Te Marautanga o Aotearoa
Ko te Marautanga o Aotearoa e whakahautia ana kia whakamatautau whakawhānui he marautanga iwi taketake, he mea hua mai i te ao Māori, kua ara mai i te huatau o Te Tamaiti Hei Raukura.
Te rautaki whakahou
Kia whakawhanake kaha te whakahoutanga anō i te marautanga, me whai wāhi mai ngā ākonga, ngā kaiako, ngā kura, ngā whānau, ngā hapū me ngā iwi. Ko te mātauranga me ngā tohutohu a ō tātou hapori te ara matua hei whakatinana i ngā wawata mō ngā mokopuna, hei panoni tūturu hoki i a Aotearoa.
Whakahoutanga 2024
Kei te whakaritea anō e mātou Te Marautanga o Aotearoa kia kaha ake te āhuatanga iwi taketake o te marautanga e ū ana ki:
- ngā tikanga whakaaro me ngā mātāpono o te mātauranga kaupapa Māori me te mātauranga kura kaupapa Māori
- ngā wawata o te whānau, te hapū me te iwi
- ki te tūranga matua o te reo Māori me ngā tikanga Māori.
Ka nekehia e te marautanga kua whakaritea anō te anga marautanga onāianei ki tētahi tikanga ako matawhānui ake, otirā e aro ana ki te ākonga. Mā konei ka noho pakari ngā ākonga mō te anamata mā te whakapakari i ngā pūkenga, ngā mātau hoki kia momoho ai rātou i roto i tēnei ao hurihuri nei.
Rārangi wā
Ko ngā wāhanga ako e waru ka whakaritea anō mō te TMoA ko: Te Reo Rangatira, Te Ao Māori, te Pāngarau, te Pūtaiao me te Hangarau, te Toi Ihiihi, te Waiora, Te Reo Pākehā, me Ngā Reo.
Ko ngā rārangi wā kia whakaritea anō o Te Marautanga o Aotearoa (TMoA):
- Ka wātea mai Te Reo Rangatira tūturu (Tau 0 ki te 6) i te Wāhanga 4, 2024, ā, e hiahiatia ana mai i te tīmatanga o te tau 2025.
- Ka wātea mai Te Reo Rangatira hukihuki (Tau 7 ki te 13) i te Wāhanga 4, 2024, ā, e hiahiatia ana mai i te tīmatanga o te tau 2026.
- Ka wātea mai ētahi atu o nga wāhanga ako hukihuki (Te Ao Māori, te Pūtaiao me te Hangarau, te Toi Ihiihi, te Waiora, Te Reo Pākehā, me Ngā Reo) me te anga marautanga whānui hei te Wāhanga 4, 2025, ā, e hiahiatia ana mai i te tīmatanga o te tau 2027.
- Ka wātea mai Te Reo Rangatira me te Pāngarau kia whakamahia e ngā kura auraki me ngā kura hei te Wāhanga 4 (2024).
Ka whakahoutia ērā atu wāhanga ako hei te tau o muri mai, ā, ka wātea mai mō te Wāhanga 4 o te tau 2025. Nā konā, kotahi tau te roa ki ngā kura mō te katoa o te tau (2026) ki te āta ruku atu ki te marautanga kua whakahoutia i mua i te whakaurunga o ngā whakaritenga mai i te tīmatanga o te tau 2027 – e hāngai ana tēnei ki te wā i whakaritea e te kāwanatanga o mua ake nei.
Ngā Pātai Auau
I te tau 2018, nā roto i ngā tiro whānui me ngā wānanga o Kōrero Mātauranga, ka takatū mātou ki ngā kaiako, ngā mātua, ngā whānau, ngā ākonga me ngā hapori; nā rātou i kōrerorero ngā tūāhua whakaakoranga ngāwari, whānui hoki e hāngai ana ki ngā ritenga akoako katoa, kauaka ko te ritenga kotahi mō te katoa.
Tāpiri mai anō, ka kōrero rātou i te whakapātari a ngā kura ki te whakatutuki i ngā hiahia o ā rātou marau ā-kura nā te horopaki o ngā kaupapa ā-marau, ā-akoranga kē.
I te tau 2019, ka tohutohu te rōpū a te Minita, arā te Curriculum, Progress and Achievement Ministerial Advisory Group (CPA MAG), ka taunaki hoki kia arotake haere i Te Marautanga o Aotearoa me te “mahi tahi ki ngā kura arareo Māori hei whakatūturu i tētahi kaupapa marautanga hou me ōna herenga hei whakamana i te mātauranga Māori, hei whakatairanga hoki i te tamaiti kei te pokapū o ngā akoranga me te aronga whānui ki ngā tūmomo angitu”.
Nā konā, ka whakahoutia Te Marautanga o Aotearoa ki te taha o te hunga matatau ki ngā kaupapa Māori, ki roto hoki i ngā kura arareo Māori; mātanga mai, kaihautū mai, kaiako mai, ākonga mai, whānau mai, iwi mai hoki me te whakawhanake i te marautanga ā-motu:
- ka whakaataata i ngā tino uaratanga o ngā kura, ngā whānau, ngā iwi
- ka whakamana i ngā tūtikanga angitu
- ka whakatakoto i ngā whakaakoranga torowhānui, pāhekoheko hoki.
Ko Te Marautanga o Aotearoa e mōhiotia ai e tātou, ka panoni, ka tupu ake hei marau ahunga ā mua, kei reira he aro tika ki ngā āhua taketake, ki ngā whakaaro torowhānui, ki te tamaiti, ki te hāpai hoki i te marau ā-kura.
Ko Te Marautanga o Aotearoa o tēnei wā tonu, ka whakawhanake i ngā tau 2005 ki te 2009. I whakaūngia i te tau 2010. Ka tuia hoki tētahi whenu hou, ko te Hangarau Matihiko, i te tau 2015.
Āpiti mai anō, ko Te Takanga o Te Wā, tētahi whenu hou i roto i Ngā Tikanga ā-Iwi ka whanaketia i ngā tau 2019 ki te 2021; heoi e whakatinanatia ana tērā i tēnei wā tonu.
Ka whakaūngia te marautanga hou me ana rauemi āpiti i roto i ngā kura atu i te 2027.
Ka wātea mai Te Marautanga o Aotearoa kua whakaritea anō ki ngā hōputu tomopai, ā, ka tautoko i ngā kaiako me ngā tumuaki (ngā kaiārahi) kia:
- Angitu te poipoi i te mokopuna kia matatau ai ki te reo Māori.
- Rangatira ngā tūmanako mō ia mokopuna, ahakoa te hiahia, te ao, te āhuatanga ake rānei.
- Wetewete i ngā whakaakoranga kia ū ai ki ngā hiahia ake o te mokopuna. Ka āwhina te ārahi i te kaiako ki te urupare ki ngā hiahia kanorau o te mokopuna, te mōhio ki te āhua o tana torotoro mai me te hihiri ki te ako, te āhua o tana kapo, tana wetewete i te ia o te kōrero, me te āhua o tana kawe i a ia i roto i te taiao ako me te whakaputa i ōna mōhio.
- Mōhio he rerekē pea te matatau o tēnā mokopuna, o tēnā mokopuna ki te reo Māori i te tīmatanga i te kura, ā, tērā pea me rerekē ngā aronga hei tautoko i a rātou kia matatau ai tō rātou reo ki te taumata e tika ana.
- Mōhio he rerekē te tere o te anga whakamua o tēnā mokopuna, o tēnā mokopuna.
- Mārama me te whakamahi tōtika i te tikanga ako reo tuarua.
- Whakatipu i ngā taiao ako matahuhua kia tipu ai ngā mātau reo-rua tino kounga.
- Mārama ki ngā tohu tino matatau, ka mutu he mōhio mō āhea anga whakamua ai te mokopuna.
- Mōhio ki te wāriu o te whakaatu i te horopaki o ngā akoranga, ā, me te āhua o te whakamahi i te hanga mahere tōtika kia aro mai ai te mokopuna i roto i tana ako me te whakatinana i Te Marautanga o Aotearoa i roto i ngā mahi ako me ngā hōtaka akoranga.
Ka noho Te Marautanga o Aotearoa ki roto i te marau ā-motu hei whakaakoranga i ngā kura, ā, ka noho wātea hoki tērā ki ngā kura katoa hei whakamahinga. Ka pērā tonu ērā āhuatanga e pā ana ki te marautanga ka whakahoutia.
E tāmatatia ana The New Zealand Curriculum, nā reira ka rite tonu te hanganga tūāpapa o tēnei marautanga, ahakoa ka tāmata, ka whakamārama hoki i ngā wāhanga ako.
Tirohia he mōhioranga anō e pā ana ki te tāmatatia o The New Zealand Curriculum ki konei.
E hāngai ana te ingoa 'marautanga ā-motu' ki Te Marautanga o Aotearoa me te New Zealand Curriculum. Kei te wātea ngā marautanga ā-motu nei ki ngā kura katoa.