kē te kato a Meri, kato atu, nuku atu, kato atu, nuku atu. Kātahi ka kitea atu e tipu ana, e matomato ana i te taha o te taiapa tētahi āpure pūhā. Hari katoa a Meri i tēnei kitenga. Ka tuohu te pōtiki ki tana mahi. Ahakoa tana tūpato i a ia e kato ana, kua titia kētia a ia. Hai, te hōhā hoki o ngā pūnatinati. Pai kē atu mehemea kāre he pūnatinati o te pūhā! Ahakoa te mamae inā tū, ka whakakaha tonu a Meri ki te kato. 

Ka mahara a Meri ki te kōrero a tana kōkara mō te tino reka o te pūhā tiotio. Kāre he pūhā reka i tua atu. Ka noho rangatira te pūhā tiotio ki te pororua, ki te tohetaka, ki te aha kē atu. Nā reira ka kato tonu a ia, hai aha te mamae, hai aha te paku toto. 

Nā wai rā, ka kī te kete, ka huri a Meri ki te kāinga. Ka tae ia ki te pikitanga ki te whare, kua taumaha te kete, kua ngenge ōna waewae me tōna tinana, ā, kua wera katoa ia. He maunga tonu te rite o te rapaki. Ka okea ururoatia e ia te ara ki te kāinga ahakoa tana ngenge. 

Mai i te whare, ka kitea e te kōkara tana pōtiki, ka pupū te wai ki wana whatu me te pākiri o wana niho. Kua kuia nei te āhua a Meri. Kai tētahi ringa he rākau hai taunaki i a ia. Kai tērā atu kai te tō i te kete. Kua wheoro katoa tana tinana, ā, mai i tana runga ki tana raro kua rehua. 

Kātahi ka kite te tamaiti i tana kōkara e ahu mai ana, e tata mai ana. Ka memene atu ia, ka tukuna tana kete kia tū, ka whanga. Ka hikina te pōtiki e te kōkara, ka awhitia, ka pīoioitia. Kātahi ka kawea e ia a Meri ki te whare tae noa rāua ki te kāuta. Kua kite hoki te kōkara i te werawera o tana pōtiki, me te tauranga o te ruha ki a ia. Mā te wai māori mātao rānō e tika ai. Mutu ana te inu a Meri, ka arahina ia ki te hopa i te rūma noho. Kua pakaru hoki te hiamoe ki a ia i te nui o wana mahi kato pūhā. Kei reira, kei te kāuta te kete e kiki mai ana i te pūhā matomato. Engari a Meri, kua riro kē ia e te moe ... 

Taro ake, ka tipu ka pakeke a Meri. Ka whai hoa ia, ka whai tamariki. I te rā whānau tuarima a tana mātāmua, ka huihui mai te whānau ki te whakanui i te rā. He pūhā tētahi o ngā kai o te hākari, he kai e tino ngākau nuitia ana e tana mātāmua. I reira ka pātaia e tētahi o ngā tuakana mehemea nā te mātāmua te pūhā i kato. Pakaru mai ana te kata i ngā waha o ōna tuākana i tā rātau maharatanga mō te mahi a tā rātau pōtiki e hia tau ki muri. Ka whākina e rātau te pūtake o te ngahau. E ai ki tā rātau, kore rawa te whanau e kaha ki te kōrero ki tā rātau pōtiki he tipu kōti kē ngā mea o tana kete. Nā Meri tonu i kato, ā, ko te mea nui rawa atu mōna ko te koeke o wana whakaaro. Nā reira, i te rutunga o Meri ki te moe, ka whakamahitia rātau e ngā mātua ki te raparapa pūhā mō te kai o te pō. Hiki ana te poho o Meri i taua kai. He nui tonu te hiahia i whakaputaina e ia kia haere anō ki te kato pūhā. He mahi nui tonu tā te whānau ki te tahuri i tāna. 

He kihi mā Pāpā

Nā Henare Everitt

I karanga atu te whaea ki tōna tamaiti, "Kua hoki mai a Pāpā, e Terika. Haere hoatuhia he kihi māna." 

E whā noa nei ngā tau o Terika, he kōtiro aroha tonu ki ana mātua. Horo ana tana oma ki te tatau me te tīoro atu. "Pāpā, kua hoki mai koe, Pāpā!" Engari kāore ia i paku whakaaro mō te kurī e takoto ana i te whāriki. Heoi tana e kite atu ko tana pāpā e piki ake ana i te huarahi, e tata mai ana ki te whare. Nā reira tana horohoro atu ki te tūtaki. 

Kātahi te kōtiro rā ka paoro atu ki te kurī. Paoro ana. Hinga ana. Tūmeke ana. Ohorere ana te kurī me te ngawī i puta. Ka kapo atu te kōtiro ki te kakī ki te awhi, ki te mirimiri, ki te whakaora tonu i te kurī. "Auē, e kurī. Kāhore au i kite i a koe. Ngā mihi aroha rā!" ko tana. Kātahi ka kihia e ia te kanohi o tana mōkai. 

Engari nō te kihinga ka mahara a Terika. Ka kapu ōna ringaringa ki tōna waha, me te putē o ōna whatu. He hopu hau tā māmā i rongo ai. Kite rawa ia, ko tana kōtiro tērā kua tūturi ki te papa. Ka pātai atu ia, "He aha te mate, e kare? He aha hoki e noho pēnā nā koe?" 

Kua tupere ngā ngutu o Terika, kua waiwai ngā whatu. Heoi, ka puta te reo iti i a ia, "Ko te kihi a Pāpā, e Mā, naku i hoatu ki te kurī!" Ka pakaru mai i a ia te tino auē. 

"E ko, e ko! " te rere atu a Māmā. "Haere mai rā. Anei anō tā tāua kihi mā pāpā!" Ka hikina ake e ia a Terika, ka awhiawhitia. 

Te taniwha o Loch Ness

Nā Wiremu Tāwhai

He tino tika nei taku kōrero - i keko mai te whatu o Nessie ki au! 

I kite atu au e āta puta haere ake ana tana mahunga i te wai pōuri o tana roto. E rua tekau pūtu pea ki raro atu i ngā ngaru pakupaku nei ka hāmama ake tana waha. Ka horomia te panana i tukuna atu e au. Ka mānu mai mō tētahi wā poto noa. Anō e whakaaro ana pea mō ngā kupu karakia i whākoakoatia rā e au mō te panana rā. Ka takahuri atu tana tinana, ka rui mai tētahi o ōna parirau, ka ngaro haere atu ki te hōhonutanga o te roto. Engari, i mua i tana ngarotanga, ka huri whakarunga ake tōna mahunga me te tetē mai o ngā niho. Tumeke katoa ahau. Engari i pai noa iho. Nō te mea i tukuna kē mai e ia ki au tētahi keko mutunga mai o te arohanui. 

Metemea nei e kī ake ana ki āu, "Mauria atu te aroha ki ngā tipua taniwha o te ao Māori nā!" Ka piupiu anō tōna parirau, ka ngaro atu. 

Ki te āta tirohia te mahere o Koterana, ka kitea tētahi whārua tino nui kai āhua waenganui o te whenua nei. E wehe atu ana i tētahi wāhanga o Koterana ki te uru. I ngā wā o mua he awa paku noa nei i waenganui o te whārua e rere ana. Engari i nāianei kua kī i te wai. Ko te tāone o Inverness kai te pito ki te uru, kai tana putunga atu ki te Moana o te Uru. 

Ko tēnei whārua e whā tekau kiromita te roa, e rua kiromita te whānui. E toru tekau mita nei te hōhonu, kī tonu i te wai māori i nāianei. I heke mai ngā wai i ngā maunga nunui, teitei o ngā tahataha. I nāianei koianei te tinana wai māori tino nui rawa atu o Koterana katoa. Ko Loch Ness te ingoa. Ki te mōhio koe ko te kupu loch nei te kupu a Koterana mō te roto, ka mārama tātau ki te tikanga o te ingoa nei. Kāhore he roto wai māori nui atu e kitea ana i Ingarangi, i Wēra, i Airana rānei. 

Ko ngā kōrero mō Nessie, he kōrero pakiwaitara ātaahua nō mua noa atu. E kōrerotia ana ahakoa i nāianei i ēnei wāhi o Koterana. Ko te whakamārama ake i te kōrero mō te whārua o Loch Ness i kōrero rā ahau, karekau he wai o reira i ngā wā o mua. Ko te awa paku anake. E nōhia ana e te tangata nga kōawaawa, e mahi ahuwhenuatia ana e rātau. E whakatipu huawhenua, huarākau, kararehe ana i runga i ōna oneone mōmona. Engari kotahi anake te puna wai o tēnei wāhi katoa. He puna tapu, he puna e kī ana i te wai i ngā wā katoa. E kore e mimiti. Kotahi te tino ture mōna. Ahakoa ko wai e haere ana ki te tiki wai i reira, me āta whakahoki e ia te taupoki inā mutu ana. Koirā te ture, engari i tētahi rā ... 

Tērā tētahi wahine me tana tamaiti i haere ki te tiki wai. I a ia e koutū wai ana ki ana paepae, ka rongo ia i tana kōtiro e tangi auē ana. I tana tino māharahara kua whara tana kōtiro, ka oma ia ki te whakaora. Ka mahue i a ia te uhi o te puna. Kāre i whakahokia. Ka pupū ake te wai, ka maringi ki waho. Ka pupū, ka maringi, pērā tonu, ā, waipuketia ana te whenua, ngaro ana. Ka whati ngā iwi ki ngā maunga kia kore ai rātau e toromi, me te auē i roto i tō rātau ake reo mō te kāinga kua huri nei hei roto wai, "Tha Ioch ann a nis!" Ko te whakamāori he pēnei, "He roto kē tō tātau kāinga i nāianei." Nā reira te mōhio i ēnei rā mō te ingoa mō Loch Ness. 

Ka haere ngā rau tau, me ngā rau tau i muri iho. Ka tipu anō he pakiwaitara hou. He taniwha. Kai roto i a Loch Ness e noho ana. Kotahi. E rua. Nui noa atu rānei! Karekau e tino mōhiotia e te tangata e hia ēnei taniwha. Heoi, i te tau kotahi mano e rima rau i kitea te mea tuatahi ... 

Ka tae mai tētahi tohunga tino whai mana, tino rongonui o ērā wā, ko Saint Columbia tōna ingoa. Ka tonoa e ia tētahi o ana hāwini kia kauhoe ki tērā taha o te awa o Loch Ness ki te tiki waka hei whakawhiti mō rātau. Ka kauhoe atu te hāwini mā ngā wāhi pāpaku, āhua kirikiri, āhua mahana o te awa. 

Ko wai hoki i mōhio he taniwha kai te wahi rā e moe ana. Ko te tinana i te ngaro atu ki te wai hōhonu o te roto. Ko te kakī anake, inā te roa, me te mahunga i puta ake ki runga i ngā kirikiri mahana. Ko te mahi ki reira he takoto, he pāinaina, he moe; he takoto, he pāinaina, he moe. 

I te hāwini rā e kauhoe ana, ka takahia e ia tētahi o ōna waewae ki te tukemata tonu o te taniwha. Ka tumeke, ka ohorere, ka maranga ake te kakī me te mahunga. Ka pakaru mai i a ia tētahi auē mutunga mai o te whakamataku. Me te puare mai o tōna waha, me te tetē o ōna niho. Ko ngā whatu kei te whātete haere ki te kimi i te mea i takahi rā i a ia. 

I te kitenga o Saint Columbia, mōhio tonu ia ka mate tana hāwini. Ka oma atu ia ki te wai me te hāparangi, "E koe e taniwha. Huri mai koe ki āu!" I te tino nui o te mana o taua tohunga, ka tahuri atu te kararehe taniwha ki a ia. Ahakoa te maringi atu o te huare i ngā kauae, kāhore a Columbia i hoki whakamuri. Ka tuhia e Saint Columbia te āhua o te rīpeka ki te takiwā, ka whakahaua te taniwha kia hiki pai noa ki tōna kāinga. E kīia ana, wiriwiri katoa te tinana i te rongotanga i te mana o taua tohunga. Ka hoki whakamuri, ka mutu te auē, ka totohu haere te taniwha ki te hōhonutanga o te roto. 

Mai i tēnei kitenga, ka tino whakapono atu ngā iwi o ēnei rohe he taniwha tō Loch Ness. Tae noa mai ki tēnei rā, kei te haere tonu aua rongo. Kai roto i ngā kōrero i mahue mai i a Saint Columbia mā ētahi atu kōrero mō te taniwha i kite rā rātau ... 

Nui atu te tinana i tō te arewhana. Pōuriuri kenekene tonu te kiri. Karekau he waewae, he waero rānei. E whā ngā parirau, e rua kai mua, e rua kai muri. E rua tekau pūtu pea te roa o te kakī. Ko ngā whatu he kākāriki, he nui atu i te pereti. Karekau i kitea atu ngā taringa. Ko te mahunga he pakupaku noa iho. He whatu, he kauae anake. Kī tonu te waha i te niho pakupaku, potopoto, pūhuki noa nei. Ka tokopūhake ana, ka maringi mai he huare kōwhai i te waha. 

Me te maha atu o ngā kōrero mō tā rātau i kite rā. Anā, nā te mea i kitea e Saint Columbia taua kīrehe i te tapa o Loch Ness, ingoa tonutia e rātau ko "Nessie." I roto i ngā tau mai i tērā wā, ū katoa atu ngā kōrero mō Loch Ness ki a Nessie. Ko Nessie tēnei, ko Nessie tērā. Nō Nessie tēnei tapuwae, ehara nō Nessie. I kitea a Nessie i muri mai, kāre a Nessie i kitea. He tame a Nessie, kāo he uwha kē. He kino a Nessie, he tere riri. Kāo he taniwha tino hūmārie kē. He kai tangata a Nessie, kāo he ika me ngā tarutaru o te roto ana kai. Ahakoa he aha ngā kōrero mō Nessie, hoki atu, hoki atu, mutunga kore! 

Engari he nui tonu ngā kōrero mō Nessie kai te āhua whakaae te katoa i nāianei. Rātau o Koterana tonu kua noho ki te whakarāpōpoto i aua kōrero, ki te kimi i ngā tohu mō Nessie, ki te noho i ngā taha roto titiro ai, tatari ai, kia puta a Nessie. Rātau o Koterana me ērā o ngā whenua o te ao katoa kua heke ki te kaupapa o Loch Ness, me ā rātau mīhini whakaahua, mīhini whakarongo, hei kimi i a Nessie. I roto i ngā kōrero katoa mō Nessie mai i te tīmatanga, kua mau kē ētahi ki rō raima. E kore ērā e neke mai i ngā hinengaro o rātau e whakapono ana, e aroha ana ki ngā taniwha o te ao, ahakoa kai hea. 

He uaua te kitea o Nessie. I ētahi wā anake ka kitea. Ka mutu, ahakoa i reira te tini o te tangata i te putanga mai o Nessie, ko ētahi anake ka kite, kāre ētahi. Whakapae ai ngā mea kāre anō kia kite, kai te kite rākau pōteretere ērā. Kua tino mūrere hoki a Nessie i nāianei. I ngā wā e puta ana, kai tawhiti rawa atu ia i te nuinga o te tangata. Kua kore e pōhēhē ka moe noa i rō wai pāpaku i runga kirikiri mahana i te wā e whiti ana te rā. Pērā i te wā i kitea tuatahitia e Saint Columbia. Me te āhua nei, ko te kaupapa kē o Nessie i nāianei, ko te noho huna ki ngā ana o te roto. Tērā anō tētahi kōrero i rongohia mō Nessie i ēnei tau tonu nei. I ngā tau o ngā rima tekau ... 

I haere ētahi tohunga ki te whakaahua i ngā mea o raro i te wai ki te titiro me kore tarea e rātau te tango he whakaahua pai o Nessie. I a rātau ngā mīhini mutunga mai o te whakapaipai mō te tango whakaahua i raro i te wai. Kāre he mīhini pai atu i te ao katoa. Ka mutu i puta mai i ngā wheketere hou o Tiapani. Ka heke ngā tohunga nei mā runga i tō rātau poti haere i raro i te wai, me ā rātau mīhini kānapanapa rā, kātahi ka whakaahuatia ngā mea katoa o reira i whakaaro ai rātau he rite pea ki te taniwha. Ka hoki ake ki runga, ka tīmata ki te tirotiro i ngā whakaahua e hia rau nei te tini nā rātau i whakaaro ki te tango. Nā te pōuri pea o te wai, nā ngā mana mākutu pea o Nessie, nā te aha rānei - ko wai ka mōhio. Kāhore i kitea e rātau he aha. Engari i roto i tētahi anake o aua whakaahua, e whatē mai ana te whatu o Nessie. 

Ka puta anō ngā rongo o te taniwha nei ki te ao. Me te pai hoki o ēnei rongo hai tō mai i ngā tūruhi ki Loch Ness. Ka whakakahore anō ngā mea e whakahē ana, i runga i tō rātau whakapae he pēke kirihou noa iho. I kawea e aua tāngata rā ki raro, kātahi ka whakaahuatia hei whatu! 

Kei te haere tonu ngā tautohetohe mehemea he mea ora tonu a Nessie, mehemea he tika ngā kōrero mōna, mehemea he pakiwaitara noa rānei. Mehemea rā he pono tūturu tonu taua kitenga tuatahi a Saint Columbia i te kararehe rā. 

I te tau 1997 ka haere au i taku haere kotiti noa ki Koterana. I puta atu au ki te tāone o Inverness, ki reira mō tētahi pō. Ao ake i te ata, ka titiro haere au ki ngā pānui haere pahi i te hōtēra i moe rā aū. Kātahi au ka kite i tētahi. Ngā tāngata ka pīrangi ki te haere mā runga kaipuke ki te tirotiro haere i ngā wāhi whakamīharo o Loch Ness, te kāinga o Nessie, kai waho te pahi. Kua tata te haere. Nā reira, ko au tērā. Kai runga i te pahi, kai runga i te kaipuke, kai te teretere haere i te roto o Loch Ness. 

Ka porotiti haere te kaipuke i te roto, ko au me ērā atu o ngā tāngata kai runga e pāinaina ana i te rā, e whakawhirinaki ana, e whakarongo ana ki te kaikōrero e kōrero ana mō Nessie. Ngā pakiwaitara mōna. Te tīmatatanga. Ngā kōrero mō 'Thar lock ann a nis," me Saint Columbia tonu. Tae noa ake ki ngā kōrero me ngā rongo kōrero o nāianei mō te taniwha. Āhua wairangi ana ahau i te whakarongo ki te pārekareka o ngā kōrero katoa. 

Engari i a mātau e whakarongo ana ka heke mai he kohu i ngā maunga, ka ūhia tō mātau poti. 

Ka tīmata te kōuaua, me te pupuhi o tētahi āwha māmā nei. Ka hokihoki ngā tāngata ki roto i te whare o te kaipuke, mahue mai ana ko au anake. Ka pā mai tētahi taumaha tino nui. Ka rongo ake au i tētahi aroha mō te taniwha nei, tētahi aroha rā mō ngā taniwha katoa o te ao. Me ērā tonu o te wā kāinga i Aotearoa tonu. Ki ngā taniwha o ngā moana, o ngā awaawa, o ngā roto, me ērā o ngā wā kaitangata nō muri noa atu. Ki ngā kaitiaki o ngā wāhi tapu, o ngā kaimoana, o ngā ngahere. Ā rātau mahi kino, mahi pai, mahi whakamātautau i te tangata ora. Ā rātau waihangatanga hoki. Ka whakaaro anō au mō ngā taniwha o tēnā iwi, o tēnā iwi o te ao. A rātau kōrero pakiwaitara i whakarangatira ai i ō rātau hītori. 

Ka heke iho au mai i runga, ka haere ki muri o te kaipuke ki te mātakitaki iho i te wai e koropupū ana ki muri. Ka whakaaro au, koianei te kāinga o te taniwha tino rongonui o te ao, o te taniwha nei, o Nessie. 

Ka tiro iho au ki te panana i taku ringa. Ahakoa he panana noa, engari hai aha. Me tuku atu e au ki te wai hai koha māku mai i ngā taniwha o te wā kāinga ki a ia ki a Nessie. Ki a rātau katoa o tēnei taha o te ao. Ka tiro iho au ki te wai. Pōuriuri tonu. Pangopango tonu. 

Ka āta tangohia e au te kir o te panana nei, ka whākoakoatia he mihi ki a Nessie. Ngā mihi mai hoki i ērā atu o ngā hoa taniwha o Aotearoa. He karakia paku nei kia tau te rangimārie ki a ia, ki tōna kāinga. Kia kore ia e tūkinotia e te ringa tangata. Ka whakamutua e au taku karakia, "Noho mai e Nessie hai kōrero whakamīharo mā ngā whakatipuranga kai te haramai." Ka āta tukuna atu e au te panana ki te wai. 

Ka whakapono koe, kāre rānei? Kai a koe tēnā. Engari i tāku i kī ake rā i te tīmatanga, Eee i kite iho au i a Nessie! I tana māhunga, i ana whatu. Tana kakī, poho, me ana parirau e puta haere ake ana i tōna wai pōuri. Ka tikina mai e ia te panana e tere haere atu rā. Ka whakatīhaha te māhunga. Kātahi ka tukuna mai ki au tētahi keko mutunga mai o te ātaahua o te aroha. Ka piupiu ngā parirau, ka whakatahuri, ka ngaro atu. Ka mōhio au. Tēnā te wā, i roto i tō rātau ao taniwha, ka tūtaki a Nessie ki ōna whanaunga o Aotearoa. 

Ka haere tonu te kaipuke, ka haere tonu ko au. 

A – K  

A

āpure pūhā   cluster, bunch of pūhā 

 

H

hai   hei 
hāwini   follower, servant 
hohoro   hurry 
hopa   sofa 
hopu hau   catch the breath 
huare   saliva, spittle 

 

K

kai   kei 
kamakama kakama   quick, agile, able 
kato   gather 
keko   wink 
kīrehe   animal 
kiritata   close relation 
kōawaawa   valley 
kōkara   mother 
koutu   scoop 

M - P

M

mānu   floating 
maripi   knife 
matomato   lush, green 
mūrere   cunning, knowing in a secretive way 

 

NG

ngawī   squeal 

 

O

okea ururuatia   strive, put all one's strenght to the task 

 

P

pākiri   show teeth, to grin 
pāokaoka   cutlery 
paoro   bump into 
pāorooro   echoing 
pēhi   press 
pereti   plate 
pīopio   rock or sway to and fro 
pirihō   fleece-o, wool handler 
pōuriuri kenekene   very dark or black 
pōwaiwai   wave (of hand) 
pūhā pororua   smooth leaved sow thistle 
pūhā tiotio   prickly sow thistle 
pūhuki   blunt, dull 
pūnatinati   prickle 
pūtake   root, cause of 
putē   protrude (of the eye) 

R - WH

R

rahaki tahaki   to one side 
raima   lime, concrete 
rapa rapu   search, look for 
rapaki   slope, incline (of hill) 
rehu(a)   dust, dusty 
rō roto   in, inside 
ruha   worn out 

 

T

takai   wrap, enfold 
tame   male 
tatangi   clatter 
taunaki   support, lean on 
tipu kōti   gorse shoot 
tohetaka   dandelion plant 
tohopūhake   well up, overflow 
tukemata   eyebrow 
tupere   pout (of lips) 
tūruhi   tourist 
tūturi   kneel 

 

U

uwha   female 

 

W

waero   tail 
wairangi   confused 
wetekina   remove 

 

WH

whakawhirinaki   getting to know 
whākoakoa   utter 
whatē whatero   stare 
whātete   staring 
whaketere   factory 
wheoro   bend, sag under a weight