Kia kotahi hāora te Pānui, Tuhituhi me te Pāngarau mō ngā ākonga Tau 0-8.

I konei ka whakamāramahia te whakatinanatanga o te kaupapa here ‘hāora i te rā’ mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau, otirā, te tuari i ngā rauemi hei tautoko i ngā kura ki te whakarite mō tēnei whakahoutanga.

Pānui me te Tuhituhi
Pāngarau

Pānui

Tuhituhi

<img src="/images/decorative.jpg" alt="" />

Kaupapa Ako

Ko ngā Kura Kaupapa Māori e whakahaeretia ana e tētahi poari ā-kura motuhake me tīmata rātou ki te whakatinana i te kaupapa here nei atu i te 22 o Hōngongoi 2024. I konei hoki kua wātea ngā kura me te Tāhuhu o te Mātauranga ki te whakawhiti kōrero mō te ara whakatinanatanga kia hāngai hokiki ō rātou mātāpono.

Ko te kura motuhake he poari rite ki tētahi o ēnei momo e whai ake nei:

He Kura Kaupapa Māori
He kura motuhake e hāngai ana ki te hapū, te iwi rānei, kua taka mai rānei i raro i te maru o Ngā Kura ā-Iwi o Aotearoa
he Kura Tūmatanui e noho motuhake nei ki te hapū – ki te iwi rānei

Mai i te tīmatanga o te Wāhanga 1 2024, ko ngā kura kei a rātou ngā ākonga Tau 0 – 8 e whakaako ana mā te reo Māori ka noho ki te ako i te pānui, te tuhituhi me te pāngarau mō te hāora i ia rā. Tērā pea ka hua mai i ngā akoranga motuhake, ka mutu, mā te whakatinana mā roto mai i ngā wāhanga ako.

He tino pūkenga te tuhituhi, te pānui me te pāngarau, ka mutu he mea nui e angitu ai te ahu whakamua, te tutukitanga me te oranga tonutanga o te mokopuna puta noa i tōna whai i te mātauranga. Ka ngana te kaiako ki te āta whakarite, te āta whakaako i ēnei pūkenga matua.

He maha ngā kura kua tīmata kē rātou ki te whakarite i ēnei whakahoutanga, ka mutu mō te nuinga, tērā pea ehara i te mahi nui. Heoi anō, ko te kawatau a te Kāwanatanga kia mātua whai wā ngā ākonga Tau 0–8 katoa ki ngā whakaakoranga i roto i ēnei wāhanga matua hei tautoko i a rātou kia ahu whakamua i roto i ā rātou akoranga.

Kua kitea te angitu o te whakatairanga i ngā ahunga whakamua a ngā ākona mā roto mai i ngā whakaakoranga o ia rā, tae atu ki ngā marautanga kounga e taunakitia ana i ngā tikanga whakaako. Mā te āta whakarite i ngā akoranga i ia rā mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau, kua heke iho te tautika kore ki ngā akoranga.

Ko te whakahau ki ngā kaiako ki te mahi tahi i a rātou e whakamaheretia ana i ngā hōtaka whakaako e āhei atu ai ngā ākonga i te hāora o te ako pānui, te tuhituhi me te pāngarau i ia rā, ā, kei te taumata akoranga e hāngai ana ki ō rātou tau, ō rātou taikaha, ō rātou hiahia hoki.

Kei tēnei aratohu e tautoko ana i ngā whakawhitinga kōrero mō te whakamahi i tēnei momo wā whakarato akoranga kounga rawa mā te ākonga.

E wātea ana tā mātou ratonga Kaitohu Marautanga, ngā Mātanga Mātauranga me ērā atu kaimahi motuhake kei ngā tari ā-rohe ki te āwhina i a koe.

Ko te kaupapa here Tauākī Tūāpapa Marautanga mō te ‘Whakarite wā whakaakoranga mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau’ i roto i Te Marautanga o Aotearoa me ngā whakahounga ki ngā Tauākī Marautanga ā-Motu e wātea ana i runga ipurangi ki Te Marautanga o Aotearoa (education.govt.nz).

Ngā pātai auau

Te whakauru i te kaupapa hāora o te rā
Ngā here aroturuki me ngā here pūrongo
Te whakauru i te kaupapa here ki te marautanga
He kōrero anō mō te whakaako pāngarau
Ngā āhuatanga o te reo matatini me te whakaako i te whakawhiti kōrero

Mā wai te kaupapa here nei e whakatinana?

He maha ngā kura kua mārō kē te whakatinana i ēnei wā whakaako, engari atu i te 1 o Kohitātea 2024 me whai atu anō ngā kura auraki me ngā kura katoa o Aotearoa ki te whakatinana i te hāora toharite i ia rangi mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau | reading, writing and maths mā ngā ākonga Tau 0 ki te 8.

Ko ngā kura motuhake kei a rātou ngā ākonga Tau 0 – 8 ka kakama ia ki te whakamana i tēnei kaupapa here i tērā tonu ka taeatia, hāunga tērā kua whakaroahia ake te wā, arā ko te Wāhanga 1 2025 te wā kua whakaritea. Kei tēnei whakaroatanga o te wā he tohu ki ngā uauatanga maha kei ēnei kura mō te taha ki ngā wātaka me ngā rauemi tautoko.

Ko ngā kura kei a rātou ngā ākonga Tau 0–8 e whakahaeretia ana e tētahi poari ā-kura kua whakaritea mā rātou ko te Wāhanga 3 2024 te rā kia whakamanatia tēnei. I konei kua whai wā ngā kura me Te Tāhuhu ki te whakawhiti kōrero mō te kaupapa here me ngā ara whakatinana e hāngai ana ki tēnā kura, ki tēnā kura.

Ka pēhea te kaupapa here nei mō ngā ākonga me ngā momo matea ako rerekē?

Me whāi wāhi ngā ākonga katoa kia rite tonu, kia hāngai rawa ngā mahi whakaako i te reo matatini me te pāngarau. Ka haere tonu ngā mahi mahere a te kaiako i ngā hiahia a tēnā ākonga, a tēnā ākonga i a rātou e hoahoa ana i ngā akoranga e āhukahuka ana, e urupare ana ki ngā akoranga me ngā ara ka whāia e hāngai ana ki te ākonga. I ētahi wā, ka tautokohia ngā mahi mahere mā roto i ngā mahere ako takitahi, tērā ka whai wāhi mai ngā mātua me te mātanga rānei.

Ka pēhea te whakatinana o ngā kura motuhake i te kaupapa here nei?

Ko te kawatau mō ngā kura motuhake kia āta maheretia, kia āta rapua ētahi wā whakaako i ia rā e āhei atu ai ngā ākonga ki ia o te pānui, te tuhituhi me te pāngarau | reading, writing and maths, ā, mā te aha hoki i te hāora toharite. Ko te manako ka hua ake ngā wheako ako ki ngā horopaki tūturu, whai hua hoki, e ea ai ngā matea hauora, tairongo me te ako a ngā ākonga.

Ko ngā kura motuhake kei a rātou ngā ākonga Tau 0 – 8 ka kakama ia ki te whakamana i tēnei kaupapa here i tērā tonu ka taeatia, hāunga tērā kua whakaroahia ake te wā, arā, ko te Wāhanga 1 2025 te wā kua whakaritea. Kei tēnei whakaroatanga o te wā he tohu ki ngā uauatanga maha kei ēnei kura mō te taha ki ngā wātaka me ngā rauemi tautoko.

Ka pēhea te whakatinana o ngā kura ā-rohe, ngā kura ā-rohe motuhake, me ngā kura kei ngā wharekura i te kaupapa here nei?

He maha ngā kura ā-rohe, ngā kura ā-rohe motuhake, me kura kei ngā wharekura kua whakatautia te wātaka ka whai wāhi atu ai ngā ākonga ki tētahi wāhanga ako i te wā kua whakaritea me te kaiako kua nōhia ki tēnā wāhanga ako.

Ahakoa ka taka mai te pānui, te tuhituhi me te pāngarau ki ngā wāhanga ako o te reo Pākehā, te pāngarau me te tauanga, arā atu anō ērā o ngā wāhanga ako, he ako haumako reo matatini, he ako haumako pāngarau kei roto.

Ko te whakahau ki ngā kaiako ki te mahi tahi i a rātou ka whakamahere hōtaka whakaako kia āhei atu ai ngā ākonga ki te hāora mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau i ia rā, ka mutu, ko te taumata tika o te pānui, te tuhituhi me te pāngarau kei te hāngai ki ō rātou tau, ō rātou taikaha, ō rātou hiahia hoki.

Hei tauira, ka whai hua i te wā e whakaakohia ana te Tikanga ā-Iwi, kia āta whakaarotia ngā pūkenga tauanga e whakamahia ana, ā, me te āta whakamārama atu ki te ākonga.

Ka hāngai hoki tēnei ki Te Reo Māori me te Pāngarau, ngā Tīrewa Ako ka whai wāhi atu ki te pānui, te tuhituhi me te pāngarau, ā, arā atu anō ērā o ngā wāhanga ako, he ako haumako reo matatini, he ako haumako pāngarau kei roto. Hei tauira, ka whai hua i te wā e whakaakohia ana te Pūmanawa Tāngata, Te Ao Māori rānei hei whakaatu ki hea whakamahi ai i ngā pūkenga tauanga pāngarau, ngā pūkenga reo matatini o te tuhituhi me te pānui, e mārama ai ngā ākonga me pēhea te whakamahi i ēnei tino pūkenga ahakoa te horopaki.

He aha ngā tautoko atu a Te Tāhuhu o te Mātauranga e taea ai e ngā kura te whakatinana i te kaupapa here hou nei?

He kohinga aratohu, he kohinga rauemi e wātea ana i tēnei whārangi ipurangi. Kei konei ko ngā tauira hei whai mā ngā kura ki te whakarite wātaka hei whakatinana i te hāora i ia rā mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau ahakoa te horopaki.

Tērā pea he rauemi atu anō ka hiahiatia hei whakaata i ngā hiahia a tēnā kura, pēnei i ngā kura motuhake, ngā kura rānei. Ka mahi tahi Te Tāhuhu o te Mātauranga me ēnei kura i te tau 2024 ki te whakawhanake i ngā aratohu me ngā rauemi e hiahiatia ana.

Ka wātea tonu mai ngā momo tautokotanga pērā i ngā Kaitohu Marautanga, i ngā Kaitohu Mātauranga me ngā kaimahi motuhake kei ngā tari ā-rohe.

Ko tā mātou whakahau ki ngā kaiārahi kura kia mahi tahi me ngā kaiako ki te:

whakamahi i ngā aratohu me ngā Pātai Auau kua kōrerohia i konei, e mārama ai ki ngā panonitanga, ā, kia kitea ngā painga o te āta whakarite i te whakaakoranga pānui, tuhituhi me te pāngarau,
whai mōhiohio me ngā wāhanga ako o te reo Pākehā me te pāngarau me te tauanga hei tautoko ki te mahere i ngā mahi whakaako me te ako,
tūhura me te whakamahi i ngā tikanga whakaako kua taunakitia.

Me aha ngā kaiako kia noho hāngai tonu ngā ākonga ki ngā mahi?

Ko te whakahau ki ngā kaiako kia whāia tēnei ara wātea ki te whakaaro ake āhea whakaako ai i te pānui, te tuhituhi me te pāngarau i roto i te wā ka whakaritea, ā, ki hea hoki whakamahi i ngā pūkenga nei ki ngā wāhi ako katoa o te marautanga. I ngā wā whakaako, kua whakaritea mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau, arā noa atu ngā momo wheako ako ka whai wāhi atu ngā kaiako, tae atu ki ngā mahinga tahi, ngā tūhuratanga, te wetewete raru me ngā kēmu hei tautoko i te whāinga matua o te akoranga.

Ki te whakaakohia mā roto mai i te marautanga , ka mātua maheretia te pānui, te tuhituhi me te pāngarau.

Kia hāngai tonu te huarahi whakaako ki ō rātou tau, ō rātou taikaha, ō rātou hiahia hoki. Tērā pea ka wāhia ngā wā whakaako i te rā, kia whai wāhi atu ai ngā ākonga ki ēnei pūkenga i ngā horopaki tūturu me te whai hua hoki.

He hōtaka kounu anō tā te kaupapa here nei?

Ka pau te hāora i te rā mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau ki ngā ākonga o te akomanga kei te katoa , kaua noa ki te ākonga kotahi. Heoi anō, koia nei te āhua ināianei, ka urutau noa e ngā kaiako i ā rātou tikanga kia hāngai ki ngā hiahia a tēnā ākonga, a tēnā ākonga. Ko ētahi ka whai hua i ētahi atu tautokotanga me te whai wā anō, tērā pea ko ngā tautoko a-rōpū, ā-takitahi rānei i āta tohua, i āta whakaritea rānei.

He aha te pānga o ngā kaupapa motuhake pērā i ngā rā hākinakina, te EOTC me ngā rā ahurea?

Ko ngā kaupapa motuhake he mea whakahaumako i ngā ākonga, ka mutu ko te whāinga o te ‘hāora i te rā’ ehara i te mea kia wehe mai, kia kōpiritia rānei ēnei kaupapa. Tōna tikanga mā ngā kura tonu e whakarite i ngā whakapaunga wā mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau mō ia wiki. Mā tēnei tū āhuatanga e wātea ai he ara mō ngā ākonga ki te whai wāhi atu ki ngā mahi i waho o te akomanga.

Me pēhea te tautoko o ngā kura i ngā mātua, ngā kaitiaki me ngā whānau kia whai mārama ki te panoni hou me te pānga o tēnei panonitanga?

Ko tā mātou whakahau ki ngā kura auraki me ngā kura katoa kia haere tonu ngā ara whakawhitiwhiti kōrero hei āwhina i te hapori ki te whai mārama ki ngā whakarite o te hāora i te rā mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau ki tō kura, otirā me te rerekētanga mō ia rōpū ākonga ā-tau.

Ka taea te tiki ake i ngā pārongo mā ngā mātua me ngā whānau i Ngā pārongo Kotahi hāora i te rā mō ngā whānau.

Ka pēhea te whakatinana o ngā kura rumaki, ngā kura reo rua i ngā here ā-ture mō te hāora i te rā mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau, te reading, writing and maths rānei?

Kei te whakamahia kētia e ngā kura rumaki me ngā kura reo rua i Te Marautanga o Aotearoa, i te New Zealand Curriculum rānei hei aratohu matua mō ā rātou hōtaka whakaako, hōtaka ako hoki. Ko rātou ka whai i Te Marautanga o Aotearoa me toharite te whakaako i te hāora i te rā mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau. Ko rātou ka whai i te New Zealand Curriculum me toharite te whakaako i i te hāora i te rā mō te pānui, te tuhituhi me te pāngarau.

Mā wai te kaupapa here nei e whakatinana?

He maha ngā ara e kitea ai mēnā e whai hua ana ngā ākonga i roto i ō rātou akoranga:

Ko ngā pūnaha kua whakatūria e ngā kura me ngā kaiako hei aromatawai i ō rātou ākonga ki te pānui, te tuhituhi me te pāngarau, kia whakamahia tonutia e rātou. Me uru katoa mai ngā ākonga ki ngā aromatawai nei. Ka whai mana, ka whai take te ahunga whakamua o ngā ākonga katoa – ahakoa ka rerekē anō te maha me ngā ara e whai wāhi ngā ākonga ki te whakatauira mai.
Kei te kohia e Te Tāhuhu o te Mātauranga ngā raraunga ā-motu ki te aroturuki i ngā kitenga rorotu. Ko tēnei rangahau motuhake, kua neke atu i te tekau tau e whakahaeretia ana, kei te whakawhānuihia kia rahi ake ngā raraunga ka kohia. Mā ēnei pārongo e ārahi i ngā whakataunga ā ngā rā kei te haere mai mō ngā rauemi tautoko me ngā āhuatanga tautoko.

Ka pēhea te aroturuki i te kaupapa here nei? 

Mā te Tari Arotake e aroturuki, e whakarite pūrongo mō ngā tūtohutanga e ū ana ki ngā wā whakaako i te pānui, te tuhituhi me te pāngarau mā te whai i ngā tukanga kī taurangi a ngā Poari. Ko te tukanga ia, kia whakamanatia e ngā Poari ā-kura Māori, ngā poari ā-kura auraki me ngā kura, tae atu ki ngā kaiwhakahaere o ngā kura tūmataiti, kia whakamōhio mai kei te tutuki i a rātou ēnei herenga hou. Kātahi kua whakamanatia e Te Tari Arotake i a rātou e huri haere ana i ngā kura. Mēnā he raru ka puta, ka whaiwhai ake Te Tari Arotake i te Poari me te tira whakahaere o te kura.

Ka ahatia mēnā kāore e tutuki, kāore rānei e hiahia te kura ki te whai i te hāora i te rā?

I te tuatahi, mā Te Tari Arotake e tuku tūtohu ki te pūrongo ā-kura e whakarārangi ana i ngā wāhanga hei whakapai ake me ngā mahi ka whai ake. Ka tautokohia ngā kura e ngā kaimahi o Te Tāhuhu kei ngā rohe ki te panoni e tika ana ki ā rātou hōtaka whakaako, hōtaka ako e taea e rātou te whakaturei te kaupapa here.

Ka pēhea te whakauru mai i te pānui, te tuhituhi me te pāngarau ki ngā wāhanga ako katoa?

Ko tā mātou i whakatau nei me hua mai ngā akoranga hou i roto i te pānui, te tuhituhi me te pāngarau ki tētahi akoranga motuhake, i mua i te whakauruuru haere ki ngā momo horopaki katoa.

Ka taea noa te whakarite i ngā wā whakaako, ngā wā ako i te pānui, te tuhituhi me te pāngarau | reading, writing and maths ki ngā horopaki o ētahi atu o ngā wāhanga ako, ina ka āta maheretia, āta penapena te ahunga whakamua a te ākonga i ō rātou mōhiohio me ō rātou pūkenga.

I ngā wā ka maheretia te whakaako me te ako, ka whakahau mātou i ngā kaiako kia tūhuratia ētahi atu whārangi o Tāhūrangi mō ētahi whakaaro e taea ai te whakauru i te pānui, te tuhituhi me te pāngarau ki ia o ngā wāhanga ako.

Ko tēhea taumata o te pānui, te tuhituhi me te pāngarau hei whakauru atu ki ngā wāhanga ako?

Ko ngā tohu ki ngā kaiako kia āta mahi, āta whai take, otirā āta whai hua ō rātou whakaakoranga. Ahakoa he akoranga motuhake, he mahi tāuke rānei, me hāngai tonu ngā whakaakoranga ki te āheinga a te ākonga me ngā mahi ka whai ake.

Ka whai anō ngā kaiako kua āta whakangungua ki te wāhanga ako o pāngarau kia tutuki i a rātou te hāora i te rā mō te pāngarau?

Ko ngā kaiako o Aotearoa kei tēnei taumata e māraurau ana ki te whakaako i te marautanga katoa, ko ngā kaiako kei ngā taumata katoa e whakarato ana i ngā whakaakoranga, ngā akoranga kounga mō te pāngarau. Kāore he whakangungu atu anō, he whakangungu motuhake rānei e hiahiatia mō te taha ki te whakamana i tēnei kaupapa here. Tērā pea ka whai whakangungu ngaio me ētahi paku tautoko, ina hiahiatia, i te wā e tahuri ana ngā kaiako ki te whakamahi ana i ngā wāhanga ako pāngarau me te tauanga kua whakahoutia.

Ko ēhea o ngā whenu pāngarau me rarangahia ki ērā atu wāhanga ako?

Ko ngā whenu o te pāngarau ko te tau, te taurangi, te ine, te wā, te tauanga me te tūponotanga. E whakahautia ana ngā kaiako kia hoahoatia ngā wheako ako, i roto i te tau, ka whāiti mai ngā whenu katoa o te pāngarau taea atu ki ngā tukanga pāngarau i ngā wā whakaako motuhake mō te pāngarau, ā, me te whakauru ki ētahi atu wāhanga ako. Mā te āta raranga i te pāngarau ki ērā atu wāhanga ako kia haumako ai ngā mōhiohio a te ākonga ki ngā ariā pāngarau me ngā ariā tauanga, tae atu ki ngā kōrero kei te ako rātou i ērā atu wāhanga ako.

He aha te take me tutuki i a au ngā mahi pāngarau ki ērā atu o ngā wāhanga ako?

Ki te wātea te ara ki ngā ākonga ki te ruku atu ki ngā whakaaro pāngarau me te tauanga ki ētahi ērā atu o ngā wāhanga ako, ka:

tautohu i ngā arawātea ki te ruku atu ki ngā whakaaro pāngarau me te tauanga i tua atu i te wāhanga ako o te pāngarau me te tauanga,
whanake i ngā āheinga ki te whakawhiti i ngā pūkenga pāngarau me te tauanga ka whakamahia ki roto i ngā mahi kei ngā horopaki mahi tūturu, kei ngā horopaki rānei e whakaahua ana i tēnei ao tūroa,
whakahaumako i ō rātou māramatanga ki ngā horopaki tūturu kei i ērā o ngā wāhanga ako.

Ko ngā ākonga kāore e āhei atu ki te tiki ake i te pāngarau i ērā atu o ngā wāhanga ako, ka uaua te hono atu i ngā pūkenga pāngarau ka akona i te kura ki ō rātou ake ao.

He aha te rerekētanga o te reo matatini ki te wāhanga ako reo Pākehā?

He pānga tata tō te reo matatini me te reo Pākehā, engari, ehara i te mea ko ngā akoranga reo matatini katoa kei te wāhanga ako reo Pākehā, me te mea hoki, he whānui ake te wāhanga ako reo Pākehā i te reo matatini . Kei te whakamahia, kei te whanaketia te reo matatini i ngā wāhanga ako katoa e tutuki ai ngā mahi pānui me te tuhituhi.

Tērā pea ko te waihanga me te whakamāori kōrero mā te whakamahi i ngā whakawhitinga whakakaurahi, ngā momo whakawhiti kōrero kē rānei (arā, te AAC), te Tuhi Matapō me te Reo Rotarota (NZSL) e ai ki ngā hiahia a te ākonga.

Ka taea e ngā ākonga te whakapiki ake i ō rātou pūkenga reo matatini motuhake i tua atu i ō rātou pūkenga whānui. Ka noho te wāhanga ako Reo Pākehā hei aho mō te reo matatini ki te marautanga me te whakamārama atu anō ki kaua e waiho i ngā akoranga kia kōwhiria poka noatia tae atu ki ngā mātauranga mō te reo me ngā tuhinga kōrero.

Ka taka te reo ā-waha ki roto i te hāora i te rā mō te pānui me te tuhituhi?

Ko te reo ā-waha te tūāpapa mō te pānui me te tuhituhi, he hanga i ngā kupu hou, i te aroā wetereo me te aroā oromotu. Kei tohu anō te kaupapa here nei i te mana o te reo ā-waha, te whakawhanaketanga kōrero mō te pānui rānei.

Mō te rauemi

Kei konei ngā kōrero e pā ana ki te hāora i te rā mō te pānui, mō te tuhituhi me te pāngarau mō ngā kura whai i Te Marautanga o Aotearoa.